Fizika fani, 11- sinf:,. Vaqti 202 y. 58- mavzu: Lazer va uning turlari

Yorug‘likning kvant manbalari-lazerlar, ulardan fan texnikada va xalq xo‘jaligida foydalanish.
Majburiy nurlanish natijasida, optik diapazonda monoxromatik yorug’lik nurini chiqaruvchi asbobga lazer deyiladi. Lazerlarda faqat yoqut kabi qattiq jismlar emas, balki gazlar, suyuqliklar, yarim o’tkazgichlar va hokazo holatdagi moddalar ishlatiladi. Ishlatilgan moddasiga kora chiqayotgan yorug’lik chastotasi (rangi) har xil bo’ladi. Masalan:yoqutli lazer qizil nur chiqarsa, argonli lazerdan yashil nur chiqadi. Lazer nurining tarqalish burchagi juda kichik: 10^-5 radian atrofida yorug’lik dastasi hosil qiladi. Lazerlar eng kuchli yorug’lik manbalari bo’lib 10^-11 sekund vaqt ichida 10¹⁴Vt/sm² nurlanish quvvatiga erishadi. Quyoshning nurlanish quvvati butun spektri boyicha 7∙10³Vt/sm²ga teng. Lazer spektarl chizig’ining kengligi esa Quyosh nurlanishining atigi 0,2Vt/sm² quvvatiga to’g’ri keladi. Lazerlar qiyineriydigan materiallarni payvandlash va kesish uchun, teshiklar ochish (masalan olmoslarda) uchun ishlatiladi. Lazerlar yordamida ko’z operatsiyalari o’tkazilib, ko’zning oq tushgan to’r pardasini eritib yopishtirib, yo’qotilganda ko’rish qobiliyati yana tiklanadi.
Lazerlarning qo’llanishidagi boshqa yo’nalish lazerlardan chiqarilgan yorug’lik tarqalishida deyarli sochilmasligi bilan bog’liq.
Golografiya grekcha «holo» «to’lqin», «grarh» «yozaman» so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, u buyumlarning tashqi ko’rinishini «yozib olish» ning maxsus usulini anglatadi. Bu usul 1977 yilda D.Gabor tomonidan kashf qilingan. Golografiyaning mohiyati buyumdan kelayotgan nurlanishning to’lqin frontini fotoplastinkaga qayd qilish (yozib olish), so’ng buyumning tasvirini vujudga keltirish maqsadida bu frontni tiklashdan iborat.
Golografiyani fotografiyadan farqi nimada ekanligini quyidagicha ifodalaymiz. Fotografiyada yoritilgan ob’ektning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlar fotoplastinka yoki fotoplyonka tekisligining ayrim nuqtalariga ob’ektiv yordamida fokuslanadi. Bunda buyum barcha qismlarining tasvirlari ravshan bo’lavermaydi. Fotoapparat biror tekislikka ravshan qilib moslangan bo’lsa, buyumlarning shu tekislikda yotuvchi nuqtalarining tasvirlari ravshan bo’lib chiqadi xolos. Buyumning bu tekislikdan beriroqdagi yoki nariroqdagi qismlarining tasvirlari esa unchalik aniq bo’lmaydi. Masalan, bino oldida turgan odamning fotografik tasvirida odam gavdasi berkitib turgan bino qismini fotografiyaga turlicha vaziyatlardan qaragan bilan bari bir ko’rib bo’lmaydi. Bundan tashqari, binoni odamdan qanchalik uzoqda joylashganligini ham aniqlab bo’lmaydi. Bino va odamning tasvirlari bitta tekislikda ko’rinadi.


15.17 – расм.


Fotoplastinkada buyumning ayrim nuqtalaridan qaytgan nurlarning nisbiy intensivliklari qayd qilinadi. Bu nurlar fazalari orasidagi munosabatni fotoplastinkaning qorayishiga hech ta’siri yo’q. Vaholanki, fazalar orasidagi munosabat buyumning ayrim nuqtalarini fotoplastinkadan uzoqliklariga bog’liqdir.
Demak, buyumdan qaytgan nurlarning faqat amplituda-larigina emas, balki fazalarini ham fotoplastinkada qayd qilish usulini topish lozim. Bu usul golografiyadir, golografiya to’lqin optikasining asosiy qonunlari – interferenciya va difrakciya qonunlaridan foydalanish asosida vujudga keladi.

4. 
   Mustahkamlash:
   
   1. 
      Elementar zarralarni kuzatish va qayd qilish usullarini tushuntirib bering.
      
   2. 
      Radioaktiv aylanishlar deb nimaga aytiladi?
      
5. 
   Uyga vazifa: 160- betdagi savollarga javob yozish.
   
6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.
   

Ko`rildi:O`IBDO`: _______________ /___________________________/