Feyildin da'reje kategoriyasi. Feyildin’ da'reje kategoriyasi subiekt ha’m obiekt arasindagh ma’nilik qatnaslardi bildiredi, yag'niy is- haTekettin’ isleniwine, onm’ islewshisi-subiekt yamasa obiekt qatnasadi

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HÁM ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI


AJINIYAZ ATINDAǴI NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI


Qaraqalpaq tili ha’m a’debiyati qánigeligi 2-D kurs talabası Artikova Ayzadaninıń
“Morfologiya” páninen



Óz betinshe jumısı


Tema: FEYiLDiN’ MORFOLOGiYALIQ KATEGORiYALARI
Tayarladı: Artikova A
Qabılladı: Qayipnazarova M


Nókis-2022 j
FEYiLDiN’ MORFOLOGiYALIQ KATEGORiYALARI
REJE
Feyildin tu’r kategoriyasi
Feyildin’ da’reje kategoriyasi
Feyildin’ meyil ha’m maha’l kategoriyalari

Feyildin da'reje kategoriyasi. Feyildin’ da'reje kategoriyasi subiekt ha’m obiekt arasindagh ma’nilik qatnaslardi bildiredi, yag'niy is- haTekettin’ isleniwine, onm’ islewshisi-subiekt yamasa obiekt qatnasadi.

Feyildin’ da'reje kategoriyasina ta'n ma'niler tu'bir ha’m do'rendi feyiller arqali bildiriledi. Eki jag'dayda da feyii da'rejelerin bildiriwshi is- ha'reket subiekt yamasa obiekttin' is-ha’reketi bolip keledi. Ma’selen: kiydi, kiyindi, teristi, terildi, t.b.feyillerdin’ is-haTeketi qanday da bolmasin subiekt yamasa obiekt (logikaliq subiekt) taTepinen islengen. Biraq bul feyillerdin subiekt yamasa obiekt ta'repinen islengenligi ha'mmesinde bir daTejede emes. Da’slepki u'sh feyilde haTeket iyesi grammatikaliq subiekt, al en’ son'gh feyilde (terildi) haTeket iyesi — grammatikaliq obiekt (paxta mashina menen terildi).
Feyildin’ daTeje kategoriyasi, ko'binese awispah ha'm awispasiz feyiller menen tig’iz baylanisli boladi. Sebebi subiekttin’ is-ha’reketi ha’r waqit belgili bir obiekttin’ isleniwine qaratiladi. Misah: kir juwdi, kiyimin kiydi, kir juwisti, paxta tergizdi, paxta terildi. Bul keltirilgen misallardin’ ha'mmesinde subiekttin’ is-ha'reketleri belgili bir obiektke qaratilg’an, yag'niy subiekt yamasa obiekttin’ is-ha'reketi maqsetsiz, obiektsiz emes.
Feyildin’ da'reje kategoriyasi tu'bir ha’m doTendi tu’bir feyillerdin’ yamasa sol feyillerge daTeje jasawshi qosimtalardin’ jalg’amwi arqali birneshe semantikahq o’zgeshelikke iye boladi. Feyil daTejelerinin’ semantikasi ha'rekettin’ subiekt ha’m obiektke qatnasli yamasa subiekt yamasa obiekttin' ha'reketke qatnaslighnan payda boladi.
Haqiyqatinda, feyil da'rejeJeri ha'reket penen subiekt ha'm obiekt arasindagh ma'nilik qatnaslan ha'm morfologiyaliq belgisine qaray: tu’p

da'reje, o’zlik da’reje, sheriklik da'reje, o'zgelik da'reje ha’m belgisiz da’reje siyaqli 5 tu’rge bo'linedi.