G. A. Ergasheva Kichik yoshdagi bolalarni
Download 28.76 Kb. Pdf ko'rish
|
2021-2-сон
|
Образование и инновационные исследования (2021 год №2)
ISSN 2181-1717 (E) http://interscience.uz 157 Uning mohiyati san’atning sub’ektga terapevtik va korreksion ta’siri va “badiiy-ijodiy faoliyat yordamida travmatik vaziyatni tiklashda namoyon bo‘ladi”. V.L. Prokofeva fikriga ko‘ra, artterapiya izoterapiyani o‘z ichiga oladi (tasviriy san’at yordamida davolovchi ta’sir ko‘rsatish: rasm, modellashtirish, dekorativ san’at va boshqalar orqali davolash); biblioterapiya (o‘qish orqali davolash); tasvirterapiyasi (tasvir orqali davolash, teatrlashtirish orqali davolash); musiqaterapiyasi (musiqani idrok etish orqali davolash); vokalterapiyasi (qo‘shiq orqali davolash); kinesoterapiya (raqs, xoreografiya, tuzatuvchi ritorika orqali davolash) – harakatlar orqali davolash kabilarni qamrab oladi[2, 112-b.]. Binobarin, san’atning barcha turlari va xillari artterapiya vositasi bo‘lishi mumkin. Hozirgi vaqtda “artterapiya” tushunchasi bir nechta ma’noga ega: u davolash va korreksiyada ishlatiladigan san’at turlarining kombinatsiyasi sifatida; artterapiya usullari majmuasi sifatida; psixoterapevtik va psixologik davolash amaliyotining yo‘nalishi sifatida; usul sifatida qaraladi. U tibbiyotda (psixoterapiyada, davolashda, jarrohlikda va boshqalar) va psixologiyada (umumiy, tibbiy, maxsus) qo‘llaniladi. Artterapiyasi insonga turli san’at vositalarining ta’siri bilan bog‘liq yo‘nalish sifatida ham mustaqil, ham tibbiy, ham pedagogik va boshqa vositalar bilan birgalikda qo‘llaniladi. Artterapiya sohasida yetakchi mutaxassis I.A. Kopitin buni bemor (mijoz) tomonidan turli xil tasviriy materiallardan foydalanish va vizual tasvirlarni yaratish, tasviriy san’at jarayoni va bemorning (mijozning) uning ijodiy faoliyati mahsulotlariga bo‘lgan munosabati, aqliy rivojlanishi, qobiliyatlari, shaxsiy xususiyatlari, shuningdek, shaxsiy ususiyatlarini aks ettiruvchi terapevtik yo‘nalishi, “manfaatlar, muammolar va to‘qnashuvlar” deb ta’riflaydi[3]. So‘nggi yillarda rivojlanishida nuqsonlari bo‘lgan bolalar uchun maxsus o‘quv muassasalarida artterapiya tobora ko‘proq korreksionrivojlanish jarayoniga kiritilmoqda va ijobiy natijalar bermoqda. Artterapiyani o‘rganish va uning samaradorligini namoyish etish bilan bog‘liq ko‘plab ilmiy ishlar, jumladan, tibbiyot, umumiy, maxsus 4 psixologiya sohalarini integratsiyalashning ijobiy natija berayotganligini ta’kidlashmoqda, bu unga (artterapiyaga) yangi ilmiy soha maqomini beradi. San’at predmetlarini o‘qitish – o‘ziga xos sog‘liqni saqlash ta’siriga ega ekanligi to‘g‘risidagi fikr keng tarqalmoqda. Bunday tushuncha o‘qituvchiga tarbiya va ta’limning gumanistik vazifalarini hal qilish uchun yangi imkoniyatlar beradi. Biroq, maktabda gumanitar va estetik sikl fanlarini o‘qitish amaliyotida hozirgi kunga qadar artpedagogik usul va texnologiyalar kam qo‘llanilmoqda. Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил №2) ISSN 2181-1709 (P) 158 Education and innovative research 2021 y. №2 Shu bilan birga, artpedagogik metodlar so‘nggi yillardagi ba’zi pedagogik tadqiqotlarda odatiy bolalar bilan ishlash, ularning salbiy hissiy holatining oldini olish va korreksiyalash, shaxsning emotsionalirodaviy sohasini normallashtirish, ham ma’naviy, ham jismoniy tiklanishiga hissa qo‘shishga moslashtirilgan. Ye.A. Medvedeva artterapiyani ilmiy bilimlarning bir nechta sohalari (san’at, tibbiyot va psixologiya) sintezi sifatida, tibbiy va psixologik davolash amaliyotida turli xil san’at turlarini o‘ziga xos ramziy shaklda ishlatishga asoslangan va badiiy-ijodiy rag‘batlantirishga imkon beradigan uslublarning kombinatsiyasi sifatida hamda psixosomatik, psixoemotsional jarayonlar va shaxsiy rivojlanishdagi og‘ishishlarni tuzatishni ko‘ribchiqadi [4]. Artterapiyaning mohiyati san’atning sub’ektga terapevtik va korreksion ta’siri bo‘lib, badiiy-ijodiy faoliyat yordamida psixotravmat ikvaziyatni tiklashda, u bilan bog‘liq tajribalarni badiiy faoliyat mahsuli sifatida qarashda, shuningdek yangi ijobiy tajribalarni yaratish, ijodiy ehtiyojlarning tug‘ilishi va paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi[5]. Hozirgi vaqtda artterapiya keng ma’noda quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - izoterapiya (tasviriy san’at yordamida davolash: rasm, modellashtirish, dekorativ-amaliy san’at va boshqalar); biblioterapiya (o‘qish orqali davolash); tasvir terapiyasi (tasvir orqali davolash, teatrlashtirish); musiqa terapiyasi (musiqani idrok etish orqali davolash); vokal terapiyasi (qo‘shiq orqali davolash); - kinesoterapiya (raqs orqali, xoreoterapiya, tuzatuvchi ritm - harakatlar bilan davolash) va boshqalar. Artterapiyadaasosiy e’tiborartpedagogikadan farqli o‘qitish, ko‘nikma va malakalarni egallashga (musiqiy, vizual, teatr-o‘yin, badiiynutq) qaratilmaydi. Artpedagogika va artterapiya turli xil nazariy asoslarga ega, ular mohiyati, vazifalari, mazmuni va texnologiyasi bo‘yicha ham farqlanadi. Bugungi kunda art - pedagogikasi tushunchasi bilan bir qatorda art terapiya terminini ham adabiyotlarda ko‘p uchratamiz. Art – pedagogikasining maqsad va vazifalari art terapiyaning maqsad va vazifalariga ziddir. Art terapiyaning asosiy maqsadlaridan biri – bu stress, oilaviy munosabatlardan norozilik, boshqa odamlar tomonidan hissiy rad etilish va boshqa omillar natijasida shaxsni ruhiy tushkunlik, hissiy beqarorlik, hissiy ta’sirlanishlarning impulsivligi yolg‘izlik natijasida qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan mijozning psixoemotsional holatini to‘g‘rilash, shaxslararo mojarolar, o‘zini past baho va shunga o‘xshash holatlarda namoyon bo‘lishini kuzatamiz. Bo‘lajak o‘qituvchilarni art – pedagogikasi asosida kasbiy faoliyatga tayyorlashda badiiy pedagogikaning maqsadiga ham to‘xtalib o‘tish lozim. Badiiy pedagogikaning maqsadi – san’at vositasida talabalarning bilish faolligini oshirish, ijodiy xayolotini, hissiy xotirani rivojlantirish, |
