Fonetik-fonologik va leksik sath

FONETIK-FONOLOGIK VA LEKSIK SATH.

Tosheva Ruxshona

Abdiyeva Aziza

Mundarija:

• Fonetik sath. Fonetika va fonologiya masalalari.
• Til taraqqiyotidagi tarixiy-fonetik o‘zgarishlar.
• Til taraqqiyotidagi fonetik o‘zgarishlarni tahlil etuvchi fonetik-fonologik qonuniyatlar.
• Leksikologiyaning predmeti va vazifalari.
• Leksikologiyaning bo'limlari.
• Aqliy leksika va leksik diffuziyalar. Ma'noning formal kodi.

Fonetik sath. Fonetika va fonologiya masalalari.

Fonetik-fonologik sath. Tilning bu sathi til tizimidagi nutq tovushlarini o‘rganadi. Fikr almashish uchun foydalaniladigan so‘zlar va gaplar, albatta, tovushlar tizimida o‘z ifodasini topadi. Tilning tovush tizimini turli tomondan o‘rganish mumkin, chunki nutq tovushlari o‘z tabiatiga va til tizimida bajaradigan funksiyasiga ko‘ra murakkab hodisadir. Inson nutqining tovushlari fizik xususiyatlariga ko‘ra tabiatda paydo bo‘ladigan tovushlarning bir turidir. Shuning uchun tovushlar tizimini o‘rganishda akustik nuqtayi nazardan ham yondashiladi. Ammo, inson foydalanadigan tovushlar, tabiatdagi boshqa tovushlardan farqli o‘laroq, kishining nerv sistemasi tomonidan boshqarilib turadigan nutq organlari mahsulidir. Shuning uchun tovushlar fiziologik nuqtayi nazardan ham o‘rganiladi. Nihoyat, tovushlarni tildagi bajaradigan funksiyasi nuqtayi nazaridan ham o‘rganish mumkin, chunki tovushlar tilda o‘z holicha mavjud bo‘lmaydi. Ular so‘zlarni yasashda va fikr almashish vositasini ta’minlab berishda muhim rol o‘ynaydi. Tovushlarning fizik va biologik xususiyatlarini fonetika fani o‘rganadi. Tovushlarning til tizimida bajaradigan funksiyalarini esa fonologiya o‘rganadi. Fonetikaning bir necha ko‘rinishlari bor: nazariy fonetika, amaliy fonetika, segmental, supersegmental fonetika va fonologiya.

Til taraqqiyotidagi tarixiy-fonetik o‘zgarishlar.

“Fonologiya tovushlar bilan bog‘langan, biroq u ma’noga ta’sir etmaydigan kichik farqlanishlarni kuzatmaydi. Quyida ikki so‘zlovchi nutqini kuzatamiz: bir so‘zlovchining “Ssh!”(Jim bo‘ling ma’nosida) va boshqa so‘zlovchining ayni “Ssh!”ni boshqacha talaffuz qilishi fonolog olimni qiziqtirmaydi.