Fizika fanidan masalalar yechishning zamonaviy usullari

Fizika fanidan masalalar yechishning zamonaviy usullari. 

Kokanbaev  I. M.  fizika  kafedrasi  dotsenti,  Yuldasheva  Z magistr.Yuldasheva 

F. QDPI qoshidagi 2-akademik litsey o’qituvchisi.  

Umumiy  fizikadan  darslarni  tashkil  qilishda  masalalar  yechishni  zamonaviy 

pedagogik  texnalogiyalar  asosida  tashkil  qilish  ham  dolzarb  masala  bo’lib 

kelmoqda. 

Hоzirgi 

vаqtdа 

аsоsiy 

e’tibоr 

zаmоnаviy 

infоrmаtsiоn 

tеxnоlоgiyalаrgа 

аsоslаngаn 

o’quv 

jаrаyoni 

mоdеlini 

yarаtish, 

fаnlаrdаn  gipеr  vа  mul’timеdiya  tеxnоlоgiyalаrigа  аsоslаngаn  elеktrоn 

dаrslik,  o’quv  qo’llаnmаlаrini  yarаtish  muаmmоlаri  bo’yichа  tаdqiqоtlаr  оlib 

bоrilmоqdа.  Shulаrni  hisоbgа  оlgаn  hоldа  zаmоnаviy  tа’lim  tizimidа  o’quv 

jаrаyoni vа undа o’qituvchining ish fаоliyatini rеjаlаshtirishgа dоir ilmiy-tаdqiqоt 

ishlаrini kеng dоirаdа оlib bоrishni zаrur dеb hisоblаymiz. 

 Bo’lajak 

pedagoglar-bakalavrlarga 

ta’lim 

berayotganimiz 

diqqat 

markazimizda turganligi esdan chiqmagan holda  masalalarni yechishda inavatsion 

texnologiyalardan  foydalangan  holda  masalalar  yechish  metodikasini  ishlab 

chiqish usullarini qo’llash zarur dib hisoblaymiz.  

Masalalarni  yechishda  zamonaviy  pedagogik  texnalogiyalarni  qo’llash 

usullarini taklif qilmoqchimiz. Misol tariqasida   B/Bx/B usullini qo’llashda avval 

o’qituvchi  o’tilgan  mavzuni  mustahkamlashga,  talabalarni  diqqatini  jamlashga, 

amaliy  mashg’ulot  darslariga  tayyorgarlik  darajasini  hosil  qilishga  erishadi. 

Talabalar  esa,  masala  shartini  tushunib,  ma’ruza  darslarida  o’zlashtirilgan 

bilimlarni  mustahkamlab,  masala  shartini  tahlil  qilishni  va  shartga  qarab  xulosa 

chiqarishni  o’rganadilar.  Biz  “To’lqin  optikasi”  bo’limiga  doir  masalalarni 

yechishda  zamonzviy  pedagogik  texnalogiyalarni  ba’zlarni  qo’llash  tajribasini 

havola etamiz. 

Mavzu.  Yorug’lik  interferensiyasi.  Yorug’likni  yupqa  plastinkadan  qaytishdagi 

interferensiyani hisoblashga doir masalalar yechish.  

Mustahkamlash uchun savollar: 

1. Qanday to’lqinlar kogoret to’lqinlar deb nimaga aytiladi? 

2. Interferensiya deb nimaga aytiladi? 

3. Interferensiya manzarasi diganda nimani tushunasiz? 

4. Optik yo’llar farqini tushuntiring! 

Quydagi masalalarni yechishni tavsiya qilamiz.

 

Masala:  16.  5.  Yung  tajribasida  to’lqin  uzunligi

5

10

6









  sm  bilan  yoritilgan 

teshiklar o’rtasidagi masofa 1mm teshikdan ekrangacha bo’lgan masofa 3m. Uchta 

birinchi yorug’lik yo’llarining vaziyati topilsin.  

B/Bx/B usulli. 

№  Topshiriq savollari.  

Bilaman 

Bilishni 

xoxlayman 

Bilib oldim 

1 

Yung tajribasi yordamida qanday hodisa aniqlangan? 

 

 

 

2 

Interferensiya hodisasi deb nimaga aytiladi? 

 

 

 

3 

Interferensiya  hodisasini  maxsimum  va  minimum 

shartlarini yozing! 

 

 

 

4 

Masala shartiga qarab berilgan kattaliklarni yozing? 

 

 

 

 

Berilgan:                                                                     Yechish: 

      

 

m

L

3



 

?

1



x

?

2



x

?

3



x

 

m

mm

d

3

10

1

1









m

sm

7

5

10

6

10

6















Masala  shartiga  ko’ra,  yorug’lik  yo’llar  vaziyati  deyilganiga 

qarab,  biz  yo’llar  farqini  maxsimum  holatini  topamiz.  Bunga  ko’ra 

d

L

k

x

k





  ifoda  orqaliy  aniqlanad. 

d

L

x





1

,   

1

2

2x

x 

,   

1

3

3x

x 

ga  

teng bo’lishini aniqlab olamiz va hisoblash amalini bajaramiz. 

 

U holda  birinchi uchta yorug’ yo’llar vaziyati 

m

x

3

1

10

8

.

1







, 

m

x

3

2

10

6

.

3







, 

m

x

3

3

10

4

.

5







 ga teng bo’ladi.  

 

Ba’zi  bir  masalalarni  “Muammoli”  vaziyatdan  foydalanib    yechish  yaxshi 

samara beradi. 

 Masala.  16.9  Sovun  pufagiga  (

33

.

1



n

)    45

0 

burchak  bilan  oq  yorug’lik 

tushmoqda. Pufak pardasi qanchalik yupqa bo’lganida qaytgan nurlar sariq rangga 

(

sm

5

10

6









) bo’yaladi.  

 

Bu  masalaga  quydagicha  savollar  qo’yib,  o’quvchilar  tasavvurlarini 

kengaytirish mumkin. 

1.  Kundalik  turmushimizda  sovun  pufagi,  suv  yuzasidan  vujudga  kelgan  moy 

pardalar,  ninachi  qanoti  va  shunga  o’xshash  atmosferada  hosil  bo’lgan  

kamalak  rangli  tovlanishini  kuzatishimiz  mumkin.  Nima  sababdan 

qalinligini  o’lchash  qiyin  bo’lgan  yupqa  pardalarda  ham  turli  rangli 

jilovlanishini kuzatamiz? 

2.  Sovun  pufagiga  tushib  qaytgan  nurlarning    turli  xil  rangda  hosil  bo’lishi 

nimalarga bog’liq?  

 

Berilgan: 

                     Yechish.  

 

sm

5

10

6









 

   

33

.

1



n

 

 

0

45



i

 

?



h

 

   

Bu masalani yechishda yupqa parda interferensiyasining maxsimumlik sharti 

qonunyatidan foydalanamiz.  Chizmadan 1 va 2 nurlar yo’llar farqi butun sondagi  





k

AD

BC

AC

n

d













)

(

2

 

k

  butun sondagi to’lqin uzunligi  

bu  yerda    1-nurning  optik  zichligi  kattaroq  bo’lgan  muhitdan  qaytganda 

elektromagnit  maydon  fazasi  qarama-qarshiga  o’zgarib, 

2



  qo’shiluvchiga 

o’zgaradi. 

n

  ko’payturuvchi  muhitdagi  yorug’lik  tezligini   

s

  yo’ldagi    shu 

muhitdagi  faza o’zgarishi  





, vakumdagi  

ns

 yo’ldagi kabi bo’ladi: 

  Quydagi     

ifodadan 

foydalanamiz. Huddi shunday sinish qonunini 

qo’llab,  

 tenglikga ega bo’lamiz 

Bundan,  

hosil bo’ladi.  

 

Eng  kichik    yupqa  parda  uchun 

1



k

bo’ladi. U holda ohirgi 

tenglikdan   

m

h

6

10

13

.

0







 ni hisoblab topamiz.  

Bu  masalani  yechimidan  quydagi  fikr  kelib  chiqadi:  yupqa  pardaning 

qalinligi  hamda  nurning  tushush  burchagini    uzgarishi  bilan  qaytgan  nurlar  rangi 

ham o’zgarishi mumkin ekan.  

Adabiyotlar. 

1.  V. S. Volkenshteyn. Umumiy fizika kursidan masalalar to’plami. Toshkent. 

O’qituvchi. 1969 y. 437 bet.  

2.  L. V. Golish, D. M. Fayzullaeva Pedagogik texnologiyalarni loyhalashtirish 

va rejalashtirish. Toshkent. TDIU . 2010y. 122 bet.  

i

n

k

h

2

2

sin

2

)

2

1

(









.

c

s

n

s















,

cos r

h

BC

AC





,

sin

2

tgr

i

h

AD





i

n

h

k

2

2

sin

2

)

2

1

(







