G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

«Klaster» (tarmaqlar) metodi - pikirlerdin tarmaqlarga 
boliniwshi pedagogikaliq strategiya bolip, ol oqiwshilardm 
qanday da bir temam teren 6zlestiriwine jardem beredi, temaga 
baylanish tiisinik ham amq pikirdi erkin ham amq turde izbe-izlik 
penen tarmaqlarga boliwge uyretedi. Bul metod oqiwshilardm 
pikirlew qabiletin jedellestiriw ham keneytiw ushm xizmet etedi. 
Sonday aq otilgen temam bekkemlew, jaqsi ozlestiriw, uliwma- 
lastinw ham oqiwshilardm usi tema boymsha koz-qaraslarm 
sizilma formada tusindiriwge mumkinshilik jaratadi.
«Del/in» metodi - oqitiwshi yamasa baslawshi oqiwshi barliq 
oqiwshilarga qarap tunp: «delfin tenizde jiizip atir, juzip atir, juzip 
atir, sungidi» dewi menen ham qollan jardeminde delfinnin suwda 
juziwin ham de sungiwin korsetip beredi. Har sapar oqitiwshi 
«sungidi» degende barliq oqiwshilar 3 marte shapalaq unwi lazim. 
Oqitiwshi bir neshe m irte «delfin tenizde jiizip atir, jiizip atir, 
jiizip atir, sungidi» s6zlerin tdkirarlap, delfinnin bir juziwin qol 
hareketleri menen k6rsetedi. Dislep shapalaq dawislan bir tegis 
esitilmeydi, sebebi bul waqitta qaysi bir oqiwshilar oqiw 
qurallarm tartiplep almay atirgan yamasa bir-biri menen soylesip 
otirgan boladi. Shmigiwdi ekinshi yamasa ushinshi marte 
takirarlaganda, shapalaqlar dawisi bir tegis esitile baslaydi - bul 
oqiwshilar diqqatm bir jayga toplay baslagamn bildiredi. 
Shapalaqlar bir tegis esitilgennen son, shinigiw toqtatiladi ham 
diqqati bir jayga toplangan oqiwshilarga jana maghwmatlardi 
beriw mumkin boladi. Bul metod sabaq basinda, jana temam 
tiisindiriwden aldin yamasa jana temam bekkemlew aldman da 
qollaniliwi mumkin.
«Gurrin» metodi -jana materialdi bayan etiwde soraw- 
juwapli gurrinlesiw metodi. Bunday giirrinlesiwlerde oqiwshilar
45

---

arasmda oqitiwshi sholkemlestirgen tartisiw hasil bolip, turli koz- 
qaraslar bir-biri menen dus keledi. Bunday halda tusiniklerdi ham 
mzamhqlardi oqiw processinde oqiwshilardin ozleri keltirip 
shigaradi. Tartisiwdi hasil etiw juda ulken miynet ham ustahqti 
talap etedi, biraq natiyje sarp etilgen miynetti aqlaydi.
Innovaciyahq texnologiyalardan paydalamw arqali jana 
temam ozlestiriwde temaga baylanisli oqiw materiallan oz 
betinshe ozlestiriw ushm kishi toparlarga tarqatiladi. Oqiwshilar 
har qiyli usillardan paydalamp, ozlestirilgen tema boymsha 
juwaplann (sxema, grafik, suwret ham t.b) tayarlaydi. Natiyjeler 
dodalangannan son oqiwshilardin oqiw maqsetlerine eriskenligi 
amqlanadi ham kemshilikler toltirilip, oqiw materialimn puxta 
ozlestiriliwine erisiledi. Sabaqtm juwmagmda har bir kishi topar 
agzalanmn belsendiligi aytilip, olar bahalanadi. Sabaqlardi bun- 
day usilda otiw oqiwshilardin aktiv boliwm tamiyinleydi, olardin 
pikirlew qabiletin rawajlandiradi. Oqiwshilarda juz beretugin 
sharshawdin aldm aliw maqsetinde «Men oylagan fizikahq 
shamam tap», «Sen meni tiism» ham t.b. innovaciyahq usillardan 
ham oymlardan paydalamw jaqsi natiyje beredi. Sonm menen 
birge dunya pedagogikasmda ken paydalamlatugin Blum taksono- 
miyasinan paydalamw ozlestiriwdin joqari darejelerine alip keledi.