Ziyoda masharipova

| boshqa sababi ham yo‘q emasdi. (Ajratib ko‘rsatilgan bo‘lak alohida ta'kidlab, mantiqiy urg‘u berib o‘qiladi) Muallimning har bir so‘zi | ko‘rsatgan har bir harfi | men uchun tabarruk, | muallimga ixlosim zo‘r edi. || Duyshenning ta'limini | qulog'imga quyib olishdan ham muhimroq ilinjim yo‘q edi bu dunyoda.
Duyshenning bergan daftarini ayab-avaylab, | uni yeru ko‘kka ishonmay, | yurgan yo‘limda o‘roq uchi bilan yer chizib, | ko‘mir bilan devorga, | xivich bilan qor ustiga | harf-suratini solib, | so‘z to‘qib yurar- dim. || Nazarimda, | dunyoda Duyshendan o‘tar olim, | undan o‘tar aqlli odam yo‘q edi. || (Mantiqiy urg‘u).
Shu orada | qish ham kirib qoldi.
Birinchi qor tushguncha | tepaning etagida shildirab oqib turgan ariqdan | qo‘l ushlashib kechib o‘tib yurdik. || Keyin | ariqning suvi oyoqni kesib yuboradigan bo‘lib, | kichkina bolalaming ko‘zidan | tirqi- rab yosh ham chiqib ketdi. Endi bolalar | tumaday tizilishib turishardi. || Duyshen ularni galma-galdan | bittasini yelkasiga olib, |ikkinchisini qo'lida ko‘tarib | ariqdan o‘tkazib qo'yardi.
G‘oya. Bosh qahramonning hikoyasi tarzida berilgan ushbu lavhada yaqin o‘tmishdagi og‘ir zamonlar va bu zamonning zil-zambilday yu- kini yelkasida ko‘targan fidoiy inson - Duyshen muallimning yorqin
- 135 -
www.ziyouz.com kutubxonasi
siymosi tasvirlangan. Ayni paytda kelajakka ishonch bilan boqayotgan, ilmga tashna Oltinoyning yurak to'lqinlari, muallimiga bo'lgan bolalar- cha beg'ubor va samimiy muhabbati ta'sirchan ifodalangan.
“0‘tin ayirgan bolta maydonda qolar” degan maqol bor xalqda. Bolta insonning mushkulini oson qiladi, kuniga yaraydi. Lekin inson bolta yorgan 0‘tinlami olib ketadi-yu, boltani artib, avaylab joyiga olib qo‘ymaydi, bolta chang bosib maydonda qolib ketadi. Duyshen qis- mati mana shu holatni eslatadi. 0‘zgalar manfaati yo'lida o‘zini fido qiladi, ezgu maqsadlari uchun xizmat qilishni o'zining insoniylik bur- chi deb biladi, lekin achinarlisi shundaki, bu xokisor inson jamiyatda shunga yarasha e’zoz va qadr topmaydi. Aslida asar markazida turgan masala insonning xizmatiga yarasha baholanmaganida emas. Aksincha, el-yurtga xizmat qilish, hatto qahramonliklar ko‘rsatish shonu shuhrat uchun yoki jamiyatda alohida o‘rin egallagani uchun qilinmaydi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, Duyshen muallim ezgu maqsadlar yo‘lida, insoniylik burchi taqozosi bilan vatan va xalqqa xolis xizmat qilishning yorqin namunasidir.
Har bir asami qanday ohangda o‘qish o‘sha asaming umumiy ruhidan kelib chiqadi. Masalan, G‘afur G'ulomning “Shum bola” qissasi bilan Chingiz Aytmatovning “Birinchi muallim” qissasini bir xil ohangda o‘qib bo‘lmaydi. Buning sababi shundaki, “Shum bola” ajoyib-g‘aroyib sarguzashtlar, hazil va mutoyiba asosiga qurilgan bo‘lsa, “Birinchi muallim”da anduhli muhabbat qissasi bayon etil- gan. “Shum bola” qissasining aksariyat o‘rinlari, sho‘xchan ohang, tezkor tempni talab qilsa, Oltinoyning yo'qotgan muhabbati haqi- dagi iztirobli hikoyasi, nisbatan osoyishta va biroz hazin ohangni taqozo qiladi.
Mashq. Qissadan olingan parchani o‘qing. Pauzali o‘rinlami, man- tiqiy urg‘u olgan so‘z yoki so‘z birikmalarini aniqlab, ifodali o‘qishni mashq qiling.
...Qish dovon oshdi. Bahor yeli yetib kelganda tog‘ qo‘ynida oq qor, ko‘k muz siljib, o‘ziga yo‘l ochib katta-katta toshlami yumalatib yuborganda, bahor taronasini o'ylab toshqin suvlar tog‘ yelkalaridan shildirab oqib tushdi.
- 136-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ehtimol, bu mening ilk yoshlik bahorim bo‘lgandir. Bahor ko‘rki ko‘zimga har yilgidan boshqacharoq tuyuldi shekilli, bizning mak- tabimiz o‘mashgan tepadan ko'ringan ajoyib bahor manzarasi meni o‘ziga maftun qilardi. Yer xuddi quloch yoyib o‘zini to‘xtatolmay tog‘dan quyosh nuriga g‘arq bo'lgan, yengil, suyuqqina tutun qoplagan ko'kimtir bepoyon dala-qirlarga g'izillab yugurib borayotgan bo‘lar, allaqayerlardan havoni larzaga keltirib kishnagan cho'ziq yilqi ovozi eshitilib turar, osmonda kumush bulutlar oralab kishiga zavq berib o‘tayotgan tumalar yem ko'kka bahordan darak berib, uzoq safarga chorlaganday saf tortib o‘tishardi.
Bahor kelishi bilan bizlarga ham jon kirdi. 0‘yin-kulgimiz ko'payib, maktabdan ovulga bir-birimizni quvalab, qiyqirishib borardik. Kennoyimning bunga g‘ashi kelib, har gal bir qarg'ab olmasa ko‘ngli o'miga tushmasdi:
- Hey, ta’viya, muncha shataloq otmasang? So‘laqmonday bo'ying bir joyga yetib qolibdi-yu, yurishingni qara, yo qari qizlikni bo‘yingga olmoqchimisan? Sen tengi qizlar allaqachon erga chiqib, qaynana- lik-qaynatalik bo‘lib olishdi, sen bo'lsang.. Huv, topgan matohing boshingda qolsin! Maktabing bilan qo'shmozor bo'lgur! Hali shosh- may tur, adabingni bermasam seni...
Kennoyimning do‘qlari ham menga uncha kor qilmasdi, uning qarg'ishlarini eshitaverib etim o‘lib qolgandi. Ichi qorahgidan qari qiz der- di, bo'lmasa bo‘yim o‘zi shu yil bahorda sal cho‘zilganini demasa, o‘zim boyagi-boyagi, Duyshen aytmoqchi, sochi paxmoq malla qizman-ku... Duyshenning gapiga jahlim ham chiqmasdi. “Sochim-ku paxmoqku-ya, - deb o'ylardim o‘zimcha, - lekin malla emasman. Bo‘yim etsin bir chiroyh qiz bo'layki, odamlaming havasi kelsin! Duyshen menga: ko'zlaring yul- duzday yonib turadi, istarang issiq, Oltinoy” - deb aytib yuradi-ku!
Bir kuni maktabdan kelsam hovlimizda ikki begona ot bog‘loqlik turibdi. Egar-jabdug‘iga qaraganda, egalari tog‘dan tushishgan. Ilgari ham bozor-o‘chardan qaytishda hovlimizga kirib o'tishardi.
Kennoyimning qandaydir beo'xshov xoxolab kulgani ostonaga yet- masimdanoq qulog'imga chalindi:
- Jiyan bola, ko‘pam pishiqlik qilaverma, kamib qolmaysan. Ken- noyining qadrini jazmaning qoiingga tekkanda bilasan! Hali zamon o‘zing ham ko‘rarsan! Xi-xi-xi!
- 137-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Hammalari gur etib kulib yuborishdi, meni ostonada paydo boiganimni ko‘rib, jim boiib qolishdi. To‘rda namat ustiga yozil- gan dasturxon yonida yuzlari qip-qizil, semiz bir odam o'tirgan ekan. U katta suvsar telpagi ostidan menga yalt etib qarab, tomogini qirib yo'talganday boidi.
- E, keling, oppoq qiz, kela qoling, oppogim! - qarasam, kennoyim jilmayib, juda shirin so‘z boiib qolibdi. Amakim ham namatning bir chekkasida yana birov bilan oiiribdi. “Tuz, ko‘zir” deb qarta o‘ynab, aroq ichib, ovqat yeb o‘tirishibdi.ikkovlarining ham kayfi boru, qarta urganda tebranib kallalarini qimirlatishadi.
Ko‘k mushugim dasturxonga yaqin kelgan edi, yuzi qizil odam uni mushti bilan bir urdi, mushuk bechora jon achchig‘ida miyovlab, bir burchakka borib jim boTib qoldi. Yegan mushti jonidan o‘tib ketdi-da! Qanday qilib chiqib ketishimni bilmay turganimda, kennoyim menga asqatdi:
- Aylanay bolam, ovqating qozonda, olib yeya qol, - dedi.
Uydan tashqari chiqib ketdimu, lekin kennoyimning tilyogTamaligini
ko'rib, ko'nglim g‘ash boTib qoldi. Beixtiyor hushyor tortdim.
Chamasi, ikki soatlardan keyin mehmonlar otlariga minib, toq- qa jo‘nab ketishdi. Kennoyim yana boyagiday: “Shumshuk, tirik yetimcha”, - deb qarg'ay boshlagan edi, ha, boyagi mastligida aytgan gaplari ekan-da, deb ko‘nglim o‘miga tushdi.
Shu voqeadan biroz o‘tgach, biznikiga bir ish bilan Sayqal buvi kirib keldi. Hovlida yurganimda uning: “Voy, bu nimasi! Uvoliga qolishdan qo'rqmaysanmi?” - deb ko‘ngli buzilib gapirganini eshitib qoldim.