G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

8.10-rasm. Tasvirga olish sxemasi 

---

112 
olingan sanoqlarning o’rtacha arifmetik qiymatiga qo’yiladi. Shunda to’rdagi 
iplarning kesishish nuqtasi vizirlangan nuqtadan bir oz chetlashadi. Iplarning 
kesishgan nuqtasi sozlash vintlari yordamida vizirlangan nuqtaga keltiriladi. So’ngra 
tekshirish takrorlanadi; 
3. Qarash trubasinig ylanish o’qi teodolitning aylanish o’qiga perpendikulyar, ya`ni 
HH
1
⊥MM
1
bo’lishi kerak. Bu shartni tekshirish uchun asbobning aylanish o’qi 
vertikal holatga keltiriladi va to’rdagi iplarning kesishish nuqtasi bino devorining 
baland qismida joylashgan biror (8.10-rasm)A nuqtaga vizirlanadi. So’ngra 
trubaning obyektivli tomoni pastga tushurilib,devordaA nuqtaning proyeksiyasi- (a
1
) 
nuqta belgilanadi (bu nuqta yerdan bir oz balandroqda bo’lishi kerak). Truba zenit 
orqali 180
o
aylantirilib, so’ngra yana shu nuqtaga vizirlanadi. Trubaning obyektivli 
tomoni pastga tushuriladi. Shunda to’rdagi iplarning kesishgan nuqtasi oldin 
belgilangan (a
1
) nuqtaga to’g’ri kelsa, asbob yuqoridagi shartga mos bo’ladi. Aks 
holda devorda(a
2
) belgilanadi. Bunday paytda truba aylanish o’qi teodolit aylanish 
o’qiga perpendikulyar bo’lmaydi. Bu nuqsonni yo’qotish uchun (a
1
va a
2
) nuqtalarni 
tutashtiruvchi chiziq teng ikkiga bo’linib, shu joy (a
3
) bilan belgilanadi. So’ngra 
trubaning biror tayanchidagi sozlash vintlaridan birini burab bo’shatish va 
ikkinchisini burab mahkamlash yo’li bilan iplar kesishgan nuqta devordagi (a
3
)  
nuqta ustiga to’g’ri keltiriladi. Keyin tekshirish yana takrorlanadi; 
4. Iplar to’rining vertikal chizig’i trubaning aylanish o’qiga perpendikulyar 
bo’lishi kerak. Bu shartni tekshirish uchun asbobning aylanish o’qi vertikal holatga 
keltiriladi, iplarning kesishish nuqtasi ixtiyoriy biror nuqtaga to’g’rilanadi. So’ngra 
truba aylanish o’qi atrofida mikrometr vint yordamida sekin-asta aylantirilib, iplar 
to’rining vertikal chizig’i vizirlangan nuqtaga nisbatan siljishi kuzatiladi. Vertikal 
chiziq har gal vizirlangan nuqtani to’ssa, shart bajarilgan bo’ladi, nuqtani to’smasa 
sozlash vintlari nburab bo’shatilib, vertikal chiziq shart bajarilganga qadar buriladi, 
keyin vintlar burab mahkamlanadi. So’ngra tekshirish takrorlanadi.
Yo’nalishlar azimutini o’lchashdan oldin teodolitning bussolini ham 
tekshirish kerak bo`ladi.