Galileyning nisbiylik prinsipi

. (6)


Bu qonunda eng muhimi shunda-ki, F₁ va F₂ kuchlar har xil jismlarga ta’sir etadi, ya’ni bir jismga emas.
Mexanikada jismlar harakatini ko’rganda, shunday hol ko’riladiki, bunda jismlar o’zaro ichki ta’sirlashib, tashqi jismlar bilan ta’sirlashishi ro’y bermasligi mumkin. Bunday jismlarga yopiq sistema deb qarab, impulslar uchun saqlanish qonunini tadbiq etsak, impulsning saqlanish qonunini bajarilishini ko’ramiz. Bu qonunning ta’rifi shunday: yopiqsistemani tashqil etgan jismlarning impulslarining vektor yig’indisi harakatning hamma vaqtida o’zgarmas bo’ladi. Bu qonun fizikada va texnikada juda katta rol o’ynaydi.

KUCHLAR

Hozirgi zamon fizikasida 4 xil ta’sirlashuv ko’riladi. Bular:

1) gravitatsion ta’sirlashuv;
2) elektromagnit ta’sirlashuv;
3) kuchli yoki yadroviy ta’sirlashuv;
4)kuchsiz ta’sirlashuv. Bunday ta’sirlashuv elementar zarralarni parchalanishida ruy beradi. Bu ta’sirlashuvlardan ikkitasi, ya’ni gravitatsion va elektromagnit ta’sirlar klassik mexanikada ko’riladigan kuchlarning vujudga kelishida asosiy rolni o’ynaydi. Klassik mexanikada asosan uch xil kuch ko’riladi. Bular:
1) gravitatsion yoki tortishish kuchlari;
2) elastiklik kuchlari;
3) ishqalanish kuchlari.
Bu uchta kuchdan ikkitasi — elastiklik va ishqalanish kuchlarini vujudga kelishi elektromagnit xarakterga ega. CHunki bu kuchlar moddaning molekulalarini o’zaro ta’sirlashuvi natijasida paydo bo’ladi. Bu ta’sirlashuv esa elektromagnit xarakterda bo’ladi.
Elastiklik kuchi Guk qonuni asosida shunday yoziladi:


, (3.1)


bu yerda f_el - elastiklik kuchi, k - proporsionallik koeffitsienti, x - deformatsiya kattaligi.
Ishqalanish kuchlarini konkret hol uchun ko’riladi. Masalan, ikki yuza o’zaro sirpansa, ishqalanish kuchi ularning holatiga va bu jismlarni qisayotgan (bosayotgan) kuchiga bog’liq bo’ladi:
. (2)

Bu yerda F_ish - ishqalanish kuchi, -ishqalanish koeffitsienti, F_n —siqayotgan kuchning normal tashqil etuvchisi.
Gravitatsion, ya’ni tortishish kuchlari I.Nyuton tomonidan ochilgan butun dunyo tortishish qonuni asosida aniqlanadi:


. (3)


Bu yerda F - tortishish (gravitatsion) kuchi, - gravitatsion doimiy, m₁ , m₂— ikki jismning massalari, R - jismlar orasidagi masofa.