Fosforning fizik va kimyoviy xossalari

Fosfor 1669 yilda Henning Brend tomonidan ajratilgan bo'lib, u elementni ajratib olgan birinchi odam bo'lgan. Brand Gamburglik nemis alkimyogari bo'lgan va siydikdan fosfor birikmasini olishga muvaffaq bo'lgan. Buning uchun u 50 chelakdagi siydikni yig'ib, uning parchalanishiga yo'l qo'ydi.
Keyin Brend siydikni bug'lanib, qora rangdagi qoldiqni oldi va uni bir necha oy davomida saqlab qoldi. Bunga u qum qo'shdi va uni isitdi, gazlar va moylarni yo'q qilishga muvaffaq bo'ldi. Nihoyat, u zulmatda yashil rangda yonib turgan oq tanani oldi va uni "sovuq olov" deb atadi.
"Fosfor" atamasi tasodifan yunoncha "Fosforos" so'zidan kelib chiqadi, bu nurni tashuvchisi degan ma'noni anglatadi.
Brend o'zining eksperimental natijalarini nashr etmadi va uni turli alkimyogarlarga sotdi, shu jumladan: Yoxann Kraft, Kunkkel Lowenstern va Vilgelm Leybnits. Ehtimol, ularning ba'zilari Parij Fanlar akademiyasida Brendning ishi haqida xabar berishgan va shu bilan o'z tadqiqotlarini tarqatishgan.
Biroq, Brand aslida fosforni emas, balki ammiak natriy fosfatini [Na (NH) ajratib qo'ydi4) PO4]. 1680 yilda Robert Boyl Brendning protsedurasini takomillashtirdi, shu orqali u fosforning allotropik shaklini (P4).
U 12-asrda yashagan. Fosfor siydikni ohak bilan distillash orqali olingan odam va. Alkimyogar nurli moddani eskarbukul deb atagan. Zamonaviy ism Element Henning Brand tomonidan berilgan.
U yunoncha "nur" va "ayiq" so'zlarini birlashtirgan. Nemis alohida ta'kidladi oq fosfor 1669 yilda ilmiy jamoatchilik oldida nutq so'zlab, uning xizmatlarini hujjatlashtirdi.
Henning Brand, Alhid Bahil singari, bug'langan siydikni ishlatgan, lekin uni oq qum bilan isitgan. 17-asrda va hatto XII asrda ham hosil bo'lgan moddaning porlashi mo''jizaga o'xshardi. Jismoniy bo'yicha zamondoshlar fosforning xossalari boshqacha ko'rinish.
Fosforning fizik va kimyoviy xossalari
Fosfor elementi oksidlanish jarayonlari tufayli porlaydi. Kislorod bilan o'zaro ta'sir tez, o'z-o'zidan yonish mumkin.
Kimyoviy energiyaning tez va mo'l-ko'l chiqishi uning yorug'lik energiyasiga aylanishiga olib keladi. Jarayon qachon ham davom etadi xona harorati.
Bu porlashning siri fosfor. Kislorod oq element modifikatsiyasi bilan eng sezgir. Uni mum, sham kerosin bilan aralashtirish mumkin. Modda allaqachon 44 daraja Selsiyda eriydi
Fosfor harbiy maqsadlarda, gugurt sanoatida, metallurgiyada, fosforli bronzalar hosil qilishda qoʻllanadi. Ishlab chiqariladigan fosforning asosiy qismi termik fosfat kislota va fosforli oʻgʻitlar tayyorlash uchun ketadi. Texnik fosforning deyarli yarmi sintetik yuvuvchi vositalar tayyorlash uchun sarflanadi. Fosfor (U)oksid R4O|0 qurituvchi vosita sifatida, metilmetakrilat smolalar olishda kullanadi. Fosfor sulfidlari flotatsion vositalar, antikorrozion qoʻshimchalar, fosfororganik birikmalar sintezida ishlatiladi.
Fosfor faol metallmaslar jumlasiga kiradi. Uning oksidlanish darajalari +5, +3, +1,0 va —3 ga teng . Yuqori temperaturada (1000° dan yuqorida) fosfor bugʻlari, asosan, P2 molekulalaridan iborat. Quyi temperaturada fosfor bugʻlari tetraedr shaklidagi P4 molekulalaridan tuzilgan. Fosforning —3 oksidlanish darajadagi birikmasi PN3 — juda zaxarli gaz. Fosforning +3 ga muvofiq oksidi P4O6 tarkibli dimer molekulalardan, +5 ga muvofiq oksidi P4O|0 molekulalardan tuzilgan. Fosforning bu oksidlariga muvofiq keladigan kislotalari H,PO3 — ortofosfit kislota, HPO2 — metafosfit kislota, H3PO4 — ortofosfat kislota, HPO3 — metafosfat kislota, H4P2O7 — pirofosfat kislota. Ortofosfat kislota kuchi oʻrtacha kislotalar jumlasiga kiradi, u 3 asosli.
Fosfor tirik organizm hujayralari hayotida muhim rol oʻynaydi. Fosfor mono, diva trifosfat guruhlar —H2PO3, H3P2 O7 va H4P3 Oyu tarzida fermentlarning faol guruhlari tarkibiga kiradi. Biologik sistemalarda (xujayralar mitoxondriyalarida) adenozintrifosfat kislota (ATF) mavjud boʻlib, u organizmga energiya zaxirasini berib turadi, chunki ATF gidrolizga uchraganda adenozindifosfat kislota (ADF) va fosfatlar qosil boʻlib, bu jarayon energiya ajralib chiqishi bilan sodir boʻladi. Organizm hujayralarida elektronlar ozuqa moddalardan havo kmslorodiga koʻchadi. Bu jarayon vaqtida ADF va fosfatlardan ATF hosil boʻladi. Suyakda fosfor gidroksid apatit ZSa(PO4)2Sa(ON) va karbonat apatit ZSa(PO4)2SaSO3N2O shaklida mavjud. Oʻsimliklar fosforni tuproqdan fosfatlar holida oʻzlashtiradi. Oʻsimlik va hayvon organizmlarida fosfor turli organik modsalar hosil qiladi.