G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I
Geodeziya fani , boshqa fanlar bilan bog`liqligi va vazifalari
Download 6.42 Mb. Pdf ko'rish
|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
|
1.1.Geodeziya fani , boshqa fanlar bilan bog`liqligi va vazifalari
Geodeziya fani -Yerni shakli va kattaligini o’rganishda, geodeziko`lchash asboblari(teodolit, ruletka, nivelir va boshqa o`lchash asboblari) yordamida yer yuzida joylashgan nuqtalarninisbiy balandliklarini, bir-biriga nisbatan o’rnini aniqlashda, yer yuzini plan, xarita, profilini tuzishda,temir yo`llarni,avtomobil yo`llarini, muhandislik inshoot va binolarni barpo qilishda,bajariladigan o’lchashlar nazariyasi va amaliyoti haqidagi fanlardan asosiysi bo`lib hisoblaniladi.Shu bilan birga geodeziya Yerning geometrik shaklini ,tuzilishini, yer yuzasida ma'lum tartibda olingan nuqtalarning koordinatalari va shu nuqtalarning balandliklarini qabul qilingan tizimda (sistemada) aniqlash, turli ilmiy-amaliy maqsadlar uchun zarur bo‘lgan geodezik ishlarni bajarish usullarini o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi asosiy fanlardan biridir. Geodeziya fanini asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1) yer yuzasini gorizontal,vertikal harakati, okean, dengiz suvi sathining bir-biridan farqini va “Yer qutbining” o`zgarishini aniqlash 2) quyosh sistemasidagi planetalarning xarita va planlarini tuzish 3) quyosh sistemasidagi palnetalarning shakli va kattaligini aniqlash 4) yer va Quyosh sistemasining boshqa sistemalardagi nuqtalarini yagona koordinatalarini aniqlash 5) tabiiy resurslarni o`zlashtirishda geodezik ishlarni bajarish 6) mamlakat mudofaa qobiliyatini oshirishda geodezik ishlarni bajarish. Geodezik ishlarda-asosan geodezik o`lchashlar amalga oshiradi.Bunda xilma- xil geodezik asboblar ishlatiladi.Umuman, o`lchash ishlarini tashkil qilish,o`lchashlarda ishlatiladigan asboblarni o`rganish va ular bilan ishlash geodeziyaning vazifasiga kiradi. Yerning sun’iy yo’ldoshlarini geodezik maqsadlarda kuzatishda, geodezik tayanch shoxobchalarini barpo etishda, yer yuzidagi nuqtalarning geografik koordinatalarini aniqlashda geodeziya astronomiya faniga tayanadi. Yerning 6 shaklini o’rganishda va kattaligini aniqlashda geodeziya gravimetriya, geologiya, geofizika va boshqa fanlarga oid ma’lumotlardan foydalanadi. Biror hududni topografik kartada geografik jihatdan to’g’ri tasvirlash uchun hududning geografik landshaftini o’rganishi, buning uchun esa geografiya, geomorfologiya va boshqa fanlarning asoslarini bilishi zarur. Ma’lumki geodezik o’lchash natijalari matematik jihatdan analiz qilinadi va qayta ishlab chiqiladi. Bunda geodeziya matematika faniga tayanadi. Geodezik asboblarni yaratishda fizika, mexanika, elektronika va boshqa fanlar sohasida erishilgan yutuqlardan foydalaniladi va hokazo. Shu aytilganlardan ma’lum bo’lishicha, geodeziya juda ko’p fanlar, jumladan, astronomiya, matematika, fizika, elektronika, geografiya, geologiya va boshqa fanlar bilan uzviy bog’liq bo’lib, o’z faoliyatida bu fanlar taraqqiyotidan keng foydalanadi. O’z navbatida boshqa fanlar geodeziya fani yutuqlaridan foydalanadi. Masalan, Yerning shakli va kattaligi to’g’risidagi ma’lumotlar astronomiya, geografiya, geologiya va boshqa fanlar uchun juda ham kerakdir. Download 6.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|