Fizika va kimyo” fakulteti “ilmiy va metadologik kimyo” kafedrasi

Eritmaning titri.
Eritmaning 1 millilitr (sm³) da erigan moddaning gramm miqdorini ko`rsatuvchi qiymatga eritmaning titri deyiladi. Yuqoridagi qoidaga ko`ra, xlorid kislota (HCl) eritmasining titri 0,00365
g/ml teng deylik. Bu eritmaning 1 ml da 0,00365 g. HCl erigan degan ma`noni anglatadi. Umuman, eritmaning titri bilan molyar va normal konsentratsiyalari o`rtasida quyidagicha bog`lanish bor:





Molyal konsentratsiya.
Molyal konsentratsiya odatda kam ishlatiladigan konsentratsiya turidir.
Molyal konsentratsiya deb, 1000 g. erituvchida erigan moddaning "mol" lar soniga aytiladi
formula bilan hisoblanadi. Agar 1000 gr. erituvchida 1 mol modda erigan bo`lsa, bu eritma 1 molyalli deyiladi.
Molyar qism.
Ko`pchilik hollarda eritmalar konsentratsiyasi molyar qism orqali ifodalandi.
Umuman, eritmadagi erigan modda va erituvchining miqdori 1 mol deb olinsa, shu1 molning qanday hissasi erigan moddaga va qanday qismi erituvchiga to`g`ri kelishini ko`rsatuvchi miqdorga molyar qism deyiladi. Shunga ko`ra, erituvchining molyar qismi:


;
erigan moddaning molyar qismi esa,
holida ifodalanadi.
Bunda n₁- erituvchining " mol" lar soni, n₂- erigan moddaning "mol" lar soni va ular quyidagicha ifodalanadi:
Har qanday eritma uchun N₁ + N₂ = 1 ga teng. Bu formulalardan tegishli hisoblashlarda foydalaniladi.

I. Eritmalar haqida umumiy tushuncha
1.3 Eritmalarning umumiy biologik axamiyati
Eritmalar kishilar xayotida va amaliy faoliyatida nixoyatda muxim axamiyatga ega. Odamning va xayvonlarning ovqatning singdirish protsessi oziq moddalarni eritmaga aylantirish bilan bog`liqdir. Eng muxim barcha fiziologik suyuqliklar (qon, limfa va boshqalar) eritmalardir. Nixoyat kimyoviy protsesslarga asoslangan barcha ishlab chiqarishlar xar- xil eritmalardan foydalanish bilan ma`lum darajada bog`langandir. Inson kundalik xayotida eritmalarni uchratib turgani uchun ularning xossalari bilan qadimdayoq qiziqishgan, ammo eritmalarning tabiatini belgilovchi asosiy qonuniyatlar XVIII asrdagina topildi. Har xil konsentratsiyali eritmalarni tayyorlash usullarini bilish tibbiybiologik va sanitary-gigiyenik mutaxasislarni amaliy ishlarida eng zarur omillardan biridir. Kishi organizmidagi biologik suyuqliklar-qon plazmasi,limfa,oshqozon shirasi,siydik va boshqa oqsillarning,lipidlarning,karbon suvlarning,tuzlarning suvda erigan murakkab aralashmasidir.Ularning miqdoriy aniqlash natijalaridan xastalikni turini aniqlash uchun foydalaniladi. Organizmga yuboriladigan dori-darmonlarni hammasi organizmga aniq konsentratsiyali eritma holida yoki poroshok holida yuboriladi.Biologik eritmalarda erigan moddalarni miqdoriy nazorat qilish orqali organizmda boradigan biokimyoviy jarayonlarni nazorat qilish mumkin.Ishlar chiqarishni nazorat qilish,atrof-muhitni nuhofaza qilish,oziq-ovqat mahsulotlarini istemolga yaroqliligini bilish uchun aniq konsentratsiyali eritmalardan foydalaniladi.Shu sababli bo’lajak shifokor,eritmalar,ularning konsentratsiyalari va konsentratsiyalarining ifodalanish usullari to’g’risidagi malumotga ega bo’lishi kerak.
Eritmadagi diffuziya xodisasi, osmos xodisasi, eritmalarning bug’ bosimi, muzlash va qaynash temperaturalari va hokazolar eritmaning xossalari hisoblanadi. Diffuziya hodisasi 1) Bir modda zarrachalarining ikkinchi modda ichida taqsimlanishini ta‘minlovchi jarayonni diffuziya deyiladi. Agar yuqori kontsentratsiyali eritma olib, uning ustiga ohista suv quyilsa, erigan modda zarrachalari suvga o’ta boshlaydi va eritma bir xil kontsentratsiyali bo’lishga intiladi. Eritmalarda diffuziya hodisasining puxta o’rganish natijasida quyidagi qonuniyatlar chiqarilgan:
2) eritmalarda diffuziya jarayoni juda sust boradi;
3) diffuziya tufayli zarrachalar kontsentratsiyasi yuqori bo’lgan joydan kontsentratsiya kam bo’lgan joyga o’tadi va, nihoyat, sistema bir xil kontsentratsiyaga erishadi;
4) eritmalarda diffuziya tufayli og’irlik kuchi ham yengiladi; diffuziya tufayli ikkala modda zarrachalari bir-birining orasiga kiradi.