Fiziokratlarmaktabi F. Kene

Fiziokratlarmaktabi - F. Kene
Fiziokratlar (lat. - tabiat, xukmronlik) - bu XVIII asrdagi frantsuz
iqtisodchilari, klassik sig’siy iqtisod vakillaridir. Fiziokratlar maktabi Frantsiyada
feodalizmdan kapitalizmga o’tish davrida vujudga keldi. Bu tasodifiy hol emas edi.
O’sha davrda Frantsiyada manufaktura ancha rivojlangan bo’lsada, ammo mamlakat hali ham agrar holatda edi. Aholining asosiy qismi qishloqlarda yashar, milliy boylikning 2/3 qismi shu sohada yuzaga keltirilar edi. Qishloq xo’jaligi ahvolini yaxshilash tadbirlari fiziokratlar tadqiqotlarining asosini tashkil etadi. Ular qishloq xo’jaligini iqtisodig’tning yagona unumli sohasi deb hisobladilar. Ularning fikricha, boylik faqat qishloq xo’jaligida yaratiladi, sanoat va savdoda esa u qayta ishlanadi va qayta taqsimlanadi, xolos. Shunga ko’ra fiziokratlar tadqiqotni muomala sohasidan ishlab chiqarish sohasiga olib o’tdilar va bu bilan kapitalistik tizimning keyingi tahlili uchun asos yaratdilar. Fransua Kene (1694-1774) - fiziokratlar maktabining asoschisidir. Frantsiyadagi klassik siyosiy iqtisod maktabi – P.Buagilberadan so’ng XVIII asrning o’rtasida fiziokratlar maktabining asoschisidir, bu maktabga katta guruh iqtisodchilaridan tashkil topdi – A.Tyurgo, V.Mirabo, V.Dyupon de Nemur, G. Letron va boshqalar. Fiziokratlar maktabi monetarizmni tanqid qildilar. Boylikni asosiy manbai tilla degan fikrli, uni asosini tashqi savdo orqali erishiladi degan kontseptsiyani noto’g’ri deb aytadilar.
F. Kene va uning safdoshlari quydagi tushunchani ilgari so’ratilar. Bular fikriga boylik ist’emol qiymatlaridan tanllanadi. Pulni vazifasi muomilada ettirishdan iborat. Boylikni manbai ishlab chiqarishda, savdoda emas. Fizikratlarni yutug’i., ular qo’shimcha qiymat nazariyasini, to’g’risida to’g’ri ishlab chiqarish bilan bog’ladilar va kattalikda ishlab chiqarishni taxlil qilishlikka zamin yaratishdi. G.F.Kene har tomonlama bilimli olim bo’lib, Versal yaqinida kambag’al dehqon oilasida dung’ga keldi. U g’shligidan tibbig’tga qiziqdi va bu sohada ta’lim oldi. Keyinchalik tibbig’t amalig’ti unga shuhrat keltirdi. 1752 yilda Kirol Lyudovik XV saroyida tabiblik qildi. Tibbig’t va biologiyaga oid ko’pgina asarlar yaratdi. F.Kene iqtisodig’t muammolari bilan oltmish g’shidan boshlab bevosita shug’ullana boshladi. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, F.Kenening iqtisodiy g’oyalari qirol saroyida - Versalda yuzaga keldi. U umrining oxirigacha o’sha erda yashadi va ijod qildi. F.Kenening «Fermerlar», «Don», «Aholi», «Soliqlar» nomli dastlabki iqtisodiy maqolalari Didro va D.Alamber tomonidan chop etilgan «Qomus» da e’lon qilindi. 1758 yilda uning asosiy asari «Iqtisodiy jadval» dunyoga keldi. F.Kene nafaqat fiziokratizm maktabi asosini yaratdi, balki uning nazariy va sig’siy dasturini ham
shakllantirdi. Uning fiziokratik g’oyalarini keyinchalik A.Tyurgo va boshqa bir qator Frantsuz iqtisodchilari davom ettirdilar va targ’ibot qildilar. Shunday qilib, haqiqiy fiziokratlar maktabi g’ki o’sha davr tili bilan aytganda «iqtisodchilar maktabi» tarkib topdi. Uning eng rivojlangan davri XVIII asrning 60-70 yillariga to’g’ri keladi.
O’rganish metodi.
F.Kenening iqtisodiy tadqiqotining metodologik maslagi (platformasi) ni uning
tomonidan ishlab chiqilgan tabiiy tartib to’g’risidagi kontseptsiya tashkil etadi.
Uningcha, mazkur kontseptsiyaning huquqiy asosi xususiy mulkni, shaxsiy
manfaatlarni muhofaza qiluvchi va takror ishlab chiqarishni va moddiy boyliklarni
to’g’ri taqsimlashni ta’minlovchi davlatning jismoniy va ma’naviy qonunlari
hisoblanadi. Tabiiy tartib tabiatda, tirik organizmda, hayvonot dung’sida mavjud
bo’lgan tabiiy qonunlar bilan boshqarilib turiladi. F.Kenening g’zishicha, tabiiy
tartibning mohiyati shundaki, bir odamning shaxsiy manfaati boshqalarning umumiy
manfaatidan ajralgan bo’lishi mumkin emas. Bu esa erkinlik hukmronlik qilgan
sharoitda bo’ladi. Ana shunda dung’ o’z-o’zidan harakatlanadi. Shu bilan birga
F.Kene ogohlantirib o’tadi: «Yuqori hokimiyat» oqsuyaklardan g’ki yirik er egalari
vakillaridan tashkil topishi mumkin emas; ular birga qo’shilib qonunning o’zidan
ancha kuchli hokimiyat tashkil etishi, millatni qul qilishi, adolatsizlikni keltirib
chiqarishi, yirtqichlarcha zulm o’tkazishi va o’ta ketgan beboshlikni keltirib
chiqarishi mumkin». U, yuqori davlat hokimiyati tabiiy tartib qonunlarini yaxshi
biladigan, o’qimishli bir shaxs ko’lida bo’lishini maqsadga muvofiq deb hisoblagan.