Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Jodulikdin x^aR dam ul o\u k^zing jon kuydurur, Gul misoli ikki labiig la’li marjoy kuydurur...
—Xush, she’r nemu k, amir?
—A’do, valine’matim!—amir Jondor bir sipk.arishda piyolani bushatdi, alla^anday shub^adan kungli gash bulib:
—Sizday oftobi olam iskamosni tilagan bu gulruxsor ^aysi gulshanning guli ekan?—deb skradi.
Mirzo Abdullatif unga javob bermay, eshikni sekin ochib kirgan ^aram bekasiga yuzlandi. Yuziga ^arir ^avorang parda tashlab olgan beka, eshikdan kirgan joyida ikki ^ulini kuksiga ^uyib, salom berdi.
—Ul gulruxsorning ta’rifini mana, bekam aytadur,— dedi sha^zoda.—Keling, bekam, ultiring, tortinmang.
Xaram bekasi uchiga dur sadalgan zarduzi kavushi bilan gilamni tovushsizgina bosib kelib, sha^zodaning ruparasiga nazokat bilan tizza bukdi. Shaxzoda iljay- ganicha unga ^am bir piyola may ^uyib tutdi. X^aR^am bekasi ta’zim bilan piyolani oldi, ^ush-^ush uzuk tak,il- gan nozik barmo^lari bilan yuzidagi z^arir ipak pardani kutarib, maydan bir ^upladi-da, suzu^s kuzlarini Mirzo Abdullatifga tikdi.
Beka uttizdan oshgan, lekin e^anuz latofatini y^ot- magan, oppok; yuzining ung tomonida katta k°R^a xoli bor, ku^lik juvon edi. Amir Jondor uning pushtirang ipak kuylak va ^izil movut mursak ostida lorsillab turgan buli^ ^omatiga, piyolani olayotganda ochilgan oppo^ ^ullariga tikilib, ^ult etib yutindi. Buni pay^ab dolgan shaxzoda ^ovogini soldi.
—Bekam, ul gulning ta’rifini diling amirga...
Xaram bekasi urtasiga kukimtir xol ^uyilgan ^iygoch ^oshlarini chimirib, amirga saradi.
—Amirim ul gulruxsorni kurmasa-da, ta’rifini

eshitgandur. Sha^zoda Abdul’aziz \usnda tengsiz u noza- ninni amir Ibro^imbek uglidan tortib olgan edi...
Amir Jondor chuchib sha^zodaga ^aradi. Mirzo Abdul- latif Abdul’azizning nomini eshitgan ^amon che^rasidagi tabassum sunib, yup^a lablari ^imarildi, ayni zamonda negadir kuzlari fgsilib, amir Jondorga ^adaldi. Amir beixtiyor kuzini olib ^ocharkan, xayolidan: "Ey, darig! Bu ne kurgulik!—Degan fikr utdi.—Bir umidim shu malak edi..."
—Xush? Nechuk indamaysen, amir?—dedi sha^zoda...
—Ul gulning ta’rifini eshitganmen, valine’mat. Va lekin...
—Xush? Suzla!
Amir Jondor peshanasidan ^uyilgan sovut^ ^atralarni sidirib tashlab, yer ostidan ^aram bekasiga kuz tashladi. Sha\zoda buni pay^ab sslib, bekaga imo 1dildi: "Chi^ib tur!"
Beka istar-istamas uonidan turib, eshikka tomon yunaldi. Sha^zoda to^atsizlanib amirga yuzlandi.
—Ne suzing bor? Suzla, amir!
Amir Jondor nima silishini, nima deyishini bilmay talmovsirab ^oldi.
—Davlatpano^! Ul sanam sha^zoda Abdul’azizning ^aramida bulgan. Ochilmagan gul-gunchalar kupdur.
—Go^o ochilmagan guldan ochilgan gulning yen xushbuy buladur, amir...
—Ikkilamchi, ma’lumingiz bulgay, bu gul ^ibsda yotgan mavlono Mu^iddinning gulshanidan bulur. X^ibsda yotgan bir kimsaning ojizasini ^aramga olmo^... Sizday saltanat so^ibining shon-shavkatiga loyi^ bulurmu, ^az- ratim?
—^mm...—Mirzo Abdullatifning peshanasi tirishdi, ingichka muylovi asabiy ^imirlab:
—Xush,—dedi.—Mavlono Ali V^ushchi >^alay? X^amon i^ror bulmadimu?
—Xudodan ^ur^^an banda i^ror bulur, valine’mat. Bu ^aysar nobakor...
—Bas!—sha^zoda ^ullarini par^u yostik,larga tirab ^addini rostladi.—I k,pop bulishni tilamasa zindonda chirib ketsin! Ammo mavlono Mu^iddinni ^amoedan chitsargaysen!
Amir Jondor dami ichiga tushib, indamay ^oldi. Sha^zoda yana bir piyola sharob suyib unga uzatarkan:
—Ma, ich, amir,—dedi va kuldi.—Bilib ^uy, bizday amiralmu’minin sulidan yolgiz sen may ichursen.
—^ullu^, davlatpanoz^. Tangrining mar^amati yogilib, saltanatingiz bundan z^am ulug bulsin, iloz^i omin!..
—Omin. Xush, ul gulruxsor z^achon mu^ayyo buladi?
Amir Jondor yuragiga bir narsa sanchilganday bulyb, yana sha^zodaga ^aradi, z^aradi-yu, uning sinovchan z^adalib ^olganini kurib iljayishga majbur buldi.
—}^ar z^alay, masla^at shukim, bir z^afta sabr sil- gaysiz, davlatpano^. Saloerzddin zargar dorussaltanada eng davlatmand, eng baobru zotlardandur. Uning kamoli izzatini yerga urmay, urtaga odam z;uymoz^ darkor, dav- latpano^...
—Uzing sovchi bulasen, amir! Ammo ul gulruxsorga kuzingni tikmagaysen. Gulga tikilgan kuzingni uyib, boshingni sapchadek uzib tashlaymen, amir!..—Shaz^zoda tusatdan kuzlarini z^isib, xaxolab kulib yubordi.
"Bu iblisning razili z^am turz^i tarovatiday so­vu zuzir!" Amir Jondor ogir, norgul gavdasini bazur kutarib urnidan turdi, kuz oldi z^orongalashib, xonadan chi^di-yu, devorni ushlab z^oldi. Xayolida yana usha alamli fikrlar suyunday charx urdi.
"Ey darig! Boshimga ne savdolar solding? Ul da\riy shozrzan yuz ugirib, bu shaz^zodaning etagini tutib, kurgan yaxshiligim shu buldimi? Bir umidim shu gulruxsor edi, bu umidim z^am Chin-mochin chinnisiday chil-chil sindi- mi?"—Amir Jondor xonada z^andaydir sharpa eshitib, kuzini ochdi. Eshikda balxlik zanjisifat saroybon tu- rar, saroybonning mushuk kuzlariga uxshagan kuk kuzlarida taajjub, yuz^, allaz^anday shubz^a bor edi. Amir Jondor z^addini rostlab, belidagi kamarini tugriladi.
—Gilay z^ayda?
—Gilay?—dedi saroybon tushunmay.
—Gilay yasovulni aytamen! —Amir Jondor bir kuzini siyshaytirib kursatdi. Saroybon tushunib kulib zobordi.
—Darvozaxonada ultiribdi.
Amir Jondor kuksidagi tugyonni bosib, ogir odimlab xonadan chiz^di.
13
K^ashz^ir bir joyda utirolmay torgina darvozaxonada z^afasga tushgan buriday betosat aylanib yurardi. Devor- lariga suvoriy sovutlar—jibo va dubulga, z^zzlich va z^alz^on osilgan darvozaxozzada K^api^irdan boshz^a z^yech kim yua\, yasovullar darvoza oldidagi maydonda gulxan yoa^ib, isinib utirishardi, U dam-badam tuxtab, saroy tomonga a^uloa^ solar, lekin u kutgan tovush—nakal ^o^ilgan ogir etiklarning tanish gurs-gursi eshitilmas, ^ammayoa^ jim- jit edi.
^asha^irning talvasaga tushishi bejiz emas, u amir Jondordan, tugrirogi, amir uning boyagi gaplarkni sha^zodaga aytib ^uyishidan a^ura^ardi. Bu ran ogzidan ^anday chi^ib ketganini ^ashsir uzi ^am bilmay artldi, lekin sunggi kunlarda uning boshiga shunday savdolar tushdiki, kunglidagi rozini aytmay chorasi a^olmadi.
Bundan bir a^afta mu^addam ^apnrarni yana janob Nizomiddin Xomush cha^irtirdi, undan Kuksaroyda sodir bulayotgan vo^yealarni, sha^zodaning boysa el-uluslar bilan olib borayotgan yozishmalarini, sarkardalarning uzaro munosabatlarini, devon beklarining yumushlarini— barini bir-bir surishtirdi. Mirzo Ulugbek navkarlari va shogirdlari, ili aushdan kimlar ^ibsga olinib, kimlar erkka chasarilganini, xullas, surab-surishtirma- gan sir-asrori a^olmadi. (^aaatsir piriiing barcha suroauaa- riga javob berdi, ^azrat undan rozi bulganday edi, lekin surss oxirida suz aylanib yana nom-nishoni uchgan ^alandar ^arjsiyga borib ta^aldi-yu, piri uni a^atps koyidi. Unga inonib, saroyga tayinlaganida, sha^zodaning shaxsiy yasovullaridan biri aralaab ^yganida, ^ayoa^dagi musofir bir gadoni tutolmasang ne a^ilib yuribsen, degan suzlarni aytib, shunday koyidi, shunday pisanda sildiki, ^apsir pirining oldidan yer bulib, kungli chuknb chasdi.
Oysiz, zim-ziyo, sovu^ bir kecha edi. Gilay ya lyamini argumogidan olmo^chi bulganday, ust-ustiga ^amchi bosdi. lekin a^abriston yonidagi darveshlar xonaa^o^iga yaa^inla- shib ^amdu sano ua^iyotgan a^alandarlarning "ye ollo dust, yo ollo'sini eshitganida, tusatdan kungli bir xaal bulib ketdi. Isiria^ a^idi aatsigan xonaa^oa^ga kirib, juldur kiyimli ollo gadolari orasida utirgisi, ularga a^ushilib zikr tushgisi, kuknori otib yo nasha chekib uzoa^ xayolga tolgisi keldi. Bu bevafo foniy dunyoning barcha tash­vishlarini, kunglida zil bulib yotgan ^amma gam-an- duauaarini esidan chasarib, bir zumga bulsa a^am begam- betashvish gadoga aylanish istagi uni yuddan buriliaaaga undadi.
Shifti a^ubbasimon yarim a^orongi xonaaodda biri zikr tushib, biri nayaki chekib, yana biri kun buyi eshikma- eshik yurib topgan chaa^alarini sanab, a^ora dud orassda

ariday guvzzllashib utirgan zoz^idlar Kdshz^irni z^iy-chuv bilan z^arshi olishdi. Birovi uni dargoz^i ilo^iyni tark etgan murtad va kofir, deb suksa, birovi boshidagi dubulgasi va egnidagi sovutlariga yopishib ku lgi z^ildi, yana birovi darz^ol kuliga nasha tutuni buru^sigan chilim tutdi. Nasha juda utkir ekanmi yo ^ash^ir anchadan beri chekmay yurgani uchunmi, bir-ikki tortishdayos kuz oldini alla^anday tuman z^opladi, kunglidagi barcha z^aygulari tuzgib, uzini boshz^a bir olamga kirib z^olganday z^is ^ildi. U boshidagi dubulgasi, egnidagi sovutini yechib, kuloz^ kiyib, zikr tuщsi, keyin bir kaft kuknori ichib uzos xayolga toldi, gadolikda, yu^sillikda utgan umrini uylab upkasi t^lib yigladi, niz^oyat xona^o^ning z^orongi bir burchiga kirib uxlab z^oldi.
U uygonib ketgach, z^ancha uxlaganini, saerda, kimlar orasida yotganini anchagacha eslay olmadi. Xonazodda fa^at bitta moychiro^ tutab turar, juldur xir^alariga uranib olgan darveshlar yerga tashlangan buyralarda bir-birining pinjlariga kirib, pinakka ketishgan edi. ^azpz^ir du­bulgasi bilan z^ilichini arang topib, z^ulansa zuadga tuda xona^o\dan chiodanida tun yarmidan ozpib ketgan, bulutlar orasida bir z^ovuch chugday miltiragan z^ulkar tikkaga kelgan edi.
K,apщir sovuzuxa depsinib turgan beto^at argumogiga minib, z^amchi urdi... "Mozori kalon" bilan Kuksaroy orasi ancha bor, yul shaz^ar chekkasidagi boglar, kambagal- kosiblar daz^asidagi tor kuchalar, pastak dukonchalardan iborat rastalar, pana-pasz^am joylardan utar edi. Yalangoch boglar, tokzorlar z^uvillab yotar, z^ammayo^ guristonday ssuda edi... ^apщir boglardan utib, bozor maydoniga chikdi. Sung, eskifurushlar rastasi oldidan ot choptirib utib, anz^or buylab ketdi. Anz^or buyida temirchi va chilangarlik dukonlari joylashgan bulib, bu yerda z^am zuzrovullar kurinmas edi. Kdshz^ir tusatdan nechundir yuragi z^uvillab, otini yana samchiladi. Temir- chilik oxirzadagi chorraz^adan ung z^ulga burilib kulolchi- lar rastasiga chiz^ilar, sung beshiksoz va egarsozlar rastasidan utib Kuksaroy maydoniga borilar edi.
Kdshz^ir temirchilik rastasining oxiriga borganida, banogoz^ oldidan uch nafar otliz^ chizdi. ^ashz^ir ularni tunda shazdr oralab yurgan suvoriylar deb uylasa z^am, seskaninz^irab, uzini sal chapga oldi. Lekin otlizuzar unga yul berish urniga \uyunday bostirib kelishardi. Kdsi^ir jonz^olatda otining boshini burmoz^chi buldi, lekin shu payt suvoriylardan biri yon tomondan bosgirib kelib boshiga irra jun ^opga uxshagan bir narsani tashladi-da, ipidan tortib, tomogidan gip bugib oldi. 1^ash^ir i^on ichida pitirlab ^ilichiga yopishdi, lekin kimdir ^ullaridan "shap" ushlab or^asiga ^ayirdi-da, chilvir bilan markam bogladi. Sung, egarga ungarib olib, ot choptirib ketdi. K,ashx;ir olacha ^op ichida nafasi ^aytib taliinib kurdi. Ba^iray desa kimdir krpning bogichini sattiueo^ tortardi-yu, tomogini yana "gip" bugib olardi... Otli^lar, K^ash^irning chamasida, bir-ikki farsam yul yurishdi, v;andaydir jarliklardan, ari^lardan utishdi Ni^oyat, tuxtab, uni otdan agdarib olishdi-da, xuddi gurga sudrab kirib ketayotganday sudrab ketishdi. K^sh^ir da^shat ichida "tiriklayin kummo^chilar!" degan xayolga bordi. "Voy-dod!" deb ba^irgan buldi-yu, \ushidan ketdi,
^ash^ir ^ushiga kelganda chindan ^am gursimon bir ungurda yotar, tepasida so^ol-muylovlari ^sib ketgan uch-turt odam turardi. K^ullaridagi moychiro^ shu’lasida yuz-kuzlarini tangib olgan, so^ol-muylovlari usib ketgan bu odamlar ^apщirning kuziga ajal bulib kurindi-yu, a’zoyi badani muzlab, kuzini ^ayta yumdi. Kimdir yoniga tiz chukib, yuziga bir piyola suv sepdi.
—Bas, V^ash^ir! Mugambirlik ^ilmay kuzingni och!
Durillab eshitilgan bu tovush allanechuk tanish edi. K^ash^ir kuzini sekin ochdi-yu, tili kalimaga kslmay angrayib soldi: tepasida engashib turgan, so^ol-muylovi usib ketgan bu kimsa... K^alandar K^rno^iy edi.
—^alandar!—dedi ^ash^ir shivirlab.
—^alay, uxshaymanmi?—K,arno^iy kuzini ^isib kul- di.—K,ani, urningizdan turing, yasovulim! Gadolik yuli- ni tark etgan bu krcho^ni ushlab zindonga soling!
^arno^iy shunday deb, K^ash^irni yo^asidan ushlab urnidan turgazdi.
—Xush, janda urniga bu sovut, kulo^ urniga dubulga, aso urniga ^ilich muborak bulgay, iblisi lain?
K,ashkir tushimmi, ungimmi deganday, kuzini yana yumib ochdi... Yu^, bu kurayotganlari tush emas, u chindan ^am gurday sovu^, yarim ^orongi gorda turar, atrofini ^ora chakmon kiyib, yuz-kuzlarini k,ora mato bilan tangib olgan, so^ol-muylovlari usib ketgan ^aro^chisifat odam­lar ^urshab olgan, ular orasida uch oydan beri dom-da- raksiz ketgan dev^omat ^alandar K,arnok;iy z^am bor edi...
K^ur^uvdan dir-dir titragan ^apn^ir, z^amon garangsib, kuzlari olazarak bulib turardi.
—X^a, yasovul? Nechuk indamaysen? Yo jandangni sovutga almashganing uchun xudoning ^a^riga uchrab gung bulib ^oldingmi?