G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

8.6-rasm. Doiraviy adilak 

---

106 
silliqlangan va shisha qopqoq bilan germetik bekitilgan quticha ichiga joylangan. 
Quticha ustiga doiracha o’yilgan; doirachaning markaziga adilak nol punkti 
deyiladi. Nol punkti markazidan o’tgan sharsimon yuza radiusi adilak o’qi deb 
ataladi. Pufakcha doira markaziga to’g’ri kelganda adilak o’qi vertikal vaziyatda 
bo’ladi. Doiraviy adilakdan foydalanish oson va juda qulaydir. Asbobni nuqtaga 
o’rnatishda yuksak aniqlik talab etilmagan hollarda va asbob o’qlarini taxminan 
gorizontal yoki vertikal holatga keltirish vaqtida shu adilakdan foydalaniladi.
8.3. Teodolitning ish qismlari 
 
Limb. Limb metall yoki shishadan ishlangan bo’lishi mumkin. Metall limb 
magnitsizlangan jezdan yoki qalay bronza qotishmasidan yasalgan disk va 
neyzilbera yoki kumush-mis qotishmasidan yasalgan halqadan iborat. Limb 
diametric 46-270mm bo’ladi. Metall limbning halqasi, shisha limbning esa tashqi 
doirasi oralarini teng qilib shtrixlarga bo’lingan. Yonma-yon joylashgan ikki shtrix 
orasidagi yoy qiymatiga limb bo’lak 
qiymati deyiladi. Limb bo’lak qiymati 
5’, 10’, 20’, 30’ va 1
o
gat eng. Limb 
bo’laklarining har 10
o
, 5
o
yoki 1
o
qiymati 
soat strelkasi yo’nalishida 0 dan 360 
o
gacha raqamlar bilan belgilangan. Limb 
shtrixlari raqamlaridan foydalanib uning 
bo’lak qiymatini topish mumkin. (8.7-
rasmda a )da ikkita raqam (50
o
va 60
o
) 
oralig’i 30 ta teng bo’lakka bo’lingan 
bo’lib, limb bo’lak qiymati (8.7-rasm b) 
da 
1°
6
= 10′. 
Alidada doiradan iborat bo’lib, o’qi limb vtulkasi ichiga kirib turadi. Uning 
diametral qarama-qarshi tomoniga 0 bilan belgilangan ko’rsatkich shtrix chizilgan. 
Gorizontal va vertical burchaklarni o’lchashda bu burchaklar teodolitning gorizontal 
va vertical doiralariga proyeksiyalanadi va limbdan alidadak ko’rsatkichi yordamida