G. A. Soliyeva-PhD

G.A.Soliyeva-PhD
S.Abdulxamidov–magistrant,
Namangan muhandislik
-texnologiya instituti

Rivojlangan davlatlar chakana savdosida "Gipermarket va supermarket"larning o'rni (Germaniya)

Savdo sohasi har qanday ishlab chiqarish zanjirining yakuniy bo'g'ini bo'lib, tovarlarni iste'molchilarga etkazib berish samaradorligi, hajmi va tezligi savdo kanallarining kengligi va xilma-xilligiga bog'liq. Ushbu tarmoqning samarali faoliyat yuritishi ishlab chiqaruvchilarning tranzaksiya xarajatlarini kamaytirishga, ichki va tashqi bozordagi raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.

Chakana savdo tarmoqlarining faol rivojlanishi va zamonaviy chakana savdo ob'ektlariga bo'lgan iste'molchilar talabining ortib borayotgani O'zbekistonda yangi do'konlar ochayotgan kompaniyalar uchun yuqori talablar qo'ydi. Xaridorni jalb qilish uchun chakana savdo tarmoqlari nafaqat keng turdagi yuqori sifatli tovarlarni taqdim etishi, balki zamonaviy xizmat ko'rsatishi ham kerak. Yoki bozor mutaxassislari aytganidek, kerakli xarid qilish tajribasini ta'minlash.
O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun shart-sharoitlarni yanada yaxshilash, tadbirkorlikni rivojlantirish borasidagi islohotlarni izchil davom ettirish, tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini kengaytirish, ularni zarur moliyaviy va infratuzilmaviy resurslar bilan ta’minlash maqsadida bir qator huquqiy hujjatlar qabul qilindi: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10.2020 yildagi “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6079-son qarori,¹ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.09.2021 yildagi “Eksportchi korxonalarni rag‘batlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-6306-son Farmoni,² O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 21.10.2020 yildagi “Eksport faoliyatini moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6091-son qarori³ va boshqalar.
Bugungi kunda chakana savdo dunyodagi tez o'zgaruvchan biznes sohalaridan biri hisoblanadi. O‘zbekiston ham bundan mustasno emas. Bugungi kunda O‘zbekistonda chakana savdo o‘sish davriga kirmoqda. Chet ellik investorlar mamlakat supermarketlari segmentiga katta qiziqish bilan qarashmoqda.
Masalan, Fransiyaning Carrefour tarmog'i, Qozog'istonning Magnum Cash&Carry riteyleri, Rossiyaning “Dobrotsen” tarmog'i va boshqalar kabi yirik kompaniyalar bozorga allaqachon kirib bo'lgan. Mahalliy tarmoqlar ham yaxshi rivojlanmoqda - Korzinka, Makro, Havas, Asia, Baraka Market.
So'nggi besh yil ichida bizning bozorimizga ko'plab kompaniyalar va brendlar kirib keldi. Bularning barchasi mamlakatimiz haqidagi ma’lumotlarning keng tarqalishiga xizmat qilmoqda va bu boradagi yutuqlardan dalolat beradi.
So‘nggi yillarda mintaqaning boshqa mamlakatlarida yirik chakana savdo tarmoqlarining faol rivojlanishi shuni ko‘rsatdiki, chakana savdo nuqtalarining jahon standartlari bo‘yicha jihozlanishiga tayangan bozor ishtirokchilari g‘olib bo‘lmoqda. Ular o'z mijozlariga nafaqat sifatli mahsulotlarni, balki sifatli xizmatni ham taklif qilishadi.
Do'konlarni zamonaviy chakana savdo yechimlari bilan jihozlashga malakali yondashuv bilan investitsiyalar o'zini juda tez oqlaydi. Buni Germaniya chakana savdo tarmoqlari misolida ko’rishimiz mumkin.
2021-2022 yillarda Germaniyada iste'molchi kayfiyati kuchli o'sishni ko'rsatdi, bu esa chakana savdoni rivojlantirishga yordam berdi. Natijada Germaniyada xususiy tadbirkorlik va biznes uchun ajoyib sharoitlar yaratildi. Narxlarning o'sishiga qaramay, uy xo'jaliklari daromadlarining nisbatan sekin o'sishi, savdo hajmi oshib bormoqda, Germaniyada chakana savdo tarmog'i va sotishdan tushgan daromad o'sib bormoqda.
Germaniyadagi do'konlar juda xilma-xil bo’ladi: supermarketlar, diskaunterlar, biodo’konlar, Osiyo, Italiya, Rossiya mahsulotlari bilan savdo qiluvchi supermarketlar.
Mahsulotlarning eng katta tanlovi supermarketlarda. Diskaunterlar, albatta, bunday xilma-xillik bilan maqtana olmaydi, lekin ular iste'molchining asosiy ehtiyojlarini qondiradi. Lidl va Aldi kabi nemis diskaunterlarining iqtisodiy modeli nafaqat Germaniyada muvaffaqiyatli: nemis chakana gigantlarining filiallarini butun dunyoda topish mumkin.
Supermarketda mahsulot tanlashda yevropaliklar uchun eng muhimi: narxi, kelib chiqqan mamlakati, ozuqaviy tarkibi (vitaminlar, oqsillar, shakar va boshqalar), yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflar (masalan, go'shtdagi gormonlar va antibiotiklar), etik jihatlar (ekologiya, hayvonlarni saqlash sharoitlari). Bu savollarga Yevropa oziq-ovqat xavfsizlig agentligi buyurtmasi bilan Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida o‘tkazilgan keng ko‘lamli sotsiologik tadqiqot javob berdi.
So‘rov natijalariga ko‘ra, yevropaliklar uchun eng muhimi mahsulotlarning qayerda ishlab chiqarilgani va ularning narxidir. Yevropa Ittifoqi aholisining qariyb yarmi supermarketda xarid qilishni tanlaydi.
Germaniyada chakana savdoning uchdan bir qismidan ko'prog'i, ayniqsa yakuniy mahsulotlar sohasida, onlayn biznes tashkil etadi. U an'anaviy savdo va ko'p kanalli savdo bilan bir vaqtda faoliyat ko’rsatib kelmoqda.
Elektron tijorat o'sib bormoqda va kengayib bormoqda, bu davlat byudjetiga milliardlab yevro beradi. Misol uchun, 2021 yilda onlayn savdolar 10 foizga oshdi, an'anaviy chakana savdo esa atigi 2 foizga oshdi.
Chakana savdoni tahlil qilish ushbu segmentni rivojlantirishning asosiy tendentsiyalarini ochib beradi:
-Iste'molchilar asosan maishiy va oziq-ovqat mahsulotlarini sotib oladi;
- Chakana savdo maydonlari kengaytirilgan;
- Etakchi qilayotgan kompaniyalar Dm, REWE, Rossmann;
-Nooziq-ovqat sektoridagi tovar aylanmasining deyarli 1/5 qismini elektronika, kiyim-kechak, poyabzal va kanselyariya tovarlari savdosi egallaydi;
-Nemislar birinchi navbatda o'zlariga kerakli narsalarni sotib olish uchun savdo markazlari, supermarketlar va gipermarketlarga tashrif buyurishadi.
Onlayn savdo kompaniyalari statsionar chakana savdo maydonlarini sotib olishga harakat qilishadi. Ulgurji narxlarda savdo qiluvchi kompaniyalar (diskaunterlar) tarmoqlarni birlashtirib, uzoq vaqt oldin sotib olingan ob'ektlarni har tomonlama modernizatsiya qilishadi.
2021 yildan beri kosmetika va maishiy kimyoga sarflanadigan xarajatlar ortib bormoqda. Nemislar asosan sifatga, organik mahsulotlarga va mahalliy ishlab chiqaruvchilarga e’tiborlarini qaratishadi.⁴
Eng yirik chakana savdo korhonalar qatoriga quyidagilar kiradi: ALDI NORD; LIDL; Netto; EDEKA; Rewe; Rossmann; Kaufland; Penny.
1.Edeka. Eng yirik nemis oziq-ovqat ta'minoti korporatsiyalaridan biri so'rovda qatnashganlar orasida eng mashhur supermarket bo'ldi (23,1% ushbu tarmoqni yoqlab ovoz berdi). Mijozlar do'konlardagi kenglik va keng yo'laklarni, shuningdek, ko'p sonli kassalarni alohida ta'kidlashdi. Bundan tashqari, Edeka aravachaga ega ota-onalarga va nogironlar aravachasida harakatlanishga majbur bo'lgan xaridorlarga alohida e'tibor beradi. Yana bir e’tiborli tomoni - ekologik tozalik tendentsiyasi. Shunday qilib, joriy yildan boshlab, savdo tarmog'i sabzavot va mevalarni qadoqlash uchun plastikdan voz kechib, ularni iste’mol qilish mumkin bo’lgan materialga almashtirdi. Edeka 11700 dan ortiq do'konlarga va ko'plab shaxsiy savdo markalariga ega.