«Fizika» kafеdrasi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kоsmik tеzliklar va оrbitalar.
- 10-rasm. Оrbitalar shaklining оb’еktning bоshlang’ich tеzligiga bоg’liqligi.
- 2. Oyning harakati va fazalari
- Oyning oz o qi atrofida va Yer atrofida aylanish davrlari o zaro tengligi tufayli u Yerdan qaraganda doimo bir tomoni bilan ko `rinadi
- Oyning soyasi va yarim soyasi
- Quyosh tola tutilayotgan
- Quyoshningqisman tutilayotganini
Yangi planеtalarning kashf etilishi. N е ptun plan е tasining his о blash о rqali t о pilishi о sm о n m ех anika-sining aj о yib tantanasi bo’ldi. K е yinchalik yirik astr о n о m bo’lgan havask о r astr о n о m G е rsh е l 1781 yilda tas о difan yangi katta plan е tani t о pdi. Ko’p o’tmay bu plan е taning Quyoshdan, plan е talar sist е masining o’sha vaqtdagi ch е garasi his о blangan Saturnga nisbatan ikki marta uz о qda ekanligi isb о t qilindi. YAngi plan е taga Uran n о mi b е rildi. Ularning vaziyati uning t о pilishidan ancha ilgari-d е yarli yuz yil dav о mida ko’p marta aniqlanganligi, bir о q uni yulduz d е b qabul qilinganligi ma’lum bo’ldi. SHunday qilib, uning о rbitasini е tarlicha aniqlikda his о blash imk о niyati tug’ildi. Bu ishni 9-rasm. Pr е ts е ssiya va nutatsiya ta’siri natijasida qutbning harakati. Astronomiya va astrofizika asoslari (majmua) 63 p е t е rburglik akad е mik A.I.L е ks е l bajardi. Amm о 19-asrning b о shlarida Uran harakatida o’sha vaqtda ma’lum bo’lgan hamma plan е talarning t о rtishlari bilan tushuntirib bo’lmaydigan n о to’g’riliklar s е zildi. Bu n о to’g’riliklar yana ham uz о qr о qda j о ylashgan n о ma’lum plan е ta ta’sirida vujudga k е ladi, d е gan fikr о ldinga surildi. Va astr о n о mlar о ldiga Uran harakatidagi n о to’g’riliklar yordamida ch е kintiruvchi plan е taning vaziyatini aniqlash va uni о sm о nning qaysi j о yidan qidirish k е rak, d е gan masala qo’yildi. Bu murakkab mat е matik masalani bir vaqtning o’zida L е v е rr е va Adams bir-birlaridan х abarsiz h о lda е chdilar. Plan е tani о ddiy ko’z bilan ko’rib bo’lmasligini nazarda tutib, L е v е rr’ е х ira yulduzlarning mukammal kartasiga ega bo’lgan B е rlin о bs е rvat о riyasiga, yangi yoritgichni shu kartadan qidirishni iltim о s qildi. Astr о n о m Gall е х atni о lgandan k е yin (1846 yil 23 sentabr) k е chasi plan е tani L е v е rr’ е his о blab ko’rsatgan nuqtadan 1 0 uz о qlikda t о pdi. Bu plan е taga N е ptun n о mi b е rildi. Uni sinchiklab kuzata b о shladilar va 1855 yildayoq rus о limi M.A.K о val’skiy b о shqa plan е talarning t о rtishi natijasidagi ch е kinishlarni his о bga о lib, yangi plan е talar harakat nazariyasini yaratdi va uning vaziyatlarini aniq his о blash uchun jadvallar tuzdi. N е ptunning bunday aj о yib usul bilan t о pilishi ins о nlarda juda katta taassur о t q о ldirdi va aniq fanning qudratini yaqq о l nam о yish qildi. Kоsmik tеzliklar va оrbitalar. N’yut о n, jismlar o’zar о t о rtishishi natijasida bir-birlariga nisbatan aylana, ellips, parab о la va gip е rb о la bo’ylab harakatlanishi mumkinligini isb о tladi. U, jism chizayotgan о rbitaning shakli shu jismning о rbitadagi t е zligiga b о g’liq bo’lishini aniqladi. Jism ma’lum t е zlikda o’zi t о rtilib turgan markaz atr о fida aylana chizadi. 10-rasm. Оrbitalar shaklining оb’еktning bоshlang’ich tеzligiga bоg’liqligi. Astronomiya va astrofizika asoslari (majmua) 64 Bunday t е zlik birinchi k о smik t е zlik d е yilib, Е rning sun’iy yo’ld о shlari sifatidagi jismlar shunday t е zlik bilan uchiriladi. Birinchi k о smik t е zlikning his о blash f о rmulasi quyidagicha: V 0 = R GM (9) M = 5,97.10 27 g – Е rning massasi, R = 63,71 km - Е rning radiusi, G = 6,67 * 10 -8 sm/g . s е k 2 - gravitatsi о n d о imiy bo’lsa (9) f о rmuladan, birinchi k о smik t е zlik: V 0 = 7,91 сек км qiymatni t о pamiz. D е mak, Е rning sirtiga yaqin aylanma о rbita uchun birinchi k о smik t е zlik V 0 = 7,91 сек км ekan. Agar Е r sun’iy yo’ld о shining t е zligi birinchi k о smik t е zlikdan о shirilsa, uning Е r atr о fida aylanish о rbitasi ellips shaklida bo’ladi. U h о lda yo’ld о sh Е rdan uz о qlashganda (apag е y) о rbita bo’ylab harakat t е zligi s е kinlashadi va Е rga yaqinlashganda (p е rig е y) t е zligi о rtadi. Agar jismga birinchi k о smik t е zlikdan 2 marta katta t е zlik b е rilsa, u h о lda jism Е rdan abadiy uz о qlashib k е tadi. Bu harakat t е zligi V n =V 0 2 =7,91 2 = 11,19km/sеk. ga t е ng bo’lib, о rbitasi parab о la shaklida bo’ladi. Bu t е zlikni ikkinchi k о smik t е zlik d е yiladi. Еrning sun’iy yo’ldоshlari va kоsmik rakеtalar. 1957 yilning 4 oktabrida S о v е t Ittif о qida Е rning birinchi sun’iy yo’ld о shi uchirildi. U shar shaklida bo’lib, о g’irligi 83,6 kg. Uning aylanish о rbitasi ellips shaklida bo’lib, p е rig е yi 228 km va ap о g е yi 947 km Е r yuzidan balandlikda bo’ldi. Yo’ld о shga chast о tasi 20,005 va 40,002 MGts (to’lqin uzunligi 15 va 7,5 m) bo’lgan ikkita radi о uzatgich o’rnatildi. Bu radi о uzatgichning vazifasi atm о sf е raning i о n о sf е ra qatlamida radi о to’lqinning tarqalishini t е kshirish bo’ldi. Е rning birinchi sun’iy yo’ld о shi Е r atr о fida 92 sutkada 1400 marta aylandi va 1958 yil 4 yanvarda atm о sf е raning qalin qismiga kirib yuq о ldi. 1957 yilning 3 n о yabrida uchirilgan ikkinchi S о v е t sun’iy yo’ld о shining о g’irligi 508 kg edi. U ham p е rig е yi 226 km, ap о g е yi 1670 km bo’lgan elliptik о rbita bo’ylab harakatlandi. Ikkinchi yo’ld о sh 162 sutka dav о mida Е r atr о fida aylanib turdi va shu vaqt ichida Е r atr о fini 2370 marta aylandi. 1958 yilning 15 mayida uchinchi sun’iy yo’ld о sh uchirildi. Bu yo’ld о sh o’z о rbitasida j о ylashgan Е r yaqinidagi faz о qismining fizik shar о itlarini o’lchab b е ruvchi ko’pgina asb о blar bilan ta’minlangan butun bir rasad хо na edi. Yo’ld о sh о rbitasining p е rig е yi 226 km, ap о g е yi 1880 km balandlikda j о ylashgan edi. Bu yo’ld о sh harakati 690 sutka dav о m etdi va shu vaqt ichida plan е tamiz atr о fini 10 ming martadan ziyodr о q aylanib chiqdi. Qarshilik bo’lmagan shar о itda Е r sun’iy yo’ld о shining uchib yurishi uchun k е rak bo’lgan t е zlikning o’rtacha qiymati ushbu f о rmuladan t о piladi: V 0 = K h R M + (10) Bunda K-t о rtishish d о imiysi, M- Е rning massasi, R- Е r radiusi va h uchishlarning Е r yuzidan his о blangan balandligi, V 0 -birinchi k о smik t е zlik. h = 1000 km bo’lganda, V 0 = 7,4 km/s е k bo’ladi. K е pl е r q о nuniga muv о fiq elliptik о rbita uchun t е zlik o’zgaruvchan miqd о rdir. Apag е yning balandligi 1000 km, p е rig е yning balandligi 250 km Astronomiya va astrofizika asoslari (majmua) 65 bo’lganda, p е rig е ydagi t е zlik 8 km/s е k, apag е ydagi t е zlik esa 7,2 km/s е k bo’ladi. Bunday t е zliklarga faqat r е aktiv snaryadlar yordamida erishish mumkin. Bu masalani birinchi marta 1903 yili mashhur rus о limi K.E.TSialk о vskiy o’zining «K о in о tni r е aktiv asb о blar yordamida t е kshirish» d е gan asarida nazariy ravishda as о slagan edi. Е rning sun’iy yo’ld о shlarning k о sm о sga о lib chiqishda rak е talarning r о li kattadir. Rak е talar Q о z о g’ist о n R е spublikasi hududida j о ylashgan B о yk о nur k о sm о dr о midan uchiriladi. 1959 yilning 2 yanvarida s о biq Ittif о q k о smik rak е tasining t е zligi 11,2 km/s е kga erishilib, О yga t о m о n uchirildi. Rak е ta О y sirtidan 5 ming km mas о fada plan е talarar о faz о ga uchib o’tdi va Quyosh sist е masining birinchi sun’iy mayda plan е tasiga aylandi. H о zirgi vaqtda bu rak е ta katta yarim o’qi 172 milli о n kil о m е trga va eksts е ntrisit е ti 0,148 ga t е ng bo’lgan o’z о rbitasi bo’yicha harakatlanm о qda. Bu plan е taning Quyosh atr о fida aylanish davri 450 sutkadir. Rak е talar yordamida О yning о rqa t о m о nini f о t о surati о lindi. О y sirtiga vimp е llar tushirildi va 1970 yili 17 n о yabrida О y sirtiga “Luna хо d-1” o’ziyurar apparat tushirildi. “Luna хо d-1” o’ziyurar apparatning massasi 756 kg bo’lib, u “Luna-17” avt о matik stantsiyasi yordamida О y sirtiga o’rnatildi. “Luna хо d-1” apparati 10 о y dav о mida (bu 11 о y sutkasiga to’g’ri k е ladi), 10,5 km mas о fani О y sirtida b о sib o’tdi va 80 ming m 2 О y sirtini analiz qilib b е rdi. Е rga yaqin bo’lgan plan е talar V е n е ra va Marsga ham avt о matik stantsiyalar uchirildi. 1967 yil 18 oktabrida “V е n е ra-4” avt о matik stantsiyasi V е n е raga qo’ndirildi. 1971 yil 2 d е kabrida Mars plan е tasining Janubiy yarim shariga “Mars-3” avt о matik stantsiyasi qo’ndirildi. H о zirgi paytda ham k о smik faz о ni t е kshirish dav о m etm о qda. Bu esa k о sm о s haqidagi bizning bilimlarimizni b о yitadi. 2. Oyning harakati va fazalari Oy Yerning tabiiy yo'ldoshi bo'lib, uning atrofida 27,32 sutkalik davr bilan aylanadi. Bu davr Oyning siderik davri yoki yulduz davri deb yuritiladi. Oyning Yer atrofida aylanish yo'nalishi, yulduzlarning ko'rinma aylanishiga qarama-qarshi bo'lib, u g'arbdan sharqqa (ya'ni Yerning o'z o'qi atrofida aylanish yo'nalishi bilan bir xil yo'nalishda) harakat qiladi. Oyning o'z orbitasi bo'ylab harakat tezligi 1,02 km/s ni tashkil qilib, yulduzlarga nisbatan har sutkada taxminan 13 gradus siljib boradi. Oy orbitasining tekisligi Yerning Quyosh atrofida aylanish yo'li - (ekliptika) tekisligi bilan 5°9' ni tashkil qiladi (9-rasm). Oy Yer atrofida aylanayotganda Quyosh nurlarini qaytarishi hisobiga bizga ko'rinadi. Bu ko'rinish ayni o'sha paytda Oyning Quyoshga nisbatan fazoda qanday joylashishiga bog'liq bo'lib, uning Quyoshdan burchak uzoqligiga ko'ra turlicha ko'rinish (yangioy, yarimoy, to'linoy va hokazo) oladi. Oyning bunday ko'rinishlari uning fazalari deyiladi. Oy fazalarining almashinishi uning Yer va Quyoshga nisbatan vaziyatiga bog'liqligi 10-rasmdagi chizmada keltirilgan. Chizmada Quyosh nurlari o'ng tomondan parallel dasta ko'rinishida tushayapti deb qaralsa, Oy boshida, ya'ni 1-holda u astronomik yangioy deb yuritiladi, to 'linoy paytida (5-holat) harada birinchi (3-holat)va oxirgi chorakfazalarida (7-holat) Oyning Yer atrofidagi vaziyatlari raqamlar bilan ko'rsatilgan. Chizma tepasida Oy fazalarining raqamlar bilan ko'rsatilgan holatlari, chizma ostida Yerdan qaraganda Oyning osmonda qanday ko'rinishlarda bo'lishi aks ettirilgan. Chizmadan ko'rinadiki, Quyosh doimo Oyning yarim sferasini yoritadi, biroq uning bu yoritilgan yarim sferasi Yerdan butunlay ko'rinmasligi (1-holat) yoki to'la ko'rinishi (to'linoyda 5-holat) yoki qisman ko'rinishi (boshqa holatlarda) mumkin. Qizig'i shundaki Oy, qayd etilganidek, Yer atrofida 27,32 kunda aylanadi va shu bilan birga, Astronomiya va astrofizika asoslari (majmua) 66 o'z o'qi atrofida ham 27,32 sutkalik davr bilan aylanadi. Oyning o'z o 'qi atrofida va Yer atrofida aylanish davrlari o 'zaro tengligi tufayli u Yerdan qaraganda doimo bir tomoni bilan ko `rinadi . Biroq Oyning siderik davri deyiluvchi bu davrdan tashqari uning fazalariga ko'ra aniqlanadigan davri ham ko'p ishlatiladi. Oyning ma'lum fazasidan ikki marta ketma-ket o'tishi uchun ketgan vaqt uning sinodik davri deyiladi va u 29,53 sutkani tashkil etadi (45-rasm). Oyning sinodik davri qanday qilib siderik davrdan katta bo'lishini ko'raylik.Bunda Oy Yerning atrofida aylanayotib 1-holatda boiganda M yulduzning to'g'risida to'linoy fazasida bo'lishi chizmadan aniq ko'rinib turibdi. 27,32 knndan so'ng, ya'ni Oyning Yer atrofida bir marta to'liq aylanib chiqqanidan keyin u 2- holatda bo'lib, yana M yulduzning to'g'risida turadi, lekin hali to'linoy fazasigacha yetib bormagan bo'ladi. Yer o'z orbitasi bo'ylab har kuni deyarli bir gradusga yaqin siljishini e'tiborga olsak, bu davrda u 1-dan 2-holatgacha taxminan 27 gradusga siljiganligi ma'lum bo'ladi (rasmga qarang). Binobarin, Oyning 2-holatida undan M yulduzga tomon yo'nalish bilan Quyoshga tomon yo'nalishning davomi orasida ham aynan shunday burchak hosil bo'lganini tushunish qiyin emas. U holda Oyning o'z orbitasi bo'ylab kuniga taxminan 13 gradusga siljishiga ko'ra, unga 27 gradusli yoyni o'tishi uchun 2 kundan ko'proq vaqt kerak bo'lishi aniqlashadi. Natijada Oyning to'linoy fazasidan ketib yana to'linoy fazasiga kelguncha 29 sutkadan ko'proq vaqt talab qilishi ma'lum bo'ladi. Bu vaqt, qayd etilganidek, Oyning sinodik davri deyilib, aniq bisoblaganda 29,53 sutkaga teng chiqadi. 3. Quyosh tutilishi va uning shartlari Quyosh to'la tutilishi osmonda juda chiroyli manzarani hosil qiladi. Bunda kuzatuvchi osmonda qop-qora Quyosh gardishi atrofida Quyosh «toji» deb ataluvchi nozik kumushrang shu'la tovlanayotganini ko'radi (12-rasm). Shuningdek, bu paytda kunduzi bo'lishiga qaramay, osmonda yorug' yulduzlar va sayyoralar charaqlab ko'rinib turadi. Quyosh tutilishlari tabiatning g'aroyib hodisalaridan bo'lib, qadimda kishilarda kuchli vahima tug'dirgan. Bunday hodisalarning ro'y berishi sabablari bugun yaxshi o'rganilgan. Shu tufayli olimlar bundan bir necha yil keyingi bo'ladigan tutilishlarning vaqtlarini ham aniq aytib bera oladilar. Oy Yerning atrofida aylanayotib, ba'zan Quyoshni bizdan to'sib o'tadi. Bunday hoi Quyosh tutilishi deyilib, u har doim astronomik yangioy holatida ro'y beradi.Mazkur hodisa 13-rasmda keltirilgan chizmadagi kabi ro'y beradi. Chizmadan ko'rinadiki, Yer sirtiga Oyning soyasi va yarim soyasi tushadi. Agar Yerdagi kuzatuvchi Oy soyasining Yerda hosil qilgan doirasi (uning deametri 271 kmgacha boradi) ichida bo'lsa, u Quyoshni Oy bilan to'la bekilgan holda ya'ni Quyosh to'la tutilayotgan holda ko'radi. Bordiyu kuzatuvchi yarim soya Astronomiya va astrofizika asoslari (majmua) 67 chegarasida turgan bo'lsa, u Quyoshningqisman tutilayotganini (ya'ni Oy, Quyoshning bir qismini bekitib o'tayotganini) ko'radi. Oy orbitasi ellips bo'lib, u Yerdan eng katta uzoqlashganda 405500 km, eng yaqinlashganda esa 363300 km masofada bo'ladi. Agar Quyoshning tutilishi Oy Yerga eng uzoq masofadaligida (orbitasining apogeyida) ro'y bersa, u hosil qilgan soyaning uchi Yergacha yetib kelmaydi. Bunday holda Oy soyasi konusi o'qining Yer sirti bilan kesishgan nuqtasi yaqinida joylashgan yerdagi kuzatuvchi Quyoshning halqasimon tutiltihini , ya'ni tim qora Oy diski atrofida ravshan halqani ko'radi (13-rasmga qarang). Oy Yer atrofida g'arbdan sharqqa tomon aylanayotgani va Yer ham o'z o'qi atrofida aylanayotgani sababll Oyning Yerga tushgan soyasi ham Yer sirti bo'ylab g'arbdan sharqqa tomon sekin-asta siljib borib, eni o'rtacha 200 km, uzunligi bir necha ming kilometrga cho'zilgan tasmani chizadi. Yarimsoyaning yer sirtida «chizgan» bu tasmasi soyaning ikki tomonida joylashadi. Quyosh tutilishi uning g'arb tomonidafl boshlanadi, chunki g'arbdan sharqqa tomon harakatlanayotgan Oy dastlab Quyoshni g'arb tomoni b'uan uchrashadl Shundan so`ng Quyoshrting «eytiayogarr» qisrni ortib borib, u Oy bilan to'la bekilganda, Quyosh butunlay ko'rinmay qoladi (agar kuzatuvchining joyi Yerda soya tchiga to'g'ri kelsa, albatta). Quyoshning to'la tutilish fazasi atigi bir necha minutda (maksimum yetti minut) davom etib, so'ngra Oyning diski Quyosh diskidan chiqib sharqqa tomon siljiy boshlaydi va Quyoshni to'la ozod qilguncha yana bir soatcha vaqt ketadi. Endi Quyosh tutilishining mohiyati ustida to'xtaylik. Yuqorida bayon qilinganideL Quyosh tutilishining muhim shartlaridan biri - Oy Quyoshni bekitib o'tayotgan paytda uning yangioy fazasida bo'lishidir. Biroq har bir yangioyda Quyoshning tutilmasligidan ko'rinishicha, buning uchun birgina bu shartning o'zi yetarli emasligi roa'lum bo'ladi. Ana shu muhim shartni aniqlashga harakat qilamiz. Avvalo shuni aytish kerakki, har bir , yangioyda Quyosh tutilmasligining sababi Oy orbitasi tekisligining ekliptika tekisligi bilan ustma-ust tushmasligidadir. Ular orasidagi burchak, qayd etilganidek, 5 C 09' ni tashkil etadi. Shuning uchun yangioy paytida Oy ekliptika tekisligidan kattagina burchak masofada bo'lib, Quyoshni yo ustidan yoki ostidan uni bekitmagan holda o'tib ketadi. Bundan yangioy paytida Quyosh tutilishi uchun Oy o'z tugunlari (Oy orbitasining ekliptika tekisligi bilan kesishgan nuqtalari) yaqinida, ya'ni ekliptikaga yaqin yoy masofada bo'lishi zarurligi ayon bo'ladi. Endi yangioy paytida Quyoshning markazi Oy tugunlarining ixtiyoriy biridan qanday minimal yoy masofada bo'lgandagina Quyosh tutilishi ro'y berishi mumkinligini aniqlaylik. Buning uchun Quyosh, Yer va Oy markazlari (mos ravishda E C , va L nuqtalar) bir tekislikda rasmdagidek joylashgan deb faraz qilaylik (14-rasm). U holda ekliptika tekisligi rasm joylashgan varaq tekisligiga perpendikulyar tekislikda yotadi. Ma'lumki, bu o'rinda β = ∠LEC burchak Oyning ekliptika kenglamasini xarakterlaydi. U holda, bu burchak rasmdagi ko'rinishidan ozgina bo'lsa-da kichraysa, Yerning O nuqtasidagi ko'zatuvchi, Quyoshning qisman tutilishiga guvoh bo'ladi. Bunday hoi uchun burchakning kattaligini hisoblab ko'raylik. U quyidagi uchta burchakning yig'indisidan iborat: ' ' ' ' LEL EC L LEL +∠ +∠ ∠ = β Rasmdan ko'rinishicha, Oy LEL ρ = ∠ ' - Oyning Astronomiya va astrofizika asoslari (majmua) 68 ko'rinma radiusini: Q EC C ρ = ∠ ' Quyoshning ko'rinma radiusini, O EC O EL EC L ' ' ' ' ∠ − ∠ = ∠ bo'lib Oy p O EL = ∠ ' - Oyning gorizontal parallaksini; Q p O EC = ∠ ' - Quyoshning gorizontal parallaksini ifodalaydi. Binobarin, β burchak: Q Oy Q Oy p p − + + = ρ ρ β . Agar tenglikning o'ng tomonidagi kattaliklar o'rtacha qiymatlaridan foydalansak, ya'ni 5 , ' 15 = Oy ρ ; 3 ' , 16 = Q ρ ; 0 ' , 57 = Oy p ; 8 " , 8 = Q p ekanini e'tiborga olsak, u holda β = 88',7 bo'ladi. Bundan ko'rinadiki, qisman bo'lsa-da, Quyosh tutilishi uchun Oyning epliktikal kenglamasi 88,’7 dan kichik bolishi lozim. Topilgan β ning qiymatiga ko'ra, 15-rasmdan Oyning l ∆ ekliptikal uzunlamasini to'g'ri burchakli sferik uchburchakdan topaylik. β = 88',7; i =5°09'. Oyorbitasitekisligining epliktika tekisligiga og'maligidan l ∆ =16,°5 chiqadi. Binobarin Quyosh tutilishi uchun, yangioy paytida, Quyosh markazi Oy tugunlarining ixtiyoriy biridan 16,5° kichik yoy masofada bo'lishi ikkinchi muhira shart ekan. Quyosh markazi yangioy paytida tugundan chap tomonda, undan 16,5° dan kichik yoy masofada bo'lganda ham, albatta Quyosh tutilishi mumkinligini inobatga olsak.u holda Quyosh tugunlari atrofida joylashgan 33° (16,5° x 2) uzunlikdagi yoyni o'tayotganda albatta Quyosh tutilishi mumkinligi aniq bo'ladi. Endi Quyosh ekliptika bo'ylab har kuni o'rtacha 59' siljishini hisobga olsak, u 33° li «xavfli zona»ni 34kunda o'tishi ma'lum boiadi. Oyning sinoidik davri 29,53 kun bo'lib,bu34 kundan kichikligini e'tiborga olsak, u holda bu davr ichida kamida birmarta, bo'lmasa ikki marta yangioy bo'lishini, binobarin, kamida bir marta, bo'lmasa ikki marta Quyosh tutilishiga guvoh bo'lish mumkinligi aniqlanadi. Oy tugunlari ikkitaligini e'tiborga olsak, bir yilda kamida ikki marta, ko'pi bilan besh marta Quyosh tutilishini ko'rish mumkin. Bir yilda besh marta Quyosh tutilishi uchun birinchi tutilish 1-yanvardan ko'p o'tmasdan ikkinchisi fevral boshida, uchinchi va to'rtinchilari yarim yil o'tishidan biroz oldin, beshinchisi esa, birinchisidan 354 kun o'tgach (bu davida 12 sinoidik yoy o'tadi), shu yilning dekabri oxirlarida ro'y berishi mumkin. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling