Feodal tuzum yemirilishi davridagi iqtisodiy ta’limotlar

1.2 Feodal tuzum yemirilishi davridagi iqtisodiy ta’limotlar.
Arab halifaligi davrida, iqtisodiy ta'limotlar va falsafalar o'ziga xos bo'lib, insonning moliyaviy qadrini oshirish va jamiyatni rivojlantirishga e'tibor qaratishga asoslangan. Bu davrda, falsafiy yurituvchilar, insonning iqtisodiy faoliyatlarini tartibga solish va jamiyatdagi o'rni va ahamiyatini oshirishga qaratilgan.
X-XII asrlarga kelib O'rta Osiyo ilg'or ijtimoiy tafakkurning Sharqdagi yirik markazlaridan biriga aylandi. Bu davrda O'rta Osiyo Yevropani Osiyo bilan bog'lovchi yirik moddiy, madaniy va savdo markaziga aylandi. Bu jarayonlar bir-biridan minglab chaqirim uzoqlikdagi davlatlar, xalqlar o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni shakllantirdi. Bu davrda butun dunyoga tanilgan Al-Farg'oniy, Al-Xorazmiy, Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, YusufXos Hojib, Nizom-ul-mulk va boshqa ko'plab mutafakkirlar yashab, ijod qilishdi. Ularning asarlarida iqtisodiy g'oyalar ham o'z aksini topgan. Sharq renessansi davridagi olimlar shu davrdagi tijorat, mulkdorlik hunari sirlarini bayon etganlar. Amir Temur davridi, iqtisodiy g'oyalar va siyosiy tadbirlar muhim ahamiyat kasb etgan. Amir Temur, insonning moliyaviy qadrini oshirishga e'tibor qaratish bilan birgalikda, jamiyatni rivojlantirishga ham katta e'tibor qaratdi.

Temuriylar davridagi iqtisodiy g’oyalar. Amir Temur davridida, iqtisodiy faoliyatlar va savdo yuritish muhim ahamiyatga ega bo'lgan sohalardan biri edi. Bu davrda, Amir Temur, savdo yurituvchilar va iqtisodiy faoliyatlarini tartibga solish uchun bir necha siyosiy tadbirlar qabul qilgan. Bu tadbirlar orasida, xalkaro savdo muloqotlarining olib borilishi, soliqqa qo'yiladigan cheklovlarni kamaytirish va moliyaviy qonunlarni isloh qilish kabi ko'plab ishlar kiritilgan. Shuningdek, Amir Temur davridida ta'limotlar va falsafalar ham muhim ahamiyat kasb etgan. Bu davrda, Amir Temur, falsafiy yurituvchilarning fikrlaridan foydalanib, insonning iqtisodiy faoliyatlarini jamiyatdagi o'rni va ahamiyatiga muvofiq tartibga solishni o'rgangan.

Amir Temur davridida, jamiyatdagi moliya siyosati ham muhim ahamiyat kasb etgan. Bu siyosat, insonning moliyaviy qadrini oshirish va jamiyatni rivojlantirish maqsadga muvofiq belgilangan. Bu siyosat orqali, Amir Temur, moliyaviy qonunlarni isloh qilish va xalkaro savdo muloqotlarining olib borilishi kabi ishlarni amalga oshirgan.
A.Temur vafotidan keyin Shohruh va Ulug'bek (1394-1449) podsholigi (1409-1449) davrida iqtisodiyot yaxshi rivojlandi. Ayniqsa, qo'shni mamlakatlar bilan savdo-sotiq munosabatlari o'sdi. Bu Movarounnahrda 1428- yilda Ulug'bek tomonidan o'tkazilgan pul islohoti bilan bog'liqdir. Jamiyatda pulning ahamiyatini yaxshi tushungan holda uning qadr-qimmatini oshirish uchun harakat qilingan.

Klassik iqtisodiyot maktablari

Klassik iqtisodiyot, 18-19 asrlarda İngiliz iqtisodiyot yozuvchilari Adam Smith, David Ricardo ve John Stuart Mill tomonidan shakllangan iqtisodiy nazariy tizimdir. Bu tizimda, insanlar bireysal maxsusliklari uchun ish qilishga qodir bo'lib, xavfsiz va erkin tijorat muhitida faoliyat ko'rsatishlari kerak deb hisoblanadi. Bu ta’limotni klassik deb atalishining aosisy sababi, eng avvalo, uning ko’plab nazariy va metodologik qoidlari chinakam ilmiy bo’lib, ular zamonaviy iqtisodiyot nazariya asosini tashkil etishidir.
Klassik iqtisodiyotning asosiy tushunchalari: 1. Ommaviy manfaat: Har bir inson o'ziga ommaviy foydali bo'lgan ishlarni bajarishni talab qiladi. 2. Qonuniy tijorat: Tijorat va sarmoya faoliyati uchun qonuniy holatlar yaratish kerak emas. Erkin tijorat muhitida xavfsiz foydalanish imkonini ta'minlash kerak. 3. Tijorat bo'shlig'i: Tijorat bo'shlig'i va daromadli ko'rsatkichlar tijoratga muxtorlik beradi va bu bo'shlig'i avvalgi holatiga qaytarish kerak. 4. Sarmoya va kapital: Kapitalni oshirish va sarmoya qilish iste'molchilar uchun zarurdir. 5. Ishchi kuchlari: Ishchi kuchlari oshirish va ish taksimini rivojlantirish yolu bilan ish faoliyati kuchli va samarali bo'ladi.
Sotsializm
Aslida sotsializm – bu tenglik, erkinlik va ijtimoiy adolat maqsadini ko’zlovchi konsepsiya. “Sotsializm” iborasini birinchi bo’lib Pyer Leru “Individualizm va sotsializm” (1834y.) asari orqali olib chiqqan, Uning negizida tenglik tamoyiliga asoslangan jamiyat chiqadi. 19 asr boshlarida kapitalizmni avj olishi va mehnatkashlarning qashshoqlashuvi jarayoni kuchayishi yuzaga kelib, shu bilan bir qatorda nisbiy ortiqcha ishlab chiqarish mavjudligu oddiy xolga aylanib qoldi. Mavjud ziddiyat va illatlar yechimi xayoliy sotsialistlar ( Sen-simon, Sharl Fure va R. Ouen) g’oyalari tahlil qilinib mavjud tuzum negizlarini isloh qilish yo’llari bayon etildi.
Marjinalizm ta’limoti va neoklassik iqtisodiy maktablari
XIX asrning ikkinchi yarmidan «marjinalizm» deb atalgan oqim vujudga kelib (frantsuzcha so‘zidan olingan bo‘lib, «keyingi, qo‘shilgan», degan ma‘noni beradi) uning asoschilari Avstriya iqtisodiy maktabining namoyondalari Karl Menger (1840-1921), Fridrix fon Vizer (1851-1926), Bem Bavrek (1851-1914) hamda ingliz iqtisodchisi Uilyam Stenli Jevons (1835-1882) tomonidan keyingi qo‘shilgan tovar nafliligining, mehnat yoki resurs unumdorligining pasayib borishi, qonunlari mazmuni ochib berildi. Bu oqim iqtisod fanida yangi yo‘nalish neoklassik, ya‘ni yangi klassik deb nom oldi. Mazkur nazariyaning yirik namoyandalaridan biri A.Marshall iqtisodiy jarayonlarning uzviy bog‘lanishi va uning nisbatlarini ishlab chiqishga harakat qiladi, bozor muvozanati va narxni aniqlovchi omillar talab va taklifdan iborat deb qaraydi. Bu nazariy yo‘nalishning 23 namoyondalaridan biri Shveytsariya iqtisodchisi Leon Valras (1834-1910) umumiy iqtisodiy muvozanat modelini ishlab chiqishga harakat qiladii.
Neoklassiklar o‘zlarini A.Smit va boshqa liberal iqtisodchilarning izdoshlari hisoblab iqtisodiy erkinlik va davlatning bozor mexanizmiga aralashmaslik printsiplarini qo‘llab chiqadi. Ularning bosh g‘oyasi shundan iboratki, bozor iqtisodiyoti muvozanatlikni o‘z-o‘zicha tartibga solish va qo‘llab-quvvatlashga layoqatli, davlat faqat bozorning faoliyat qilishi uchun shart-sharoit yaratishi zarur. Neoklassik oqim tarafdorlari shaxsiy manfaatga asoslangan bozor iqtisodiyoti alohida sub‘ektlari hatti-harakatiga e‘tibor qaratadi.
Keynschilik ta’limoti
Iqtisodiyot nazariyasining hozirgi zamon yo‘nalishlaridan biri keynschilik maktabidir. 1936 yilda ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns o‘zining «Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» degan kitobida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar: milliy daromad, kapital xarajatlar, iste’mol va jamg‘arishning o‘zaro bog‘liqligini tahlil qilib, investitsiya va iste’molning eng maqsadga muvofiq tarzda tashkil topishi iqtisodiy taraqqiyotning muhim omili deb ko‘rsatadi. Keyns ta’limoti, ya’ni keynschilik maktabi ta’sirida iqtisodiyotda makroiqtisodiy tahlil yo‘lga qo‘yildi. U iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning faol ishtiroki zarurligini isbotladi.
Monetarizm
Monetarizm - hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasining muhim yo‘nalishlaridan biri monetarizm deb ataladi. Agar Keyns nazariyasining ishlab chiqilishida markaziy muammo ishsizlik bo‘lgan bo‘lsa, monetarizm nazariyasining asosiy muammosi ishlab chiqarish hajmining pasayib borish sharoitida inflyatsiyaning vujudga kelishidir. Ushbu holat stagflyasiya degan nom oldi. Monetarizm maktabining asoschisi Milton Fridmen bo‘lib, uning iqtisodiyot nazariyasiga qo‘shgan hissasi pul nazariyasini yangi mazmun bilan boyitdi. Monetaristlar tovar ishlab chiqarish jarayoniga pulning qayta ta’sir etish mexanizmini, pul dastaklari va monetar siyosatning iqtisodiyotni rivojlanishiga ta’sirini chuqur tadqiq etishdi. Monetarizm pul-kredit dastaklari yordamida iqtisodiyotni tartibga solishda o‘ziga xos yondashuvni vujudga keltirgan nazariyadir.

Merkantilizm – bu muomala sohasida iqtisodiy qonuniyatlarning rivojlanishiga bo’lgan qarashlar tizimi va protektsionaizm printsiplariga asoslangan bir qator davlatlarning iqtisodiy siyosati, u feodalizmning yemirilish davriga muvofiq keladi va “toindustrial” iqtisodiy davrdagi voqelikni tahlil qilishga uringan ta’limot hisoblanadi.

Merkantilizm, eng avvalo, davlatning iqtisodiy siyosatini ifoda etgan, uning amaliy faoliyati uchun tavsiyalar ishlab chiqqan. Merkantilstlar tadqiqotining maqsadi reallik sifatidagi iqtisodiyotni tahlil qilish emas, balki hukumatga amaliy maslahatlar berish bo’ldi. Shuning uchun ular davlatning iqtisodiyotiga faol aralashuvini qo’llab-quvvatladilar, yuqori soliq stavkasini va davlat xarajatlarini himoya qildilar.
Bu bosqich so’ngida Yevropa Merkantilizm iqtisodiy talimoti shakllandi. Merkantilizm atamasi 1500 1750 yillar oralig’ida yaratilgan iqtisodiy adabiyotlar va amaliy takliflarga nisbatan ishlatiladi. Merkantilizm adabiyoti G’arbiy Yevropaning barcha rivojlanayotgan iqtisodiyotlarida bo’lsa ham, uning asosiy g’oylari Ingliz va Fransuzlar tomonidan ishlab chiqilgan.
2.1 Klassik iqtisodiyot nazariy asoslari va uning kamchiliklari
XVII-XVIII asrda Angliyada iqtisod fanining klassik maktabi namoyondalari bo‘lmish A.Smit, D. Rikardolar tomonidan boylik faqatgina qishloq xo‘jaligidagina emas, balki butun moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilishini isbotlab berdi hamda ular boylikning umumiy shakli tovar va pulda mujassamlashgan qiymat deb hisoblaydi. A.Smit (1723-1790) iqtisodiy fanning predmeti jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi va aholi turmush farovonligini o‘stirishni o‘rganish deb hisoblaydi. U o‘zining «Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to‘g‘risida tadqiqot» (1776 y.) nomli asarida klassik maktab rivojlanishining yuz yillik davrini umumlashtirib tovar ishlab chiqarish va ayriboshlashga alohida soha sifatida qarashlarini asosladi, ular ob‘ektiv qonunlar asosida rivojlanishi va davlat tomonidan tartibga solishga muhtoj emasligini ko‘rsatadi. A. Smit moddiy ishlab chiqarishda nima yaratilsa jamiyatning boyligi deb hisoblaydi. U boylikning o‘sish shart-sharoitlari mehnat taqsimoti va uning unumdorligi ortishidir deb ta‘kidlaydi.
A.Smit fikricha, qiymatning manbai mehnat, jamiyat rivojlanishi natijasida mehnat bilan birga kapital va er ham qiymat manbai bo‘lib boradi, shu sababli tovar narxi ish haqi, foyda va rentadan qaror topadi. U ijtimoiy boylik ortib borishi bilan jamiyatning barcha sinflari daromadi o‘sib boradi, pul qiymat o‘lchovi vazifasini bajaradi degan xulosaga keladi.
Jamiyatdagi mehnat taqsimoti odamlarni bir birlari bilan bog’lab turuvchi va ularga mahsulot va resusrlarni almashtirish imkonini beruvchi va ularga mahsulot va resusrlarni almashtirish imkonin beruvchi mexanizmning bo’lishini taqazo etadi. Bunday mexanizm bozor hisoblanadi. Bozor to’g’risida A. Smit ta’limotidagi asosiy g’oya iqtisodiy liberalism g’oyasi, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini minimallashtirish g’oyasi, erkin raqobat asoisda tashkil topadigan baho yordamida iqtisodiyotning o’zini- o’zi boshqarish g’oyasi hisoblanadi. Uning ta’limotiga ko’ra, bozor odamlar faoliyatini muvofiqlashtiradi, ularning manfaatlarini uyg’unlashtiradi. Bozor iqtisodiyoti novvoyni Shirin non yopishga, bog’bonni ekologik toza meva-sabzavot etishtirishga, savdogarlarni boshqa mintaqalardan arzon bahoga tovarlar olib kerlishga undaydi. Raqobat sharoitida iste’molchilar ehtiyojini yuqori darajada qondira oladigan ishlab chiqwaruvchilarni yetishtiradi. Demak, ko’proq foyda olish ishtiyoqida bo’lgan tadbirkorlarning bnir tomonlama manfaatlari, ularni jamiyatning boshqa a,zolari manfaatlariga xizmat qilishga majbur etadi.
A. Smitning «ko‘rinmas qo‘l» qoidasida bozor kuchlari (erkin narxlar, talab va taklif, raqobat) va ob‘ektiv iqtisodiy qonunlar stixiyali ta‘siri nazarda tutiladi. U davlatning jamiyatdagi yangi sinfi tadbirkorlarning xo‘jalik ishlariga aralashmasligini yoqlab chiqadi va tabiiy erkinlik g‘oyasini ilgari suradi. Tabiiy erkinlik siyosati uning nazariyasida quyidagilarni ko‘zda tutadi: ishchi kuchining erkin harakati, er bilan erkin savdo, sanoat va savdo faoliyat qilishini davlat tomonidan tartibga solishni bekor qilish.
A.Smitning alohida nazariy qarashlari izdoshi D.Rikardo (1772-1823) hisoblanadi. Uning nazariy qarashlarining xarakterli belgisi – qiymat qonuni yahlit iqtisodiy nazariya fani shakllanadigan asos deb tan olinishidir. D.Rikardo mazkur fanning asosiy vazifasi daromadlar taqsimlanishini boshqaradigan qonunlarni ochishda deb biladi. U ishlab chiqarish sohasini qiymat va daromadlar manbai deb hisoblaydi hamda foyda normasining pasayish tamoyilini ko‘rsatib beradi. Differentsial renta mexanizmini yoritadi.
Klassik iqtisodiyotning nazariy qarashlariga qarshi muhokama qilinadi va bu qarashlarining amalga oshirilishining kamchiliklari haqida savollar beriladi. Klassik iqtisodiyotning kamchiliklaridan biri, bu nazariy qarashlarning ommaviy manfaatni hech qachon kafolatlamayishi va kapitalizm tizimining boshqa muammolarni yaratishi hisoblanadi.
Boshqa kamchiliklar esa, kapitalizm tizimining insonlarning yaxshi bo'lishini va uning xayollarini o'zgartirish imkoniyatlarini kuchaytirish uchun yetersizliklarini ko'rsatishidir. Misol uchun, kapitalist tijorat muhitida ishchi kuchlari uchun qanchalik yomon sharoitlar aniqlanishi va ularning o'zlarini himoya qilishni talab qilmasi mumkin.
Shuningdek, kapitalist tijorat muhitida tijoratga kirish uchun to'g'ridan-to'g'ri moliyaviy resurslarga ega bo'lishni talab qilishi, insonlarning xayollarini o'zgartirish imkoniyatlarini kuchaytirmasiga olib keladi. Bu esa, bog'liqlik va islohotlarni to'liq ko'rib chiqishdan kelib chiqishi mumkin. Klassik iqtisodiyotning kamchiliklari, kapitalizm tizimining boshqa muammolarni yaratishiga, insonlarning xayollarini o'zgartirish imkoniyatlarini kuchaytirishda yetersizliklariga va ommaviy manfaatni kafolatlashga qodir bo'lmaydi. Bu sababli, bu qarashlar faqatgina muhim ko'rsatmalar bilan qabul qilinishi kerak va boshqa iqtisodiyot nazariyalari bilan muhokama qilinishi kerak.
2.2 Keysnchilik ta’limoti nazariy asoslari va unga bo’lgan tanqidiy qarashlar
Keynschilik ta'limoti, klassik iqtisodiyot nazariyasiga qarshi chiqdi va iqtisodiyotni boshqarishda yangi usullar va qonunlar taklif etdi. Bu ta'limotga asoslanuvchi asosiy qonunlar, iste'molchilar tomonidan sarmoya qilinayotgan pul miqdorining daromadi va e'tiborli iqtisodiy o'zgarishlarning ko'rsatkichlari bo'yicha iqtisodiyotni boshqarishdir. Keynschilik ta'limoti, xususiy tarzda daromadning o'sishini ta'minlash uchun iste'molchilar, davlatlar yoki moliya institutlari tomonidan sarmoya inflyatsiyasi, ijobiy sarmoya, davlat investitsiyalari kabi qo'llanmalar yordamida iqtisodiyotni boshqarishga ishonadi.
Keynchilikka buyuk iqtisodchi olim Jon Meynard Keyns (1883-1946) asos solgan. Ingliz iqtisodchisi inflaytsiya keltiirb chiqaradigan ”inflyatsiya solig” vauning salbiy oqibatlarini ko’rsatib berdi. Surunkali inflaytsiya sharoitida ishlab chiqarish faoliyati bilan, ayniqsa, uzoq muddatli investitsiya loyihalari bilan shug’ullanish, oddiy qilib aytganda, befoyda: pul juda sekin aylanadi va o’zining sotib olish qobiliyatini yo’qotadi. Shuning uchun chayqovchilik faol tadbirkorlik faoliyati sohasiga aylanadi. U turli bozorlarda baholar o’rtasidagi farq hisobiga foydani ko’paytirish imkonini beradi.
Ingliz iqtisodchisi o‘zining «Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» (1936 yil) nomli kitobida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar: milliy daromad, kapital xarajatlar, iste‘mol va jamg‘arishning o‘zaro bog‘liqligini tahlil qilib, investitsiya va iste‘mol nisbatlarining eng maqsadga muvofiq tarzda qaror topishi iqtisodiy taraqqiyotning muhim omili deb ko‘rsatadi. Keyns ta‘limoti ta‘sirida iqtisodiyotda makroiqtisodiy tahlil yo‘lga qo‘yildi. U davlatning iqtisodiyotni boshqarishda faol qatnashishi zarurligini asoslaydi.
Samarali talab. J.M. Keyns «ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asarida o'z tadqiqotlarini klassiklar nazariyasini, jumladan, Sey qonunini tanqid qilishdan va samarali talab nazariyasini isbotlab berishdan boshladi. Sey qonuni klassiklar o'rtasida to'g'ri deb e'tirof etilgan va unga amal qilib kelingan. Bu qonunga ko'ra taklif avtomatik tarzda o'z talabini yuzaga keltiradi. J.M.Keyns esa unga qarshi yalpi talab o'z taklifini yuzaga keltirish g'oyasini ilgari suradi va o'zining samarali talab nazariyasini ishlab chiqadi.
Nega samarali talab hal qiluvchi omil ekanligini tushuntirib berish uchun J.M.Keyns yalpi taklif va yalpi talab tushunchalarini kiritdi. Yalpi taklif yalpi xarajatlar va yalpi mahsulot (yoki bandlik) hajmi o'rtasidagi nisbat bilan aniqlanadi. Qisqa vaqt ichida bu nisbat o'zgarmaydi. Ma’lumki, tadbirkor muayyan mahsulotni sotgandan keyin daromad olish mumkin. Yalpi talab kutilayotgan daromadlar (jamiyat miqyosida) va yalpi mahsulot (bandlik) o'rtasidagi nisbatni aks ettiradi. Bu nisbat o'zgaruvchan bo ladi. Shuning uchun yalpi mahsulot, bandlik dinamikasi yalpi talab omillariga bog liq bo' ladi.
Keynsning bosh g‘oyasi umumiy qilib aytganda, shundan iboratki, bozor iqtisodiy tizimi takomillashmagan va o‘z-o‘zini tartibga solishga layoqatli emas, mumkin bo‘lgan yuqori bandlik va iqtisodiy o‘sish faqat iqtisodiyotga davlatning faol aralashuvi orqali ta‘minlanishi mumkin.
Keynchilik ta’limotiga qarshi tanqidiy qarashlar ko’plab topiladi, chunki bu ta’limot ham to’laqonli mukkaml emas, o’zining kamchiliklariga ega. Bunday ta'limotning kamchiliklari esa, sarmoya inflyatsiyasining kuchayishi va daromadning ko'proq o'sishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, sarmoya miqdorining yirikligi va keynschilik usullarini samarali amalga oshirish uchun kerakli resurslarning yetarli bo'lmaganligi kabi muammolarni yuzaga kelishi mumkin.
2.3 Monetarizm ta’limoti asosiy qonunlari va uning kamchiliklari
Keyns nazariyasi g‘arb mamlakatlarida iqtisodiy o‘sishning, ancha yuqori sur‘atlarini ta‘minlash, bandlikni oshirish va umumiy farovonlikni o‘stirish imkonini berdi. Biroq kuchli jahon iqtisodiy inqirozlari iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish jamiyatni ishsizlik, inflyatsiya va iqtisodiy bo‘hronlarni bartaraf qilishga layoqatsiz ekanligini ko‘rsatdi. Shu sababli, iqtisodiyot nazariyasidagi yangi yo‘nalish – monetarizm, yangi klassik maktab va neoinstituttsionalizm keynschilikni siqib chiqara boshladi.
Monetarizm iqtisodiy ta'limotlar tarixida keng tarqalgan mashhur va nufuzli oqimdir. Bu oqimning atoqli namoyandasi Chikago universitetining professori, iqtisodiy sohasida Nobel mukofoti sohibi Milton Fridmen (1912-2006) hisoblanadi. Monetaristlar ularni pul massasi bilan ishlab chiqarish o'rtasidagi bog’liqlikni aniqlash uchun tadqiq qildilar. Monetarizm keynschilar ta’limotiga muqobil tarzda yuzaga kelgan bozor iqtisodiyotida pulni olqishlovchi nazariyadir. Monetarizm erkin raqobat va narxning erkin shakllanishini bozor iqtisodiyotining asosi va uning muvozanatlikka erishish sharoiti deb hisoblaydi.
Bozor mexanizmi ustunligiga asoslangan M.Fridmen nazariyasiga ko'ra, erkinlik va xususiy tadbirkorlik o' rtasida ichki bog'liglik mavjud. Faqat xo’jalik erkinligi sharoitida siyosiy erkinlikka, iqtisodiy samaradorlikka va tenglikka erishish murkin. Iqtisodiyotda nima qilish kerakligini millionlab kishilardan ko'ra davlat amaldorlarining yashi bilishi dargumon, deydi M.Fridmen. Davlatning xo'jalik jarayonlarga aralashuvi igtisodiyotning o'zini-o'zi tartiblash tizimini buzishga olib keladi. Shuning uchun davlat pul va ishlab chiqarish barqarorligini ta'minlagan holda, pul muomalasini nazorat qilish bilan cheklanmog'i lozim.
Monetarizmning asosiy qoidalari. M. Fridmen kontseptsiyasini tasavvur qilish uchun, uning tarafdorlari u yoki bu darajada qo’llab-quvvatlagan asosiy goidalarni ko'rib chiqamiz. Monetaristlar fikricha, bozor iqtisodiyoti o’zining ichki xususiyatiga ko'ra barqarorlikka, o’zini o’zi tartiblashga intiladi. Bozor raqobati tizimi mustahkam barqarorlikni ta' minlaydi. Mabodo muvozanat buzilsa, baholar uni tuzatishning bosh vositasi bo'lib xizmat giladi. Nomutanosibliklarning vujudga kelishi, odatda, ichki sabablar natijasida emas, balki tashqaridan bo’ladigan arashuvlar, davlat tartiblashidagi xatolar natijasi hisoblanadi Bozor xo'jaligining barqarorligi to'g'risidagi ushbu qoida J.M. Keynsning iqtisodiyotiga davlat aralashuvining zarurligi to' g'risidagi tasdig’iga qarshi qaratilgandir. Aynan ular (ma'muriy, baholar dastaklari emas, soliq tizimi emas) iqtisodiyotni a'lo darajada barqarorlashtirishga qodir. Agar J.M.Keyns byudjet siyosatini ancha aniq, terkor va natijasini oldindan bilish mumkin bo'lgan dastaklar sifatida baholagan bo 'lsa, M. Fridmen undan farqli ravishda, pul-kredit siyosatini ana shunday
Milton Fridman iqtisodiyotni barqaror qilishda pul omili asosiy rol o‘ynaydi, degan g‘oyani ilgari suradi. M. Fridmanning fikricha, pul iqtisodiy jarayonlarni tartibga solishning asosiy dastagi bo‘lishi mumkin.
Bunday ta'limotning kamchiliklari esa, moliyaviy siyosatning sarmoya miqdorini nazorat qilishning chetlligi va resurslar ustidan kuchli nazorat qilish talab etishi mumkin. Shuningdek, monetarizm ta'limoti iqtisodiyotning insonlar va ijtimoiy muammolarga oid qonuniy tomonlari va iqtisodiyotning ekologik muammolarga oid ko'rsatkichlari bo'yicha kam tushuntirilganligi sababli, boshqa ta'limotlarga nisbatan kam tarqalganligidir.