G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

To’g’ri burchakli yassi koordinata va qutbiy 
koordinatalar. Kichik territoriyalarning planini 
olishda va katta aniqlik talab qilinmaydigan 
hisoblarda to’g’ri burchakli yassi koordinata hamda 
qutbiy koordinata tizimlaridan foydalaniladi. 
To’g’ri burchakli yassi koordinata. To’g’ri burchakli yassi koordinata 
tizimidanuqtalarning bir-biriga nisbatan tutashgan o’rni o’zaro perpendikulyar ikki 
chiziqning kesishgan nuqtasiga nisbatan aniqlanadi. O’zaro perpendikulyar ikki 
chiziqqa koordinata o’qlari deyiladi. Bu koordinata tizimi Dekart to’g’ri burchakli 
yassi koordinata tizimi deb yuritiladi. 
Dekart koordinata tizimida vertikal chiziq- ordinata (Y), gorizontal chiziq esa 
absissa (X) o’qi deyiladi. Geodeziyada aksincha vertikal chiziq-absissa, gorizontal 
chiziq esa ordinata deb qabul qilingan. Chunki geodeziyada asosiy yo’nalish deb 
qabul qilingan meridian chizig’i to’g’ri burchakli koordinataning vertikal chizig’iga 
to’g’ri keladi. 
 
2.6-rasm.A va B nuqtaning 
koordinatasini aniqlash 
sxemasi 

---

23 
To’g’ri burchakli koordinata tizimini Yer sferik yuzasining yassi deb qabul qilingan 
kichik territoriyasi uchun qo’llanishi mumkin. Bunda to’g’ri burchakli
koordinata o’qlari tekislikni to’rt bo’lakka, ya’ni choraklarga bo’ladi, har bir 
chorakning o’z ishorasi bo’ladi. Choraklar soat mili yo’nalishida, ya’ni shimoldan
sharq, janub va g’arbga tomon hisoblanadi. 2.2-jadvalda to’g’ri burchakli yassi 
koordinata choraklarning ishoralari berilgan. 
To’g’ri burchakli koordinata tizimida biror nuqtaning koordinatasini aniqlash
uchun bu nuqtadan koordinata o’qlariga perpendikulyar chiziqlar tushuriladi. (A) 
nuqtaning absissasi-(x
A 
)ga, ordinatasi-(y