G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
2.2. Geografik, geodezik, fazoviy, astronomik va Gauss-Kryugerning 
 to`g`ri burchakli koordinatalar tizimi 
Biror nuqtaning boshlang’ich deb qabul qilingan nuqtaga nisbatan joylashgan 
o’rnini ifodalovchi miqdorlar shu nuqtaning koordinatalari deyiladi. Fan va 
texnikaning turli sohalarida xilma-xil koordinata tizimlari qo’llaniladi. Geodeziya 
asosan geografik koordinata, to’g’ri burchakli koordinata va qutbiy koordinata 
tizimlaridan foydalaniladi.
Geografik koordinata katta hududlarda geodezik tayanch shoxobchalari 
o’tkazish natijalarini ishlab chiqishda, Yerning shakli va kattaligini aniqlashda, Yer 
sun’iy yo’ldoshlarini kuzatishda, kosmik triangulyatsiya o’tkazishda va boshqa 
masalalarni yechishda qo’llaniladi. Yer sun’iy yo’ldoshlarini kuzatishda va boshqa 
maxsus masalalarni yechishda fazoviy to’g’ri burchakli koordinata tizimidan 
foydalaniladi.
1928 yildan boshlab mamlakatimizda geodezik masalalarni yechishda va 
topografik kartalar tuzishda zonal tizimli to’g’ri burchakli koordinata keng qo’llanila 
boshlandi. Yer yuzidagi nuqtalarning koordinatalarini aniqlashda bu koordinata 
geografik koordinata bilan birgalikda asosiy koordinata bo’lib hisoblanadi.

---

17 
Kichik hududda olib boriladigan geodezik o’lchashlar vaqtida nuqtalarning 
bir-biriga nisbatan o’rnini aniqlashda , yassi , to’g’ri burchakli koordinata va qutbiy 
koordinata tizimlaridan foydalaniladi.
Nuqtalarning koordinatalarini hisoblab chiqarishda Yerning shakli va kattaligi 
asos qilib olinganligidan koordinata tizimlaridan avval Yerning shakli va kattaligi 
haqida qisqacha to’xtab o’tamiz. 
Geografik koordinata tizimida yer 
yuzidagi nuqtaning o’rni uning geografik 
kengligi va uzunligi bilan aniqlaniladi. 
Yer 
yuzidagi 
nuqtaning 
geografik 
koordinatalari 
aniqlash 
usuliga 
qarab 
astronomik 
va 
geodezik 
koordinatalarga 
bo’linadi. Astronomik koordinatalar osmon 
yoritkichlarini kuzatish yo’li bilan, geodezik 
koordinatalar esa yer yuzida olib borilgan o’lchash natijalaridan hisoblab 
chiqariladi.