Fizika, biofizika va tibbiy fizika

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №1

1. 
   Xato nima? Har qanday fizik kattalikni qanchalik aniq o‘lchamaylik uning haqiqiy qiymatini topish mumkin emas. Tajribada o‘lchangan qiymat faqat taqriban haqiqiy qiymatga teng. Haqiqiy qiymat bilan o‘lchangan qiymat orasidagi farq (ayirma) o‘lchamning xatoligi deyladi. Tajriba vaqtida olingan o‘lchamlarga qanday faktorlar va nima uchun farq qilishini va ular o‘lchamini aniqlash darajasiga qanchalik ta’sir ko‘rsatishini xatoliklar nazariyasi o‘rganadi. Tajribalar o‘lchamiga bir qancha faktorlar ta’sir qiladi: foydalanadigan qurilmalarning sifati, temperatura, namlik, o‘lchash usuli, eksprementatorning shaxsiy xususiyatlari va h.k. Yuqorida sanalgan faktorlar tajriba natijasiga salbiy ta’sir qiladi va haqiqiy qiymatni aniqlashni qiyinlashtiradi. Hatto tajriba o‘tkazish sharoiti yaxshilanganda, aniq sezgir qurilmalardan foydalanilgan holda ham, ayrim xatodan holi bo‘lish qiyin. Buning sababi turlicha bo‘lishi mumkin. Tajriba natijalarini aniqlashda yo‘l qo‘yilgan xatoliklarni surunkali (sistematik) va tasodifiy xatoliklarga ajratish qabul qilingan. Surunkali xatolik har doim natija uchun haqiqiy qiymatidan bir tomonga o‘zgaradi, ya’ni uni kamaytirib boradi. Tasodifiy xatolik, aksincha, bir hil ehtimollik bilan natijani uning haqiqiy qiymatidan, ham oshishga va ham kamayishiga sabab bo‘ladi. Tajribani o‘tkazishda yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarning sabablarini ko‘rib chiqamiz. 1.Tajribani o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar. Tajribani o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lgan holda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar surunkali xatoliklarga kiradi. Masalan, oddiy kalorometr bilan ishlaganda, agar tashqi muhit bilan izolyatsiyasi yaxshi bolmasa, u holda natija olinganda issiqlik miqdorining qiymati haqiqiy qiymatdan kam miqdorda aniqlanadi, ya’ni surunkali xatolikka yo‘l qo‘yiladi. Surunkali xatoliklarni mukammalroq usullarga o‘tish bilan yo‘qotiladi. 2.Qurilmaga bog‘liq bo‘lgan tasodifiy xatoliklar. Bu turdagi xatoliklar yuqori sifatli qurilmalarga ham tegishlidir. Ular ma’lum bir sezgirlik va aniqlash darajasiga ega. Shunday qilib, o‘lchov qurilmalari natijani ma’lum sezgirlik darajasi chegarasidagina aniqlay oladi. 3.Qo‘llaniladigan apparatlar bilan bog‘liq bo‘lgan surunkali xatoliklar. Tayyorlangan qurilmalarning sifati yoki darajalanishi ham surunkali xatoliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, analitik torozining noto‘g‘ri sozlanishi, termometr yoki voltmetr shkalasini noto‘g‘ri darajalash – tempratura yoki kuchlanishni o‘lchashda surunkali xatolikka olib keladi. Bunday xatoliklar qurilmani to‘g‘ri sozlash yo‘li bilan yo‘qotiladi. 4.Tajriba o‘tkazuvchining shaxsiy xatosi. Bu xatoliklar tajriba o‘tkazuvchining diqqatiga, tajribasiga va sezgirligiga bog‘liq bo‘lib, u tasodifiy xatoliklarga kiradi. Masalan, fotometr qurilmalar bilan ishlaganda okulyarga qarab ikkita yarim yorug‘likni bir – biriga tenglashtiriladi, shu holda yorug‘likni tenglashganligini ko‘z bilan qaraganda ma’lum darajada xatolikka yo‘l qo‘yiladi. (Bu tajriba o‘tkazuvchining ko‘rish qobiliyatiga bog‘liq) 5.Tajriba o‘tkazish sharoitiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar. Tasodifiy xatoliklarga yana tajriba o‘tkazish sharoitiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar kiradi. Ular tempratura, bosim o‘zgarishi, tok zanjiridagi kuchlanish o‘zgarishi va boshqa hollarda ro‘y beradi. Surunkali va tasodifiy xatoliklardan tashqari tajriba natijalari orasida boshqa natijalardan katta farq qilib turuvchi xatoliklar uchrab turadi. Bu xatolik tajriba o‘tkazuvchining e’tiborsizligi tufayli yoki qurilma noto‘g‘ri ishlagan holda ro‘y beradi. Ana shu xato natijani tashlab yuborib, boshqa natija bilan to‘ldiriladi.
   
2. 
   Qanday harakatga tebranma harakat deyiladi? Jismning teng vaqtlar oraligida bir vaziyatdan o’tadigan harakati tebranma harakat deb ataladi . vaqtning birday oraliq larda jism ayni bir yo’nalishda va vaziyatda o’tsa bunday tebranma harakat davriy harakat deyiladi . turli tebranma harakatlar uchun taluqli bo’lgan harakatlar mavjud bo’lib tebranuvchi jism tebranish boshlanguncha va oxirida bu holatga kelib tashqi kuch tasir etmasa cheksiz uzoq vaqt turishi mumkin
   
3. 
   Odam qulog’i qabul qiladigan elastik tebranishlar va to’lqinlar chastotasi. Akustika — eng past chastotali tebranishlardan boshlab o ‘ta yuqori (1012-1 0 23 Gs) chastotali elastik tebranishlar va to ‘lqinlarni o‘rganuvchi fizikaning bir boMimidir. H ozirgi zamon akustikasi keng doiradagi masalalarni qamrab olib, bir necha b o ‘limlarga ajraladi: fizik akustika — turli xil muhitlarda elastik to‘lqinlarning tarqalish xususiyatlarini o‘rganuvchi akustika, fiziologik akustika — odam va hayvonlarning tovush qabul qilish va eshitish organlarining tuzilishi hamda ishlash prinsiplarini o‘rganuvchi va boshqa bo‘limlardan iborat. Tor ma’noda akustika bu tovush haqidagi, ya’ni odam qulog‘i qabul qila oladigan (16 Gs dan 20 000 Gs gacha) gazlar, suyuqlik va qattiq jism lardagi ela stik tebranishlar va to ‘lq in lar haqidagi ta’limotdir. Odam qulog‘i qabul qilishi va eshitishi mumkin boMgan chastotadan (20 Gs dan) kichik chastotali mexanik (elastik) to‘!qinlarga infratovush deyiladi. Infratovush m anbalariga tabiiy obyektlar (dengiz, yer qimirlashi, momaqaldiroq paytidagi razryadlar va boshqalar) bilan bir qatorda sun’iy obyektlar (portlashlar, avtomashinalar, stanoklar va boshqalar) misol bo‘ladi. Infratovush deyarli ko‘pchilik hollarda eshitiluvchi shovqinlar bilan birgali kda, masalan, avtom ashinada yuz berishi kuzatiladi. Shu sababli infratovush to‘lqinlarining xususiy tezligini aniqlashda qiyinchiliklar vujudga keladi.
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №2

1. 
   Suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffisiyenti deb nimaga aytiladi? Real suyuqlik oqqanda uning ayrim qatlamlari bir-biriga shu qatlamlarga urinma ko‘rinishda yo'nalgan kuchlar bilan o ‘zaro ta’sirlashadi. Bu hodisaga ichki ishqalanish yoki qovushqoqlik deyiladi. Real suyuqlik oqqanda uning ayrim qatlamlari bir-biriga shu qatlamlarga urinma ko‘rinishda yo'nalgan kuchlar bilan o ‘zaro ta’sirlashadi. Bu hodisaga ichki ishqalanish yoki qovushqoqlik deyiladi. Barcha mexanikaviy hodisalarda ishqalanish kuchlari mavjud bo‘lib, ularning ta’siri deyarli hamma vaqt energiyaiing bir ko‘rinishdan boshqasiga o‘tishi bilan bog‘liqdir; odatda mexanikaviy ener-giya ishqalanish kuchlari ta’siri natijasida issiqlik energiyaga aylanadi. Ishqalanish kuchlari o‘zlarining ta’siri jihatidan boshqa quchlardan: tortishish, jismlarning bosimi, deformatsiya va boshqa kuchlardan hech farq qilmasada, bu xil kuchlarning o‘ziga xos xususiyatlari bulib, ularni misollarda qaraymiz. Stoks usuli
   
2. 
   Sikl tushunchasi? Sikl yunoncha doira malum vaqt ichida takrorlanib turadigan jarayon hodisa
   
3. 
   Namlik qanday kattalik bilan xarakterlanadi? Havoning namligi kishi organizmini faoliyatida katta ahamiyatga ega, chunki u organizm yuzasidagi suv bug’lanishi tеzligini xaraktеrlaydi. MASALAN: O’pkadan qaytib chiqayotgan havo 30°s tеmpеraturada to’la to’yingan bug’dan iborat bo’lganligidan o’pka alvеolalari sirtidagi suvning bug’lanishi havoning absolyut namligiga bog’liq bo’ladi. Inson hayoti uchun atmosfеra havosining normal nisbiy namligining kattaligi 40% dan 60% gacha bo’lishi kеrak. Absolyut namlik dеb 1m3 havodagi grammlarda ifodalangan suv bug’ining miqdoriga aytiladi. Absolyut namlik L bilan bеlgilanadi.1G/m 3 = 1,06 mm.simob ustuni. Maksimal namlik dеb - bеrilgan tеmpеraturada 1m3 havodagi grammlarda ifodalangan tuyingan suv bug’ining miqdoriga aytiladi. Maksimal namlik Е bilan bеlgilanadi. Havoning suv bug’i bilan tuyinganligi darajasini xaraktеrlash uchun nisbiy namlik tushunchasi kiritiladi. Havoning nisbiy namligi dеb - bеrilgan tеmpеraturada absolyut namlik L ning maksimal namlik Е ga nisbatiga aytiladi. Odatda nisbiy namlik foizlarda ifodalanadi. Havoning namligi kishi organizmini faoliyatida katta ahamiyatga ega, chunki u organizm yuzasidagi suv bug’lanishi tеzligini xaraktеrlaydi. MASALAN: O’pkadan qaytib chiqayotgan havo 30°s tеmpеraturada to’la to’yingan bug’dan iborat bo’lganligidan o’pka alvеolalari sirtidagi suvning bug’lanishi havoning absolyut namligiga bog’liq bo’ladi. Inson hayoti uchun atmosfеra havosining normal nisbiy namligining kattaligi 40% dan 60% gacha bo’lishi kеrak. Absolyut namlik dеb 1m3 havodagi grammlarda ifodalangan suv bug’ining miqdoriga aytiladi. Absolyut namlik L bilan bеlgilanadi.1G/m 3 = 1,06 mm.simob ustuni. Maksimal namlik dеb - bеrilgan tеmpеraturada 1m3 havodagi grammlarda ifodalangan tuyingan suv bug’ining miqdoriga aytiladi. Maksimal namlik Е bilan bеlgilanadi. Havoning suv bug’i bilan tuyinganligi darajasini xaraktеrlash uchun nisbiy namlik tushunchasi kiritiladi. Havoning nisbiy namligi dеb - bеrilgan tеmpеraturada absolyut namlik L ning maksimal namlik Е ga nisbatiga aytiladi. Odatda nisbiy namlik foizlarda ifodalanadi.
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №3

1. 
   Stoks formulasi? Л = 2(p - Psh)f2g /(9у0) •
   
2. 
   To’yingan va to’yinmagan bug’ deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Chig’anoq reseptor apparatining jaroxatlanishi nimaga olib keladi?
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U


SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №4

1. 
   Moddalarni tashkil etgan ko’p sonli molekulalarning tartibsiz harakati orqali aniqlanadigan hodisalarni o’rganish usullari?
   
2. 
   Qon oqimi tezligigni ultratovush yordamida aniqlash?
   
3. 
   Sirt taranglik koeffisiyentini aniqlashning tibbiyotdagi ahamiyati nimadan iborat? Qon yopishqoqligi sirt taranglikka kiradi
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №5

1. 
   Xatolikning turlari? 1TAJRIBANI O‘TKAZISH USULIGA BOG‘LIQ BO‘LGAN XATOLIKLAR Tajribani o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lgan holda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar surunkali xatoliklarga kiradi. Masalan, oddiy kalorometr bilan ishlaganda, agar tashqi muhit bilan izolyatsiyasida kamchilikka yo’l qo’yilsa, u holda natija olinganda issiqlik miqdorining qiymati haqiqiy qiymatda kam miqdorda aniqlanadi, ya’ni surunkali xatolikka yo‘l qo‘yiladi. Surunkali xatoliklarni mukammalroq usullarga o‘tish bilan yo‘qotiladi;2TASODIFIY XATOLIKLAR; 3QO‘LLANILADIGAN APPARATLAR BILAN BOG‘LIQ BO‘LGAN SURUNKALI XATOLIKLAR Qurilmaga bog‘liq bo‘lgan tasodifiy xatoliklar.Bu turdagi xatoliklar yuqori sifatli qurilmalarga ham tegishlidi. Ular ma’lum bir sezgirlik va aniqlash darajasiga ega. Shunday qilib, o‘lchov qurilmalari natijani ma’lum sezgirlik darajasi chegarasidagina aniqlay oladi. Tajriba o‘tkazish sharoitiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklarTasodifiy xatoliklarga yana tajriba o‘tkazish sharoitiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar kiradi. Ular temperatura, bosim o‘zgarishi, tok zanjiridagi kuchli o‘zgarishi va boshqa hollarda ro‘y beradi. Surunkali va tasodifiy xatoliklardan tashqari tajriba natijalari orasida boshqa natijalardan katta farq qilib turuvchi xatoliklar uchrab turadi. 4;TAJRIBA O‘TKAZUVCHINING SHAXSIY XATOSI.
   
2. 
   Qanday harakatlarga garmonik harakatlar deyiladi? Radioimpulslar qisqa vaqt ichidagi yuqori chastotali garmonik tebranishlar ketma-ketligidan iborat. Impulslar amplitudasini yoki qutbliligini oʻzgartirishda impulsli transformatordan iborat boʻlgan transformator zanjiri qoʻllaniladi. Impulsning davomiyligini kamaytirishda induktivlik gʻaltagi, elektr kondensatorlar va rezistorlardan iborat differensiyalovchi zanjirlardan; oshirishda esa tarkibida kondensator va rezistorli integratsiyalovchi zanjirlardan foydalaniladi. Impulsli rejim televideniyeda keng qoʻllaniladi: tasvir va sinxronlash signallari impulsli signallar hisoblanadi. Radioimpulslar yordamida masofani oʻlchash usullari ishlab chiqilgan; natijada radiolokatsiya va radionavigatsiya ancha taraqqiy etdi. Uzokdan turib radioboshqarishda impulsli rejimdan foydalanish ancha samarali hisoblanadi. Yer sunʼiy yuldoshlarinm, kosmik kemalar va b.ni Yerdan turib boshqarish mumkin. Axborot-oʻlchash texnikasida ham impulsli usullarning ahamiyati katta. Zamonaviy elektron hisoblash mashinalarining ishi I. t. usullari va vositalariga asoslanadi. I. t. usullari, ayniqsa radioulchash kurilmalarida juda qoʻl keladi. Elektrotexnikaning yuqori (102 V dan 107 V gacha) kuchlanish va kuchli (102o dan 107 a gacha) tok impulslarini hosil qilish, oʻlchash va ulardan foydalanish bilan shugʻullanadigan sohasi yuqori kuchlanishli I.t.deb ataladi. Bunday impulslar davomiyligi 10~ dan 1SN0 s gacha. Ulardan elektrotexnika apparatlarini sinashda, yashin qaytarish qurilmalarini modellashda, eksperimental fizikada foydalaniladi. Kuchli tok impulslari termoyadro kurilmalarida, zaryadli zarralar tezlatkichlarida, aerodinamik va termoyadro tadqiqotlarida, elektrotexnika kurilmalari va kommutatsiya apparatlarini sinash va b. sohalarda koʻllaniladi. Bunday impulslar elektr generatorlar, akkumulyatorlar, kondensator batareyalari va b. yordamida hosil kilinadi. ^[
   
3. 
   Suyuqlikning sirt tarangligi deb nimaga aytiladi? Suyuqlik molekulalari suyuqlikning ichki hajmiga tortiladi. Shuning uchun suyuqlikning sirti tarang holga keladi,uni sirt taranglik deyiladi. Bu sirt molekulalarining o’zaro bog’lanishi tufayli yuzaga keladi. Sirt taranglik sirt taranglik koeffisenti bilan xarakterlanadi.Sirt taranglik koeffisenti son jihatdan sirtni chegaralab turuvchi kontur uzunligiga ta’sir etuvchi sirt taranglik kuchiga teng. Sirt taranglik koeffisentiga yana quydagicha ta’rif berish mumkin:Sirt taranglik koeffisenti son jixatdan mоlekulalarning sirtni xosil qilish uchun sarflaydigan ishini shu sirt yuzasiga nisbatiga teng
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №6

1. 
   Molekulyar yoki ichki bosim deganda nimani tushinasiz?
   
2. 
   Gemodinamika nimani o’rganadi? Qon bosimini o’rganadi Biom exanikaning tom irlar sistem asida gi qon harakatini o'rganuvchi bo‘litniga gemodinamika deyiladi. Gemodinamikaning fizik asosi gidrodinamikadir. Qonning harakati qonga ham qon tashuvchi tomirlarning xossalariga ham bog‘liq. Ushbu bobda qon aylanishi tufayli qo‘Ilaniladigan ayrim texnik qurilmalari ishining fizik asoslari ko‘rib o‘tiladi.
   
3. 
   Organizm energetikasi nima? Kunlik energiya
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U


SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №7

1. 
   Termodinamikaning birinchi qonuni? Termodinamika 1-qonunining ta’rifi:
   

Sistemaga berilgan issiqlik miqdori uning ichki energiyasining o’zgarishiga va tashqi kuchlarga nisbatan ish bajarilishiga sarf bo’ladi, ya’ni Q= ∆U + A. (1)
Formula differensiyal ko’rinishda quyidagicha yoziladi:dQ = dU + dA (2).

2. 
   Tashqi, o’rta va ichki quloqlarning tuzilishi? Eshituv sistemasi tovush to ‘lqinlarini qabul qiluvchi priyomnikni bevosita bosh miya bilan bog‘laydi. Kibemetika tushunchalarini qo‘llanib, eshituv sistemasi qabul qiladi, qaytadan ishlaydi va m a’lumotni uzatadi deb aytish mumkin. Eshituv fizikasini ko'rib chiqish uchun butun eshituv sistemasidan tashqari, o‘rta va ichki quloqni ajratamiz. Tashqi quloq 1 quloq suprasidan va 2 tashqi eshitish yo‘lidan iborat tebranishlar ta’sirida elektr signallarini generatsiyalamaydi. Bunday karlarga yordam berish mumkin. Buning uchun chig‘anoqqa elektrodlar kiritiladi va ularga elektr signallari beriladiki, bu signallar mexanik ta’sirlar tufayli hosil bo‘ladigan stimulga mos bo'lsin. Chig‘anoq asosiy funksiyasi protezlash (almashtirish). Koxlear protezlash bir necha mamlakatlarda ishlatilib ko‘rilmoqda. Koxlear protezlash usuli 2- Moskva meditsina institutida ishlab chiqilib, amalga oshirilgan. Koxlear protezlash 8.12- rasmda ko'rsatilgan, bu yerda 1 — asosiy korpus, 2— quloq orqasiga qo‘ygich mikrofoni bilan 3— implantatsiyalanuvchi elektrod bilan ulovchi vilkadan iborat
   
3. 
   Foydali ish koeffitsiyenti?
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U


SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №8

1. 
   Karno sikli?
   
2. 
   Suyuqlikda cho’kayotgan sharcha tezligining kamayishiga sabab nima?
   
3. 
   Nog’ora pardadan qisman qaytgan nurlar interferensiyasi natijasida hosil bo’ladigan akustik rezonans chastotasini toping? Tovush to‘lqini tashqi eshitish yo‘li 2 orqali o ‘tadi va nog'ora parda 3 dan qism an q aytadi. T ush ayo tg an va q ay ta y o tg a n to ‘iq in larnin g interferensiyasi natijasida akustik rezonans yuz berishi mumkin. Bu hoi to‘lqin uzunligi tashqi tovush yo'li uzunligidan to'rt m arta katta bo'lganda yuz beradi. Odam qulog‘ida eshitish yo'lining uzunligi taxminan 2.3 sm; demak, akustik rezonans chastota bo‘lganda vujudga keladi. Olrta quloqning eng muhim qismlaridan biri nog‘ora parda va va eshitish suyakchalari: bolg'acha 4, sandon 5, uzangi 6 va ularga tegishli muskullar, paylar va bog‘lovchilar hisoblanadi. Suyakchalar mexanik tebranishlarning tashqi quloq havo muhitidan ichki quloq suyuqlik muhitiga uzatilishini amalga oshiradi. Ichki quloq suyuqlik muhitining to'lqin qarshiligi taxminan suvning to'lqin qarshiligiga teng. Yuqorida ko'rsatilgandek (8.4- §ga qarang), tovush to‘lqinlarining havodan to'g'ridan-to'g'ri suvga o‘tishida tushayotgan to'lqin intensivligining faqat 0,122%igina suvga uzatiladi. Bu juda oz, albatta. Shuning uchun o‘rta quloqning vazifasi ichki quloqqa tovush intensivligini ko ‘proq o'tkazishga yordam qilishdan iborat Texnika tili bilan aytganda, o‘rta quloq havoning va ichki quloq suyuqligi to'lqin qarshiliklarini bir-biriga moslashtiradi.
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №9

1. 
   Asosiy xatoliklar kayerdan kelib chikadi?
   
2. 
   Tebranma harakatning asosiy harakteristikalari. Amplituda, davr, chastota, siklik chastota?
   
3. 
   Qovushoqlik haroratga bog’liqligini tushuntiring?
   

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №10

1. 
   Sistematik xatolik nima? Surunkali xatolik har doim natija uchun haqiqiy qiymatidan bir tomonga o‘zgaradi, ya’ni uni kamaytirib boradi. 1.Tajribani o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar. Tajribani o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lgan holda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar surunkali xatoliklarga kiradi. Masalan, oddiy kalorometr bilan ishlaganda, agar tashqi muhit bilan izolyatsiyasi yaxshi bolmasa, u holda natija olinganda issiqlik miqdorining qiymati haqiqiy qiymatdan kam miqdorda aniqlanadi, ya’ni surunkali xatolikka yo‘l qo‘yiladi. Surunkali xatoliklarni mukammalroq usullarga o‘tish bilan yo‘qotiladi. 2.Qurilmaga bog‘liq bo‘lgan tasodifiy xatoliklar. Bu turdagi xatoliklar yuqori sifatli qurilmalarga ham tegishlidir. Ular ma’lum bir sezgirlik va aniqlash darajasiga ega. Shunday qilib, o‘lchov qurilmalari natijani ma’lum sezgirlik darajasi chegarasidagina aniqlay oladi. 3.Qo‘llaniladigan apparatlar bilan bog‘liq bo‘lgan surunkali xatoliklar. Tayyorlangan qurilmalarning sifati yoki darajalanishi ham surunkali xatoliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, analitik torozining noto‘g‘ri sozlanishi, termometr yoki voltmetr shkalasini noto‘g‘ri darajalash – tempratura yoki kuchlanishni o‘lchashda surunkali xatolikka olib keladi. Bunday xatoliklar qurilmani to‘g‘ri sozlash yo‘li bilan yo‘qotiladi. 4.Tajriba o‘tkazuvchining shaxsiy xatosi. Bu xatoliklar tajriba o‘tkazuvchining diqqatiga, tajribasiga va sezgirligiga bog‘liq bo‘lib, u tasodifiy xatoliklarga kiradi. Masalan, fotometr qurilmalar bilan ishlaganda okulyarga qarab ikkita yarim yorug‘likni bir – biriga tenglashtiriladi, shu holda yorug‘likni tenglashganligini ko‘z bilan qaraganda ma’lum darajada xatolikka yo‘l qo‘yiladi. (Bu tajriba o‘tkazuvchining ko‘rish qobiliyatiga bog‘liq)
   
2. 
   Garmonik harakatning differensial tenglamasi?
   
3. 
   Nyuton va Nyuton bo’lmagan suyuqliklar deb nimaga aytiladi?
   

NYUTON yopishqoqligi tezlik gradiyentiga bog’liq bo’lmaydi,faqat ularning tabiatiga va temperaturasiga bog’liq bo’ladi. Bunday suyuqliklar suv, past molekulali organik moddalar
NONYUTON yopishqoqligi ularning oqish sharoitiga, bosimiga va tezlik gradiyentiga bog’liq bo’lgan suyuqliklar polimerlar, suspenziya va emulsiyalar Qonni uning shakliy elementlari bilan – nonyuton suyuqligi deyish mumkin. Chunki u plazma to’qimasining suspenziyasidir. Ammo qonning yopishqoqligi kichik bo’lgani uchun uni nyuton suyuqligi ham deyish mumkin

Kafedra mudiri: dots.O’raqov Sh.U

SamDTI “Fizika, biofizika va tibbiy fizika” kafedrasi 24 yanvar 2022 yil №5 bayonnomasi bilan tasdiqlangan

Bilet №11

1. 
   Garmonik haraktda ko’chish, tezlik va tezlanish.?
   
2. 
   Puazel formulasi? Shunday qilib, naydan oqib o’tayotgan suyuqlikning hajmi radiusning to’rtinchi darajasi, bosim gradiyenti va vaqtga to’g’ri proporsional va yopishqoqlik koeffitsientiga teskari proporsionaldir. Gagen -Puazeyl formulasida f=8nl/пr^2Qonning yopishqoqligi erkaklarda normal holda 4,3-5,3 Puaz (0,43-0,53 Pa*s Ayollarda esa 3,9-4,9 Puaz (0,39-0,49 Pa*s) bo’ladi
   

3. 
   Sirt taranglik koeffisiyenti haroratga bog’liqligini tushuntiring? Suyuqlik molekulalari suyuqlikning ichki hajmiga tortiladi. Shuning uchun suyuqlikning sirti tarang holga keladi,uni sirt taranglik deyiladi. Bu sirt molekulalarining o’zaro bog’lanishi tufayli yuzaga keladi. Sirt taranglik sirt taranglik koeffisenti bilan xarakterlanadi.