Fizikadan praktikum
harakteristikasi b o iib , u berilgan m aydonda nuqtaviy zaryadga ta ’sir
Download 104 Kb. Pdf ko'rish
|
|
harakteristikasi b o iib , u berilgan m aydonda nuqtaviy zaryadga ta ’sir qilayotgan kuchning shu zaryad m iqdori bilan xarakterlanadi. Kuch — elektr m aydon kuchianganligi E bo'lgan m aydondagi Q zaryadga ta’siri. 0 ‘tkazgichlar — butun hajm b o'yich a elektr zaryadini erkin o'tkazuvchi moddalar. Kuchlanganlik vektor oqirai — S yuza orqali o'tuvchi elektr maydon kuchlanganlik vektorining kuch chiziqlari soni. Elektr potensial — son jihatdan birlik m usbat zaryadning m a’lum bir nuqtasidagi potensial energiyasiga teng. P oten siallar farqi (yoki kuchlanish) — son jihatdan birlik musbat zaryadni boshlang'ich va oxirgi nuqtalari orasida harakati natijasida elektrostatika maydon kuchlarining bajargan ishiga teng. Tok kuchi — elektr tokining miqdoriy o'lchovi bo'lib, o'tkazgichning k o'n d alan g kesim yuzasidan vaqt birligi o'tu vch i elektr zaryadi bilan aniqlanadigan skalar kattalik. Tok zichligi — vektor kattalik bo'lib, uning m oduli tok kuchining. zaryadlaming tartibli harakati yo'nalishiga perpendikular bo'lgan yuzaga nisbati. M anbaning elektr yurituvehi kuchi (EYuK) — zaryadi 1 kulon bo'lgan musbat zaryad tashuvchilarning butun zanjir bo'ylab ko'chirishda tashqi kuchlar bajaradigan ishi. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni — o'tkazgichdagi tok kuchi uning uchlaridagi kuchlanishga to‘g‘ri proporsional va o‘tkazgich qarshiligiga teskari proporsional. 1 Om qarshilik — kuchlanish 1 bo'lganda, o‘tkazgich orqali 1 A tok o‘tgandagi shu o’tkazgich qarshiligi kattaligi. Kirxgofning birinchi qoidasi — zanjiming tugunlarida uchrashayotgan tok kuchlarining algebraik yig‘indisi nolga teng. K irxgofning ikkinchi qoidasi — zanjirning ixtiyoriy yopiq konturi uchun tok kuchlarini ularning mos qarshiliklariga ko‘paytmasining algebraik yig'indisi shu konturdagi barcha EYuK laming algebraik vig‘indisiga teng. Elektr tok quvvaii — vaqt birligi ichida tok kuchining bajargan ishi. O ptika - yorug'lik hodisalari va qonunlari, yorug'likning tabiati hamda uning modda bilan o‘zaro ta’sirini o'rganuvchi flzikaning bir bo‘limi. Fotom etriya — yorug'lik to'lqinlarining yorug'lik muhiti atrofidagi eneigiyasi, shu eneigiyani o'lchash usulini o'rganuvchi bo'lim. G eom etrik optika — yorug'likning to'g'ri chiziq bo'ylab tarqalishi, qaytish va sinish qonunlarim o'rganuvchi bo'lim. ToMqin optikasi — difraksiya, interferensiya, yorug'likning qutblanishi kabi optik hodisalari yorug'likning to'lqin nazariyasi nuqtayi nazaridan tahlili. M olekular optika — yorug'lik bilan muhit orasidagi o'zaro ta’sirini o'iganadi. Bunda yorug'lik dispersiyasi yorug'likning vutilishi va sochilishi, spektral analizning nazariy asoslari tahlil qilinadi. Kvant optikasi - yorug'lik nurlarining muhitda tarqalishi, muhit bilan ta’sirlashuv jarayoni o'rganiladi. Bunda issiqlik nurlanishi, absolut qora jism nurlanishi, fotoeffekt, indutsiyalangan nurlanish qonunlari o'rganiladi. YorugMik oqimi — vaqt birligi ichida tashilayotgan nurlanish quwati bilan o'lchanadigan kattalik. M anbaning y o r u g ‘lik kuchi — yorug'lik oqimining bu oqim tarqalayotgan fazoviy burchak kattaligiga nisbati bilan o'lchanadigan kattalik. Yoritilganlik — yorug'lik oqimining o'zi tushayotgan sirt yuzasiga nisbati bilan o'lchanadigan kattalik. Yorqinlik — yorug'lik manbayining yuza birligidan barcha yo'naltshlar bo'yicha nurlanayotgan yorug'lik oqimiga son jihatdan teng bo'lgan Lnttalik. Ravshanlik — manba sirtining yuza birligidan ma’lum yo'nalishda yuzaga normal ravishda chiqavotgan yorug'lik nuriga son jihatdan teng bo'lgan kattalik. Linzaning bosh optik o ‘qi — sferik sirtlarning markazlari orqali o ‘tgan t o ‘g ‘ri chiziq. Linzaning optik markazi — yupqa linzaning nurlar yo'n alish i o'zgarmay o'tadigan nuqtasi. Linzaning optik kuchi — t’okus m asofaga teskari kattalik. Y orug‘lik (kurinuvchan) — t o ‘lqin uzunligi 400 nm dan 780 nm gacha bo'lgan elektromagnit tebranishlarning fazoda tarqalishi. K ogerent yorugMik manbalari — bir xil chastotali va fazolar farqi o'zgarm as boMgan tebranishlam i yuzaga keltiruvchi toMqin manbayi. YorugMik in terferen tsiy a si — ikki kogerent toM qinning fazod a q o ‘shilib, ular energiyasi (intensivligi) ning qayta taqsim lanishiga, y a ’ni o ‘zaro kuchayishi yoki susayishi. Optik yoM uzunligi — yorugMik absolut sindirish k o ‘rsatkichi n ning, muhitda bosib o ‘tgan yoMi x ga ko‘pavtmasi. YorugMik difraksiyasi — yorugMik t o ‘lqinlarining to ‘siqlarni aylanib o'tishi va geometrik soya sohasi tom oniga og'ishi. G yuygens — p rin sip i-y o ru g ‘iiktoMqini yetib borgan har bir nuqta ikkilam chi yorugMik m anbayi boMishi bilan birga, ular kogerent yorugMik manbalariga aylanadi va ulardan chiqqan nurlar keiib tushgari har bir nuqtada interferensiya hodisasi yuzaga keladi. Difraksion panjara — bir-biriga vaqin joylashgan juda ko‘p parallel tirqishlar yoki t o ‘siqlardan iborat. Tabiiy nur (yorugMik) yoki qutblanm agan nur — ko‘ndalang elektrom agnit toMqindan iborat boMib, fazoning barcha tekisliklarida tebranavotgan elektr va magnit m aydon kuchlanganlik vektorlarining mavjudligi. Qutblangan yorugMik — elektr vektorlari biron-biryoM biian tartibga solinishi, ya’ni elektr tebranish vektorlari bitta tekislikda tebranayotgan nur. Y assi qutblangan nur - elektr vektorining tebranish faqat bitta tekislikda tebranayotgan boMishi; bunga alohida atom tarqatayotgan nur kiradi. Q ism an qutblangan nur — biror yo'nalisiidagi tebranish boshqa yo'nalishlardagidan afzalikka ega boMgan nur. YorugMikning yutilishi — yorugMik biror m uhitdan o ‘tayotganda shu muhit qatlam idan chiqqandan s o ‘ng intensevligini kamayishi. YorugMikning sochilishi -- muhitda tarqalayotgan yorugMikni mumkin boMgan barcha tom onlaiga og'ish hodisasi. YorugMik dispersiyasi — m uhitning sindirish ko'rsatkichining moddaga tushayotgan yorugMik chastotasi (to lqin uzunligi) ga bog'likligi. Spektral analiz — olingan yutilish yoki nurlanish spektrlarga asoslanib, modda tarkibini sifat va miqdori tomonidan o‘rganiladigan fizik metod. Jismning yorugiik yutish qobiliyati yoki jismning monoxromatik yutish koeffitsiyenti — yutilgan yorug'lik oqimining tushayotgan yorug‘lik oqimiga nisbati. Issiqlik nurlanishi — atom va molekulalaming issiqlik harakati natijasida elektromagnit nurlanislming g‘a!ayonlanishi. Absolut qora jism — jism o‘ziga tushayotgan nurlanishni butunlay yutgan hoi. Fotoeffekt - yorug'lik kvanti ta’sirida moddadan elektronlarni urib chiqarilishi, ya’ni elektr jarayonlarni ro‘y berishi. Magnit maydoni — materiyaning bir turi bo‘lib, ular orqali shu maydonda harakatlanayotgan elektr zaryadlar va magnit momentiga ega bo‘lgan boshqa jismlarga ta’sir kuchlar uzatadi. Magnit ta’siri — tokli o‘tkazgichlar, ya’ni harakatdagi elektr zaryadlar orasidagi o ‘zaro ta’sir. Magnit kuchlari — tokii o‘tkazgichlar atrofida vujudga keladigan magnit maydonning ta’siri. Moddaning magnit maydoni — tabiatda alohida magnit zaryadlari bo'lishi mumkin emas. Moddaning har bir atorni uning magnit xususiyatlari nuqtayi-nazaridan elementar aylanma elektr toki deb qarash mumkin. Magnit induksiyasi — vektor kattalik bo1 lib, umg moduli birlik magnit momentiga ega bc‘lgan tokli konturga ta’sir qiluvchi maksimal aylantiruvchi moment bilan aniqlanadi. Tokli konturning magoit moment — vektor kattalik bo‘lib, uning moduli tokii konturdan o'tayotgan tok kuchini shu kontur yuzasiga ko'paytmasiga teng. Aylantiruvchi kuch moment — tokli konturning magnit momentini magnit induksiya vektorining vektor ko‘paytmasiga teng. Magnit singdiruvchanlik — o‘lchamsiz kattalik bo‘iib, u muhitning magnit induksiyasi vakuumdagi magnit induksiyaga nisbatan necha marta katta (yoki kichik) ekanligini ko'rsatadi. Magnit maydon kuchlanganligi — magnit maydonining vektor xarakteristikasi bo‘lib, u faqat maydon bog‘langan toklarga bog‘liq bo'lgan holda u joylashgan muhitning xususiyatlariga bog'liq emas. Magnit oqimi — skalyar kattalik bo'lib, u ma’lum bir yuza bo'yiga o'tayotgan magnit kuch chiziqlari soni bilan olinadi. Diamagnetiklar — inert gazlar (oltin, kumush, rux, mis, suv) ko'pchilik modda atomlari xususiy magnit momentlariga ega bo‘lmay, ularning magnit maydonlari tashqi maydon ta'sirida vujudga keltiriladi. Vujudga kelgan mikrotoknmg magnit momenti tashqi maydonni kuchsizlantirish tomoniga yo‘naltirilgan bo‘ladi, ya’ni nisbiy singdi- ruvchanlik Ц <1. Paramagnitlar — kislorod, aluminiy, platina va ishqoi hosil qiladigan metallar. Elektroraagnetik induksiya — o‘zgaruvchan magnit maydoni uyurmali elektr maydon manbayi bo’lib hisoblanadi, u esa o‘z paytida tokli konturda elektr tokini (induksiya tokini) qo‘zg‘atadi. 0 ‘zinduksiya — zanjirdagi tok o‘zgarishi natijasida shu zanjirning o‘zida induksiyalangan EYuK vujudga kelishi. 0 ‘zaroinduksiya — 1A tok o‘tkazuvchi tok bilan chegaralangan yuzadan o'tuvchi induksiya magnit oqimi kattaligi. Kofltur induktivligi — 1A tok o‘tkazuvchi tok bilan chegaralangan yuzadan o‘tuvchi induksiya magnit oqimi kattaligi. Eiektr tebranishlar — zaryad, tok kuchi, kuchlanish kabi elektrik kattaliklami qandaydir o‘rtacha qiymatlarga nisbatan qisman yoki to la qaytarilishmi chekli o‘zgarishi. Eiektromagnit maydon — bir-biri bilan uzviy bog‘langan o‘zgaruvchan elektr va magnit maydonlar yig‘indisi (birlashmasi). Elektromagnit to‘!qin!ar — fazoda tarqaluvchi o‘zgaruvchan elektro magnit maydon. Tebranish konturi — induktiv g‘aitak L va С sig‘imi kondensatordan iborat yopiq elektrik zanjir. Atom iizikasi — atom va u bilan bog‘liq hodisalar fizikasini o‘rganuvchi fan. Yadro fizikasi — atom yadrosini tuzilishi xossalari va bir-biriga aylanishlarini o‘iganadi. Kvant fizikasi — mikrozarrachalar va ulardan tashkil topgan sistemalarning harakat qonunlarini bayon etish usullarini ifodalovchi zamonaviy nazariya. FO Y D A LA N ILG A N A D A BIY O TLA R 1. A. N. Remizov «Tibbiy va biologik fizika», — Т.: «Tbn Sino» nashriyoti, 1992. 2. И.А.Эссаулова, М.E.Блохина, Л.Д.Гонцов «Руководство к ла бораторным работам по медицинской и биологической физике». Под. ред. А .Н. Ремизова — М.: «Высшая школа», 1987. 3. В.А.Хитун и др. «Практикум по физике для медицинских вузов» — М.: «Высшая школа», 1972. 4. Б. Т.Агапова, Г.В.Макситин, П.Н.Остоверков «Лабораторный практикум по физике» — М. : «М.: Высшая школа», 1982. 5. Haydarova М., Nazarov Yo. «Fizikadan laboratoriya ishlari» — T .: 0 ‘qituvchi, 1989. 6. Norboyev N., Arg‘mboyev H . Abdullayev X. «Fizikadan amaliy mashg'ulotlar» — T. : «Mehnat», 1Q93 . 7. 0 ‘lmasova M.X. va boshqalar. «Fizikadan praktikum» — Т.: « 0 ‘qituvchi», 1996. 8. Saidmurodov Т., Vahobov M. «Molekulyar fizikadan praktikum» — Т.: « 0 ‘qituvchi», 1987. 9 Parpiyev Q.Q. va boshqalar. «Mexanika va molekulyar fizikadan praktikum» — Т.: « 0 ‘qituvchi», 1978. 10. R.I. Grabovskiy «Fizika kursi», — Т.: « 0 ‘qituvchi», 1973. 11. O.I. Axmadjonov« Fizika kursi», 1, 2, 3-qismlar, — Т.: «O'qituv- chi», 1985.; 1988.; 1983. 12. I. V.Savelyev «Umumiy fizika kursi», 1, 2, 3-tomlar, — Т.: «O'qituvchi», 1973.; 1978.; 1976. 13. S.Tursunov, J.Kamolov. «Umumiy fizika kursi», — Г.: «0‘qituv chi», 1996. 14. Norboyev N., Arg‘inboyev H., Abdullayev X. «Fizikadan amaliy mashg'ulotlar» — T. : «Halq merosi», 2001. 15. A.N. Remizov «Медицинская и биологическая физика» M, 1987 г. 16. I. A. Essaulova, М.Е. Bloxina, L. D. Gonsov «Руководство к лабораторным работам по медицинской и биологической физики» М, 1987 г. M U N D A R IJA 1. K IR ISH ...........................................................................................5 1.1. Laboratoriyada ishlash qoidalari.................................................... 5 1.2. Laboratoriyada ishlash vaqtida rioya qilinishi kerak bo'lgan ehtiyot choralari.......................................................................................... 5 1.3. Talabalaming laboratoriya ishini bajarishdagi vazifalari................6 2. 0 ‘lchash va o‘lchov asboblari...........................................................9 2.1. Xatoliklar haqida tushunchalar.......................................................9 2.2. Uzunliklami o‘lchaydigan asosiy asboblar va ularni ishlatish..... 18 2.3. Tarozi va tarozida toitish............................................................... 23 I QISM. MEXANIKA...................................................................... 26 1- laboratoriya ishi. Analitik torozining tuzilishini va unda tortishni o‘rganish....................................................................................... 26 2- laboratoriya ishi. To‘g‘ri geometrik shaklga ega bo'lgan qattiq jismiaming zichligini aniqlash..................................................... 33 3- laboratoriya ishi. Suyuqlik va sochiluvchan qattiq jismiaming zichligini piknometr yordamida aniqlash .....................................45 4- laboratoriya ishi. Geometrik shaklga ega bo‘lmagan qattiq jismiaming zichligini gidrostatik tortish usuli bilan aniqlash....... 56 5- laboratoriya ishi. Jismiaming dumalanish ishqalanish koeffitsiyentini va shaming to‘siqqa urilgandagi kuch impulsini aniqlash......................................................................................... 62 6- laboratoriya ishi. Rezinaning elastiklik koeffitsiyenti hamda modulini cho’zilish deformastiyasi yordamida aniqlash............................... 69 7- laboratoriya ishi. Erkin tushish tezlanishini matematik mayatnik yordamida aniqlash........................................................................ 74 8- laboratoriya ishi. Erkin tushish tezlanishini halqani tebrantirish usuli bilan aniqlash....................................................................... 80 9 - laboratoriya ishi. Tovush to'lqinining havoda tarqalish tezligini turg'un to'lqin usuli bilan aniqlash.............................................. 87 [I QISM. MOLEKULAR FIZIKA................................................. 98 7- laboratoriya ishi. Havoning ichki ishqalanish koeffitsiyentini va molekulalaming o'rtacha erkin yugirish yo'lini aniqlash..............98 2- laboratoriya ishi. Gazlarning issiqlik sig'imlari nisbatlarini aniqlash...................................................................................... 107 3- laboratoriya ishi. Havoning nisbiy namligini Assman psixrometri yordamida aniqlash...................................................................... П 6 4- laboratoriya ishi. Suyuqliklaming ichki ishqalanish koeffitsiyentini Stoks usuli bilan aniqlash..................................124 5- laboratoriya ishi. Suyuqliklaming ichki ishqalanish koeffitsiyentini kapilyar viskozimetr yordamida aniqlash......... 132 6 - laboratoriya ishi. Suyuqliklaming ichki ishqalanish koeffitsiyentini BK-4 viskozimetri yordamida aniqlash..............138 7- laboratoriya ishi. Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyentini tomchi uzilishi usuli bilan aniqlash........................................... 144 8 - laboratoriya ishi. Suyuqliklaming sirt taranglik koeffitsiyentini halqa uzilishi usuli bilan aniqlash .............................................. 150 III QISM. ELEKTR VA OPTIKA............................................... 156 7- laboratoriya ishi. O'zgaruvchan tok zanjiridagi g'altak induktivligini va kondensator sig'imini aniqlash........................ 156 2- laboratiriya ishi. Elektron ossillografni o'rganish.......... ............. 164 3- laboratoriya ishi. Kuchaytirgichning tuzilishi va ishlatilishini o'iganish..................................................................................... 173 4- laboratoriya ishi. Termistor qarshiligining temperaturaga bog'liqligini o'rganish................................................................. 183 5- laboratoriya ishi. Mikroskopning tuzilishini va unda kichik obyektlami o'lchash usulini o'rganish.......................................188 6 - laboratoriya ishi. Difraksion to'r yordamida yorug'likning to'lqin uzunligini aniqlash..........................................................194 7- laboratoriya ishi. Difraksion to'r yordamida gaz lazer nurining to'lqin uzunligi aniqlash.............................................................203 8 - laboratoriya ishi. Refraktometr yordamida eritma konsentratsiyasini va nur sindirish ko'rsatkichini aniqlash....... 213 9- laboratoriya ishi. Poiyarim ctr yordamida eritmaiardagi optik aktiv m od d alam in g konsentratsiyasini a n iq la sh .............. ......... 223 10- laboratoriya ishi. Fotokolorim etrda rangli snyiiqlikl:mujig konsentratsiyasini a n iq la sh ....................................... ....... . 231 11- laboratoriya ishi. Spektroskopni darajalash va uninn yimlamid.i yorug'likning t o ‘lqin uzunligini a n iq la sh ......................................... 240 12- laboratoriya ishi. F otoelem en tn in g integral sezgirligini a n iq la s h ......................................................................................................... 247 IV Q I S M B IO F IZ IK A ................................................................................ 255 1- laboratoriya ishi. Biologik suyuqliklarning osm otik bosim ini an iq lash ...........................................................................................................255 2- laboratoriya ishi. Elektrolitlam ing elektr o'tkazuvchanligini о ‘rg an ish va solishtirma qarshiligini a n iq la sh .................................... 258 3- laboratoriya ishi. U Y uC h va Y uC h elektr m aydonining elektrolit va dielektriklaiga ta’sirini o'rganish.................................... 263 4- laboratoriya ishi. Inson tanasining m a‘lum bir qismlarining elektr qarshiligini aniqlash....................................267 5-laboratoriya ishi. pH - M etr yordamida eritmalarning muhit koTsatkichini aniqlash 274 6-laboratoriya ishi. Elektrokinetik hodisalar 284 7-labora.toriya ishi. Biologik suyuqliklardagi zarralarning o‘lchamlari bo'yicha taqsimlanishini o ‘rganish (senrrifugalash)...................................................2()4 8-laboratoriya ishi. Nerv to ‘qimalarining bioelektrik aktivligini o'iganish............................................................. 2‘>7 IL O V A l^ A R ....................................................................................................... 307 TEST SAVOLLARl........................................................................ 307 G L O S S A R IY ......................................................................................................337 FO Y D A LA N 1LG A N A D A B IY O T L A R ................................................... 344 NOR XUDOYQULOVICH ULUG‘MURODOV FIZIKADAN PRAKTIKUM Qayta ishlangan va l o ‘ldirilgan ikkinchi nashri Farmatsevtika va tibbiyot institution talabalari uchun о ‘quv qo ‘llanma Muharrir X. Po'latxojayev Rassom U. Solihov Musahhih B. Tuyoqov Kompyuter ustasi A. Muhammad "V N E S H IN V E S T P R O M ” iiiHs'uliyali clicklaugan ja in iy ati in a lb a a korx o n asid u ch o p ctikli. Bosishga 24.08.2015 da ruxsal etildi. Q og'oz bich im i 6 0 x 8 4 '/16- O fsetb o sm a. Ofset qog'ozi. N ashriyot-hisob tobog'i 18,0. Shartli bosm ataboq 21. Download 104 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|