Fizika qonunlari bir XIL va ularni barcha inersial hisoblash tizimlarida eng sodda shaklda bayon qilish mumkin

Einstein postulates

Eynshteyn postulotlari

Hayitova Dilrabo

Fizika qonunlari bir xil va ularni barcha inersial hisoblash tizimlarida eng sodda shaklda bayon qilish mumkin

REJA: 1.tezliklarni qo‘shish; 2.A.Eynshteynning xulosasi. 3.maxsus nisbiylik nazariyasining postulatlari.

Tezliklarni qo'shish

Tezliklarni qo‘shish. Tezliklari

yorug‘likning bo‘shliqdagi tezligidan juda

kichik bo‘lgan (v << c) makrojismlarning

harakatini ajoyib tarzda tushuntirib bera olgan

Nyuton mexanikasi XIX asrning oxirlari-

dan boshlab ba’zi qiyinchiliklarga duch kela

boshladi. Ularning eng oddiysi tezliklarni

qo‘shish formulasi (15.4) da namoyon bo‘ldi.

Agar yorug‘lik manbayi va uni qabul qiluvchi bir-birlariga nisbatan to‘g‘ri chiziqli tekis harakat qilayotgan bo‘lsa, unda o‘lchangan tezlik ularning bir-birlariga nisbatan harakatlariga bog‘liq bo‘lishi kerak. Misol uchun biz tomonga yorug‘lik tezligiga teng tezlik bilan (u = c) yaqinlashib kelayotgan parovoz yoritgichidan chiqayotgan yorug‘likning (v' = c) bizga nisbatan tezligi (v) nimaga teng bo‘ladi?

(15.4) ifodaga muvofiq

v=v'+u =c +c=2c,
ya’ni yorug‘likning bizga nisbatan tezligi uning vakuumdagi
tezligidan ikki marta katta bo‘lishi kerak. Tajribalar bu natijaning

mutlaqo noto‘g‘riligini ko‘rsatdi.

Ishda maxsus nisbiylik nazariyasining asoslari bayon qilingan edi.

• 
  Ishda maxsus nisbiylik nazariyasining asoslari bayon qilingan edi.
  
• 
  Maxsus so‘zi, nazariyada, faqatgina inersial sanoq sistemalarida ro‘y beradigan hodisalargagina qaralishini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, maxsus nisbiylik nazariyasida fazo va vaqtning xususiyatlari: fazoning bir jinsliligi va izotropligi, vaqtning bir jinsliligi asos qilib olingan. Maxsus nisbiylik nazariyasini ko‘pincha relativistik nazariya, uning effektlarini esa relativistik effektlar ham deb atashadi.
  

• 
  A. Eynshteynning xulosasi. Mavjud muammoni hal etish haqida chuqur mulohaza yuritgan A. Eynshteyn shunday yangi mexanikani yaratmoq kerakki, uning qonunlari chegaraviy hol,ya’ni kichik tezliklar holida (v << c) klassik mexanika qonunlaribilan mos kelsin degan xulosaga keldi.
  
• 
  Fazo va vaqtning uyg‘unligi haqida yangicha tasavvurlar yuritish zarurligini tushungan A. Eynshteyn 1905- yilda «Harakatlanuvchi muhitning elektrodinamikasi» nomli ishini e’lon qildi.
  

Eynshteyn maxsus nisbiylik nazariyasini asoslagan birinchi postulat mos yozuvlar tizimiga taalluqlidir. Barcha tezliklar ba'zi bir mos yozuvlar tizimiga nisbatan o'lchanadi. Masalan, avtomashinaning harakati uning boshlang'ich nuqtasi yoki u harakatlanayotgan yo'lga nisbatan, snaryad harakati uning uchirilgan yuzasiga nisbatan va sayyora orbitasi uning atrofida aylanib yurgan yulduzga nisbatan o'lchanadi. Eng oddiy mos yozuvlar ramkalari tezlashtirilmagan va aylanmaydiganlardir. Nyutonning birinchi qonuni, harakatsizlik qonuni aynan shunday doirada joylashgan.

Inersiya ramkalarida fizika qonunlari eng oddiyga o'xshaydi. Masalan, doimiy balandlikda va tezlikda uchayotgan samolyotda bo'lganingizda, fizika Yer yuzida turganingizdek aynan bir xil ishlaydi. Biroq, parvoz qilayotgan samolyotda ishlar biroz murakkabroq. Bunday hollarda, ob'ektga aniq kuch, F , massa va tezlanishning ko'paytmasiga teng emas, ma . Buning o'rniga, F ma va xayoliy kuchga teng . Bu holat inersial doiradagi kabi oddiy emas. Inersiya ramkalarida nafaqat fizika qonunlari eng sodda, balki barcha inersial ramkalarda bir xil bo'lishi kerak, chunki afzal qilingan ramka va mutlaq harakat yo'q. Eynshteyn bu g'oyalarni o'z ichiga olganmaxsus nisbiylikning birinchi postulati .

Ko'pgina asosiy bayonotlarda bo'lgani kabi, bu postulatning ko'zga qaraganda ko'proq narsa bor. Fizika qonunlariga faqat ushbu postulatni qondiradiganlar kiradi. Relyativistik momentum va energiya ta'riflari mos ravishda o'zgartirilishi kerakligini aniqlaymiz. Ushbu postulatning yana bir natijasi mashhur E  = mc 2 tenglama .

Eynshteyn o'zining maxsus nisbiylik nazariyasini asoslagan ikkinchi postulat yorug'lik tezligi bilan bog'liq. 19-asrning oxirlarida klassik fizikaning asosiy qoidalari yaxshi tasdiqlangan. Eng muhim ikkitasi elektr va magnetizm qonunlari va Nyuton qonunlari edi. Xususan, elektr va magnetizm qonunlari yorug lik vakuumda c = 3.00 × 10 8 m / s tezlikda harakatlanishini bashorat qilmoqda , ammo ularda yorug lik bu tezlikka ega bo lgan ma lumot doirasi aniqlanmagan.

Ushbu bashorat va Nyuton qonunlari o'rtasida ziddiyat bor edi, unda tezliklar oddiy vektorlar singari qo'shiladi. Agar ikkinchisi to'g'ri bo'lsa, unda har xil tezlikda harakatlanadigan ikkita kuzatuvchi yorug'likni har xil tezlikda harakatlanishini ko'rishar edi. V yorug'lik tezligi bilan birga sayohat qilayotgan odamga yorug'lik to'lqini qanday ko'rinishini tasavvur qiling . Agar bunday harakatni iloji bo'lsa, u holda to'lqin kuzatuvchiga nisbatan harakatsiz bo'lar edi. Elektr va magnit maydonlari kuzatuvchidan har xil masofada kuchliligi bilan farq qiladigan, ammo vaqtida doimiy bo'lgan bo'lar edi.

Bunga Maksvell tenglamalari yo'l qo'ymaydi. Ya'ni, Maksvell tenglamalari noto'g'ri yoki massasi bo'lgan narsa c tezlikda harakatlana olmaydi . Eynshteyn ikkinchisi haqiqat degan xulosaga keldi. Massasi bo'lgan narsa c tezlikda harakatlana olmaydi. Ushbu xulosa shuni anglatadiki, vakuumdagi yorug'lik har qanday kuzatuvchiga nisbatan har doim c tezlikda harakatlanishi kerak . Maksvell tenglamalari to'g'ri, Nyuton tezlikni qo'shishi yorug'lik uchun to'g'ri emas.

http://fayllar.org