G. I. Ishmuradova, G. M. Mirzayeva

II. 3. “Alyuminiy, magniy, titan va ularning qotishmalari” 

mavzusini muammoli o’qitish texnologiyasi 

 

Mavzuni  muammoli  bayon  etishda  o’qituvchining 

tushuntirishi,  o’quvchilarning  maxsuldor  faoliyati,  topshiriqlarni 

bajarishi  bilan  birga  qo’shib  olib  boriladi.  Quyida  muammoli 

metod  asosida  o’tilgan  dars  ishlanmasini  keltiramiz.  Dars 

boshlanishidan avval talabalarning partasi (stoli) ustida alyuminiy, 

magniy,  titan  parshalarini  qo’yib  chiqadi.  O’z  joylariga  kelib 

o’tirgan  talabalar  yangi  bir  holatni  ko’radilar.  Yani  o’z  stollari 

ustida 3 bo’lak metall list parchalari turibdi. Ular bu metall listlarni 

o’z  qo’llariga  olib  ko’radilar.  Bu  vaqtda  “muammoli  vaziyat” 

vujudga  keldi.  O’qituvchi  nima  uchun    bu  metallarni  stol  ustiga 

qo’ygan?  degan  savol  tug`iladi.  Shundan  so’ng  o’qituvchi 

talabalardan  bu  materiallarni  nomlari  va  Mendeleev  davriy 

sistemasida  tutgan  o’rnilari  haqida  so’raydi.  Talabalar  bu 

metallarni  nomlarini  to’g`ri  aytadilar,  lekin  Mendeleev  davriy 

sistemasida  mazkur  metallarning  nechanchi  o’rinda  turishi, 

qanday  belgilanishi  haqida  hammavaqt  ham  to’g`ri  javob  bera 

olmaydilar.  

O’qituvchi  talabalar  muhokamasiga  tashlangan  savollar-

ning  to’g`ri  javoblarini  umumlashtiradi  va  qo’shimcha  yangi 

bilimlar bilan savollarni  javobini to’ldirib boradi. 

Alyuminiy, magniy, va titan metallarini mexanik va elektr 

xossalari  haqida  nimalarni  bilasiz?  degan  savolni  o’quvchilar 

e`tiboriga  havola  etadi.  O’quvchilar  alyuminiy  yengil,  plastikligi 

katta,  korroziyaga  chidamli,  elektr  o’tkazuvchanligi  yuqori; 

magniy  engil,  korroziyaga  chidamsiz  ekanligi  haqida  o’z  javob-

larini  aytadilar.  Lekin  alyuminiyning  zichligi,  necha  gradusda 

suyuqlanish  temperaturasiga  ega  ekanligi,  mustahkamligi,  haqida 

magniyning  zichligi,  suyuqlanish  temperaturasining  qiymati, 

mustahkamligi  haqida  aniq  bir  fikrlarni  ayta  olishmaydi.  Titan 

haqida  juda  kam  bilimga  ega  ekanliklarini  namoyish  qilishadi. 

O’qituvchi  o’quvchilar  bilimini  umumlashtirib  yangi  bilimlar 

bilan to’ldiriladi. 

Alyuminiy, titan, magniy metallari turmushda, hayotda va 

texnikada  nima  maqsadlarda  foydalaniladi?  degan  savol 

o’quvchilar  muhokamasiga  havola  etiladi.  O’quvchilar  o’z 

turmush  tajribalaridan  kelib  chiqib  alyuminiydan  simlar,  idish-

tovoq tayyorlashda, kabellar tayyorlanishi, texnikada qo’llanilishi, 

magniydan texnikada foydalanilishi haqidagi o’z fikrlarini  bayon 

eta  oladi.  O’qituvchi  alyuminiy,  magniy  va  titanning  nima 

maqsadlarda  foydalanish  haqidagi  fikrlarni  umumlashtirib 

alyuminiydan samaliyotsozlikda, sanoatda trubalar moy va benzin 

trubalari,  yengil  va  oziq-ovqat  sanoatida  keng  ishlatilishi, 

magniyni  korroziyaga  chidamliligi  juda  kichikligi  sababli 

texnikada  cheklangan  miqdorda  qo’llanilishi  haqida,  titandan 

mashinasozlikda  qo’llanilishi  haqida  yangi  bilimlarni  talabalarga 

gapirib  ularning  qotishmalari  nima  uchun  olinishini  tushuntirish 

maqsadga muvofiq. 

Muammoli  ta`lim  jarayonida  o’quvchilarning  mustaqil 

faoliyatiga  tayanilsa,  ta`lim  sifati  yanada  samaraliroq  bo’ladi. 

Buning  uchun  o’quvchilarga  alyuminiy,  uning  qotishmalarining 

tarkibiy  tuzilishi  va  xossalarini  ifoda  etuvchi  quyidagi  jadvalni 

to’ldirishni topshirishi mumkin: 

60 

61