Физика кафедраси физика фанидан маърузалар
Шундай килиб, иккала шарнинг тукнашувчи дан кейинги умумий тезлик
Download 0.92 Mb.
|
ФИЗИКА ФАНИДАН МАЪРУЗАЛАР
- Bu sahifa navigatsiya:
- Шунинг учун
- Шу билан бирга, агар иккинчи жисм т¢œнашувига тенг ¯олатда б¢лса
- Галилей нисбийлик тамойили (принципи)
Шундай килиб, иккала шарнинг тукнашувчи дан кейинги умумий тезлик(8.10) га тенг б¢лади.
Тизим т¢лиœ механик энергиянинг ноэластик т¢œнашуви натижасида ¢згаришини топамиз: (8.11) Шарлар горизонтал текисликда ¯аракатлангани сабабли U = U′. Шунинг учун(8.11 а) ¸ки бунинг к¢ринишини ¢згартириб топамиз (8.12) Шундай œилиб, ноэластик т¢œнашув пайтида тизимнинг т¢лиœ механик энергияси камаяди, яъни унинг бир œисми «сочилиб кетади», бу саœланиш œонунига ва энергиянинг ¢згариш œонунига зид келмайди. Абсолют ноэластик т¢œнашув пайтида ¢заро урилган жисмларнинг деформацияланиши учун бажарилган иш А т¢лиœ механик энергиянинг камайганига тенг, яъни (8.13) Шу билан бирга, агар иккинчи жисм т¢œнашувига тенг ¯олатда б¢лса( V2 =0) , у ¯олда (8.14) 9- маъруза Ноинерциал тизимларда ¯аракатГалилей нисбийлик тамойили (принципи)Барча инерциал тизимларда жисм тезланиши бир хил миœдор ва й¢налишга эга . Бу тенгликнинг икки томонини жисм массаси m га к¢пайтирамиз. (Бу классик механикада тизим ¯исоб бошланишига боšлиœ эмас): ¸ки бундан ( б¢лгани учун) яъни барча инерциал тизимларда динамиканинг иккинчи œонуни бир хил ифодаланади. Биринчи œонун эса ихти¸рий инерциал тизимлар учун ¢ринлидир. Бундан œуйидагича хулосага келамиз: динамика œонунлари барча инерциал тизимларда инвариантдир. Бошœача айтганда барча инерциал тизимларда ¯амма механик ¯одисалар бир хил р¢й беради. Инерциал тизимлар механик ¯одисалар билан тенг ¯уœуœлидирлар. Бу – "Галилейнинг нисбийлик тамойили (принципи) ¸ки классик механиканинг нисбийлик тамойили (принципи) дейилади.Илгарилама ¯аракатдаги инерциал тизимлар. Бир – бирига нисбатан œандайдир тезланиш билан ¯аракатда б¢лган ¯исоблаш тизимлари ноэнерциал тизимлар дейилади. Икки хил ¯исоблаш тизимини œараймиз: XYZ инерциал тизим, масалан Ер билан боšланишда, - ноэнерциал тизимини, у биринчисига нисбатан бирор й¢налиш б¢йича (9.1 – расм). Иккинчи тизим бошланšич нуœтаси t ваœт онидаги радиус вектори (XYZ тизимнинг бошланšич нуœтаси О дан ¯исоблаганда) деб œараймиз. Бирор М нуœтанинг ¯олати биринчи тизимга нисбатан радиус – вектор билан, иккинчи тизимга нисбатан радиус – вектор билан аниœланади. Чизмада к¢ринганидек = + . Бу формула битта нуœтанинг турлича коорданаталар тизимида радиус – векторларни ¢заро боšлайди. Бу тенгликни ваœт б¢йича дифференциаллаймиз: ¸ки (9.1) Бу формула М нуœтанинг t моментдаги тезлигини турли тизимларда ¢заро боšловчи формуладир. (9.1) тенгликни ваœт б¢йича дифференциаллаймиз: ¸ки (9.2) Яъни турли тизимларда битта нуœта турлича тезланишларга эга экан. Бу тенгликларда штрихли катталиклар инерциал тизимига, штрихсизлари эса инерциал тизимга тегишлидир. (9.2) тенгликни m га к¢пайтирамиз: ¸ки бундан (9.3) Бу тенглик нонерциал тизимда динамиканинг иккинчи œонунини ифодалайди. Инерциал тизимдан фарœли, ¢лароœ жисмга таъсир œилана¸тган реал кучга œ¢шимча, инерциянинг фиктив (¸ки даламбер кучи U = - m 0 œ¢шилади. Унинг œуйидаги хоссалари бор: Бу кучнинг манбаи й¢œ, яъни шу кучни берувчи жисм й¢œ; Бу куч фаœат ноинерциал тизимга нисбатан намо¸н б¢лади, инерциал тизимда эса у мавжуд эмас. Мисоллар: Лифт ичида пружинали тарозиларга осилган m массали юкни œарайлик. Лифтнинг турлича ¯аракатларини к¢риб чиœамиз.
Бу ¯одисаларнинг барчасини лифт билан барча ¯аракатда б¢лган кузатувчи, тортилиш кучидан ташœари, мос равишда й¢налган инерциянинг фиктив кучи мавжудлигини тушунади, к¢зšолмас (инерциал) эса юкка таъсир œилувчи кучларнинг геометрик йиšиндиси: динамик (юкка тезланиш берувчи) ва статистик кучлардан иборат œ¢шилувчиларга ажралади. Инерция ва тортиш кучлари асосий умумий хоссаларидан бири уларнинг таъсир œилина¸тган жисм массасига пропорционал б¢лишидир. Динамиканинг иккинчи œонунида масса – инертлик ¢лчови б¢лса, бутун дун¸ тартиби œонунида эса – тортилиш ¢лчови б¢лади. XIX асрда бу кучларни турлича физик миœдорлар (катталиклар) деб ¯исобланиб, уларни бир – биридан фарœлаш учун инерт масса ва гравитация массаси деб атай бошладилар. Турли хил массали ва бир хил жойда турган турли материаллардан иборат жисмларга œ¢йилган оšирлик кучларининг й¢налишларини ¢та аниœлик билан ¢лчашларни олиб борган Р. Этвеш ва бошœа олимларнинг ишлари бу й¢налишлар бир хил эканлигини к¢рсатади. Бундан бир хил нуœтада ¢лчанган тортилиш кучининг марказдан œочма кучга нисбати, ва демак, гравитацион массанинг инерт массага нисбати барча жисмлар учун бир хил б¢лиши келиб чиœади. ¡лчов бирликларини танлаш билан уларни тенглаштириш мумкин. Download 0.92 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling