R e j a: - R e j a:
- 1.Fonologiyaning o‘rganish ob`ekti, vazifalari.
- 2.Fonologik nazariyalar va fonologik tasnif metodlari.
- 3.Fonologik oppozitsiyalarning tasnifi.
- 4.Fonologiyada distributiv metodning qo‘llanilishi.
- 5.Fonotaktika.
Fonologik nazariyalar va fonologik tasnif metodlari. - Tilshunoslik tarixida ilk bor yaratilgan fonema nazariyasi Boduen de Kurtenega tegishlidir. Tilshunoslik tarixida birinchi marta fonemalarning psixologik va morfologik izohini berdi. Ushbu izohlar zaminida keyinchalik Moskva va Peterburg fonologiya maktablari vujudga keldi.
E. D. Polivanov dastlabki ishlarida til hodisalarini psixologik nuqtai nazardan o‘rganib, tilni ijtimoiy hodisa deb qaraydi. Lekin u fonologiyani psixofonetika deb nomlaydi. Fonemaning fakul’tativ variantlari va kombinator variantlari orasidagi o‘zaro munosabatlarni aniqladi, bir fonemaning ikki fonemaga parchalanishi (divergentsiya) va ikki fonemaning o‘zaro bir-biriga o‘xshab qolishi yoki bitta fonema bo‘lib ketishi (konvergentsiya) nazariyalarini ishlab chiqdi. U morfemani ikki turga - leksik (o‘zak) va formal (grammatik) turlarga ajratadi. - E. D. Polivanov dastlabki ishlarida til hodisalarini psixologik nuqtai nazardan o‘rganib, tilni ijtimoiy hodisa deb qaraydi. Lekin u fonologiyani psixofonetika deb nomlaydi. Fonemaning fakul’tativ variantlari va kombinator variantlari orasidagi o‘zaro munosabatlarni aniqladi, bir fonemaning ikki fonemaga parchalanishi (divergentsiya) va ikki fonemaning o‘zaro bir-biriga o‘xshab qolishi yoki bitta fonema bo‘lib ketishi (konvergentsiya) nazariyalarini ishlab chiqdi. U morfemani ikki turga - leksik (o‘zak) va formal (grammatik) turlarga ajratadi.
Tilshunoslik tarixida tovush sistemasini o‘rganish ikki davr bilan xarakterlanadi: - Tilshunoslik tarixida tovush sistemasini o‘rganish ikki davr bilan xarakterlanadi:
- 1. «Fonema» tushunchasi paydo bo‘lgunga qadar bo‘lgan davr.
- 2. Fonologiya nazariyalarining yuzaga kelish davri. Bu davr X1X asrning 2 yarmidan boshlab XX asrgacha davom etadi. Bu davrda tovush, harf va fonema tushunchasi farq qilindi va keyincha bo‘ғin, urғu hamda intonatsiyaning tildagi funktsional tomonlari o‘rganila boshlandi.
- Fonologiya asoschilari:rus va polyak olimi I.A. Boduen de Kurtene, N.V.Krushevskiy, frantsuz P. Possi, ingliz G. Sunt, shveytsariyalik Ferdinand de Sossyur, rus P.K.Us.
- Nazariyalar: 1. I.A.Boduen de Kurtenening psixologik fonologiya nazariyasi. («Fonema» tovush tushunchasining kishi ongida his etilgan birligidir).
Do'stlaringiz bilan baham: |
