Garmonoidlar. Prostaglandinlar va ularning biologik ahamiyati

P rostaglandinlar –gormonsimon ta’sir etadigan C₂₀ - poliеnli yog’ kislotalari hosilalari bo’lib, siklopеntеn halqasini saqlaydilar. Eritrositlardan tashqari hamma to’qima va hujayralarda hosil bo’ladi. 
Yashash muddati juda qisqa, ta’sir etayotgan to’qimani o’zida sintezlanadi. – To’qima gormonlaridir. 
Tarkibiga qarab prostaglandinlar bir necha tipga bo’linadi; A,B,C,D,E,F,G,H.
Prostaglandinlarning har bir tipi bir nechta seriyaga bo’linadi (PGE₁, PGE₂, PGE₃) – qo’shbog’lar soniga qarab. Bundan tashqari OH–gruppani va siklopentan halqasini orientatsiyasiga qarab α, β- idekslari kiritiladi
(PGE_2α).Tabiiy prostoglandinlar α – konfiguratsiyaga ega.
Prostaglandinlarni sintezi uchun boshlang’ich modda bo’lib C _20:3 (gomo γ-linol ), C _20:4 - araxidon kislota, C _20:5 - ekozopentayen kislotasi ishlatiladi. Bu kislotalar ovqat bilan kiradigan linol kislotasidan hosil bo’ladi. Ularning hosil bo’lishi yuqoridagi jadvalda va quyidagi sxemada keltirilgan: PGA izomeriyasi → PGB, PGC
linolkislota→araxidonkislota→fosfogliterid→araxidkislota→lipoksigenaza 
↑ ↓ 
ovqat (leykositlarda)→leykotrienlar 
↓ LT A,B,C,D,E ( siklik emas)
siklooksigenaza (prostaglandinsintetazalar) 

↓
Endoperoksidazalar(PGJ₂, PGH₂) 

↓
PGE, PGF, PGD, PGH₂, PGJ₂
↓ ↓
PGA TX-tromboksan
Hosil bo’lgan hamma prostoglandinlar bir necha soniyadan 20 daqiqagacha yashaydi. Undan keyin inaktivatsiyaga ucharab siydik bilan chiqib ketadilar.


Biologik ta’siri. Odatda prostoglandinlar sAMF miqdorini ko’paytirib, u bilan bog’liq to’qimani moddalar almashinuvini va funksiyasini o’zgartiradi endokrin bezlarda sAMF miqdori oshganda ulardagi gormonlarni sintezi va sekretsiyasi stimullanadi. Buyrak usti bezida - steroid gormonlari sintezi va adrenalinnni sekretsiyasini; qalqonsimon bezda yodtironinlar sintezi, oshqazon osti bezida – insulinni sekretsiyasi.Akusherlikda prostaglandinlarning qo'llanishi 1970-yillarning boshlarida ularning kashf qilinganidan buyon tezkor tarzda rivojlana boshladi. Hozirgi kunda, ba'zi hollarda, prostaglandinlar uterin faoliyatining muhim mediatorlari ekanligi aniq. Haqiqatan ham, oksitotsin uchun ishlab chiqilganidan ko'ra, prostaglandinlarning roli uchun juda kuchli hol bo'lishi mumkin. Bachadonning silliq mushaklarining qisqarishida prostaglandinlarning asosiy vazifasi va bachadonning yetishtirish bilan bog'liq biofizik o'zgarishlar klinik jihatdan katta muammolarga ishora qiladi. Prostaglandinlar tanadagi deyarli barcha to'qimalar tomonidan ishlab chiqariladi va turli funktsiyalarda muhim xabarchilar yoki efektorlar bo'lib xizmat qiladi. Prostaglandinlarning myometriyal kontraktiliyani pasayishi uchun ishlab chiqarishni to'xtatishga urinishlari prostaglandinlarning xomilalik duktal oqim va renal qon oqishini ta'minlashdagi muhim roli bilan cheklanadi. Shu singari, prostaglandinlarni ishini kuchaytirish yoki noxush serviks pishib etish maqsadida qo'llash bu agentlarning ichak va miya, shu jumladan boshqa tizimlarga ta'siri bilan bog'liq. Biroq, prostaglandinlarni akusherlikdagi umumiy klinik muammolarga tatbiq etishda sezilarli yutuqlar mavjud. Tsiklooksigenazning araxidon kislotasi ta'siridan olingan mahsulotlarning ko'pligi laboratoriya, tug'ilish va tug'ruqdan keyingi davr uchun eng muhim F va E seriyali prostaglandinlardir. Oksitotsindan farqli o'laroq, homiladorlikning keyingi qismigacha odatda yuzaga kelmaydigan retseptorlarning indüksiyasini talab qiladigan prostaglandin retseptorlari myometrial to'qimalarda doimo mavjud. Bu homiladorlik davrida odatdagi dozalarda prostaglandinlarni qo'llash imkonini beradi. Prostaglandinlarning F va E seriyali uterus kasılmalarına olib kelishi bilan birga, E seriyali prostaglandinlar nisbatan uteroselektifdir va servikal olgunlashtırma ishlab chiqarishda F seriyali prostaglandinlar nisbatan aniq ustundir. Tabiiy ravishda yuzaga kelgan prostaglandinlarning odatdagidek tezkor metabolizm vaqtida ta'sirlangan joylarni blokirovkalash yo'li bilan modifikatsiyalanishi ancha uzoq muddatdagi mahsulotlarga olib keladi, ancha past kontsentratsiyalarda samaradorlik va xarajatlarning sezilarli darajada tejalishi mumkin. Endi intrauterin xomilalik o'lim va tug'ruqdan keyingi uterin atoniydan qon ketishi mumkin bo'lmagan qon ketish kabi samarali muammolarni bartaraf etishga muvaffaqli tasir ko’rsatadi. Bu esa tez-tez prostaglandin mavjudligiga qadar jarrohlik amaliyotga olib keldi. Biz ushbu agentlarning akusher ayolning eng qiyin muammolarini hal qilishda yordam berishda salohiyatini o'rganishimiz mumkin.