G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

8.3-rasm. Shtativ 

---

104 
qadoqtoshdan iboray; teodolitni nuqtaga to’g’rilash paytida shovun ipi teodolit 
tagligining ilgagiga osiladi.
Taglik. Taglik (8.4-rasm) teodolitning ish qismini shtativga birlashtiradi. U 
teodolitga qo’shib yasalgan yoki bo’lak bo’lishi 
mumkin. Taglik kallak 1, uchta ko’tarish vinti 2 va 
treger 3 dan iborat bo’lib, shtativga o’rnatish vinti 
yordamida biriktiriladi; bu vint taglik tregerining 
o’rtasidgi rezbali teshik 6 ga burab kiritiladi; 
taglikning o’rta qismidagi vtulka 4 ga teodolitning vertikal aylanish o’qi o’rnatiladi. 
Aylanish o’qi taglikka maxsus vint 5 bilan 
mahkamlanadi. Teodolitning aylanish o’qini vertikal 
vaziyatga 
keltirishda 
ko’tarish 
vintlaridan 
foydalaniladi. 
Adilak. Adilak geodezik asboblarning o’qlarini 
gorizontal yoki vertikal vaziyatga keltirish hamda ish 
paytida asbobning holatini kuzatish uchun xizmat 
qiladi. 
Aniq 
adilak 
yordamida 
kichik 
qiyalik 
burchaklarini ham o’lchash mumkin. Silindrik va 
doiraviy adilaklar bo’ladi. Silindrik adilak (55-rasm 
a,b,c) matall g’ilof 2 ichidagi shisha naycha 1 dan 
iborat. Shisha naychaga etil, efir yoki etil spirti yohud 
metil spirti to’ldirilgan bo’ladi. Naychaning uchi 
kavsharlangan. Naycha ichidagi havo pufakchasi 3 
adilak pufakchasi deb ataladi. Adilak pufakchasi har 
doim naychaning eng baland joyida turadi. Naycha o’rtasidagi O nuqtaga- adilak nol 
punkti, bu nuqtaga urinma chiziq L
1
L
2
ga adilak o’qi deyiladi. Silindrik adilak 
naychasining sirtiga nol punktdan ikki tomonga 2 mm dan shtrixlar chizilgan. Adilak 
pufakchasining vaziyatini shu shtrixlardan bilish mumkin. Adilak pufakchasi nol 
nuqtada bo’lganda uning og’irlik markazi (OC)chizig’ida nol nuqtada bo’lganda 
uning og’irlik markazi (OC) chizig’ida joylashadi. Shunda adilak o’qi (L
1
L
2
yoy