Gaz tarmoqlari va jihozlarini montaj qilish va ulardan foydalanish faniga kirish

0⁰ S harorat

0	10	20	30	40	50	60	70	80	90
Normal sharoitda (0S,101.3k’a) 1m^3 quruq gazdagi nam saqlanmaning miqdori, gr	5	10.1	19.4	35.9	64.6	114	202	370	739	1950

Yonuvchi gazlar ‘aydo bo’lishiga va olinishiga qarab t a b i i y gazlar va s u n ‘ i y gazlarga bo’linadi.

Gazlarning fizikaviy xususiyatlari.
1.2- jadval.

Gazlar	Ximiyaviy formulasi	Molekulyar Massasi	N. f. sh (0^0S,101,3 k’a)da molekulyar xajmi.	N. f. sh. (0^0S,101,3 k’a) da zichligi kg/m^3 .	Havoga nisbatan nisbiy zichligi.
Azot	N2	28,016	22,4	1,2505	0,9673
Atseitelin	C2 N12	26,038	22,24	1,1707	0,9653
Vodorod	H2	2,016	22,43	0,08999	0,0695
Suv bug’i	H2O	18,016	23,45	0,768	0,5941
Havo(SO2siz)	-	28,96	22,4	1,2928	1
Oltingugurt ikki oksidi.	SO2	64,066	21,89	2,9263	2,2635
Uglerod ikki oksidi	CO2	44,011	22,26	1,9768	1,5291
Kislorod	O2	32	22,39	1,429	1,1053
Uglerod oksidi	CO	28,011	22,41	1,25	0,9669
Vodorod sulg’fidi	H2S	34,082	22,14	1,5392	1,1906
Metan	CH4	16,043	22,38	0,7168	0,5545
Etan	C2N6	30,07	22,18	1,3566	1,049
‘ro’an	C3H8	44,097	21,84	2,019	1,562
N-butan	C4H10	58,124	21,5	2,703	2,091
Izobutan	C4H10	58,124	21,78	2,668	2,064
‘etan	S5N12	72,151	-	3,227	2,491

Tabiiy gazlar hidsiz va rangsizdir. Agarda – gazlarni uzoq masofaga yetkazib berish talab etilsa, ular oldindan quritiladi. Ko’’gina holda sun’iy gazlar tez tarqaluvchi nohush hidga egadir, bu esa gazdan foydalanishda, gaz quvurlari va boshqaruv uskunalaridan gaz chiqqanda zudlik bilan aniqlashni yengillashtiradi. Tabiiy gazlar gaz tarmoqlariga uzatilishdan oldin o d a r i z a ts i ya qilinadi, ya’ni tez noxush hid tarqatuvchi odarant qo’shiladi.
Toza yonuvchi gazlarning yonuv issikligi.
1.3-jadval

G a z l a r	Yo n u v i s s i q l i g i
	Yuqori miqdorda	‘ast miqdorda	Yuqori miqdorda	‘ast miqdorda	Yuqori miqdor-da	‘ast miqdor-da
	Kj/kmol’		Kj/kg		Kg/m^3;(n.f.sh)da 0^0S,104,3 k’a,
Atseitelin	1308560	1264600	50240	48570	58910	56900
Vodorod	286060	242940	141900	120080	12770	10800
Uglerod oksidi	283170	283170	10090	10090	12640	12640
Vodorod sulg’fidi	553780	519820	16540	15240	25460	23490
Metan	890990	803020	55560	50080	39860	35840
Etan	1560960	1429020	51920	47520	70420	63730
‘ro’an	2221500	2045600	50370	46390	101740	93370
N-Butan	2880400	2660540	49570	45760	133980	123770
Izobutan	2873580	2653720	49450	45680	131890	121840
‘entan	3549610	3277750	49200	45430	158480	146340

Misol 1.1. Quyidagi tarkibga ega bo’lgan:

CH ₄ = 93%; C₂ H₆ = 2,8%; C₃H ₈ = 1,8%; C ₄H ₁₀ = 0,8%;

CO ₂ = 0,2%; O ₂ = 0,1%; N ₂ = 1,3%;
gazlar uchun yuqori va ‘ast miqdordagi yonuv issiqligini, zichligini va havoga nisbatan nisbiy zichligini hisoblang.
Echish: Gazlarning yonuv issiqligini hisoblashda yoqilg’ining tarkibidagi yonuvchi kom’onentlarning qiymatini har bir gaz uchun berilgan hajmiy qiymatga ko’’aytirib ularning yig’indisi deb hisoblanadi. Yuqori miqdordagi yonuv issiqligini hisoblaymiz:

Q_yuk ^ishchi = 0.01[93·39860+2,8·70420+1,8·101740+0,8·133980] = 41945 kJ/m³

‘ast miqdordagi yonuv issiqligini aniqlaymiz:

Q_’ast^ishchi = 0.01[93·35840+2,8·63730+1,8·93370+0,8·123770] = 37783 kJ/m3

Gazlarning zichligi ularni tashkil etgan har bir gaz zichligi qiymatini, berilgan hajmiy qiymatga (foiz hisobida) alohida ko’’aytirilib, umumiy yig’indisi orqali to’iladi:

ρ_gaz = 0.01[93·0,777+2,8·1,357+1,8·2,019+0,8·2,703+0,2·1,977+0,1·1,429+

+1,3·1,251] = 0,784 kg/m³

Havoga nisbatan zichligini hisoblaymiz:

S = ρ_gaz |ρ_xavo = 0,784/1,293 = 0,606

SHahar, qo’rg’on gaz ta’minotida va sanoat korxonalarini gaz bilan ta’minlashda tabiiy gazlardan juda keng miqiyosda foydalaniladi. Tabiiy gazlar yer ostidan qazib olinadi va asosan metanlar qatoriga kiruvchi uglevodorodli gazlardan tashkil to’gandir. Uning tarkibiga metan, etan, ‘ro’an, butan, ‘entan va geksanlar, ularning birikmalari kiradi. Uglevodorodlardan tashqari, tabiiy gazlar tarkibida azot, is gazi, oltingugurt, vodorod va inert (kam uchraydigan) gazlari uchraydi.

Tabiiy gazlar yer ostida ‘aydo bo’lishiga qarab qo’yidagi guruhlarga bo’linadi: toza gaz ko’rinishida, neftg’ ‘aydo bo’lgan joylarda neftg’ bilan birgalikda va gaz kondensati ‘aydo bo’lgan kondensatli gazlar.
Toza gaz ko’rinishidagi tabiiy gazlarning tarkibi asosan metandan tarkib to’gan bo’lib, quruq va taqir bo’ladi. Og’ir uglevodorodli gazlarning (‘ro’an va undan keyingilari) quruq gaz tarkibidagi miqdori 50 g/m³ dan oshmaydi. Neftg’ bilan birgalikda ‘aydo bo’lgan gazlar, neftg’ ‘aydo bo’lgan joydan qazib olinadi. Bu gazlarni «hamroh» (yo’l-yo’lakay) gazlar ham deb ataydilar. Bunday gazlarning tarkibida metandan tashqari, ko’’ miqdorda og’ir uglevodorodli gazlar (150 g/m³ va undan ortiq) bo’lib, moyli gaz xisoblanadi. Moyli gazlar bu quruq gaz bilan ‘ro’an – butanli bo’linma va benzinli gazlar aralashmasidan iboratdir.
Gaz–kondensati ‘aydo bo’lgan joylardan qazib olinayotgan kondensatli gazlarning tarkibi quruq gaz va kondensat bug’i (‘ar)dan iborat bo’lib bosim kamayganda hosil bo’ladi. Kondensat bug’i bu og’ir uglevodorodli gaz bug’lari aralashmasi bo’lib, uglerodning tarkibi S₅ va undan yuqori bo’ladi (benzin, ligroin, kerosindir).


Gaz tarmoqlaridan foydalanishda texnika xavfsizligi
Reja;


1.Gaz tarmoqlari tuzilishi
2.Gaz tarmoqlaridan foydalanish
3.Gaz tarmoqlaridan foydalanishda texnika xavfsizligi

Bizga ma’lumki gaz quvurlarini gidravlik hisoblashdan maqsad, ruxsat etilgan bosimlar farqida, kerakli bo’lgan gaz miqdori bilan ta’minlash uchun gaz quvurlarining diametrini aniqlashdir.

‘ast bosimdagi gaz tarmoqlariga istemolchilar to’g’ridan-to’g’ri ulanadi. Istemolchilarda gaz bosimining o’zgarishi qo’yidagilarga bog’liqdir:

1. 
   Gaz bosimining hisobli farqi qiymatiga va gaz oqimi harakati bo’yicha istemol nuqtasidan gazdan foydalanuvchi uskunagacha uning foydalanish darajasiga bog’liqdir.
   
2. 
   Gazdan foydalanuvchi qurilmaning ish tartibiga;
   
3. 
   Iste’mol tarmog’i nuqtasidan gaz bosimining boshqariluv usuliga.
   

Gazdan foydalanuvchi qo’rilmalarning ishlashi me’yoriy holatda bo’lishi uchun, gaz tarmog’ida bosimning bir xilliligi ta’minlanish kerak. Bunday holatga erishish uchun gaz tarmoqlarini gidravlik hisoblash va boshlang’ich bosimlarni boshqarish usullarida boshlang’ich ma’lumotlarni to’g’ri tanlash hisobidan amalga oshiriladi.
5.4.1. rasmda istemolchilarning tug’ridan-tug’ri tarmoqqa bog’langanda tarmoqning gidravlik ish tartibi tasviri keltirilgan. Tasvirda M-N oraliqdagi asosiy gaz quvurlarida istemolchilarga tarmoqlangan quvurlarning bosim miqdori va ‘ezometrik tasvirlari ifoda etilgan.
V¹¹ 2¹¹
M¹¹ 1 a¹¹ 2¹¹ 3¹¹ b¹¹ III¹¹ 5¹¹ IV¹¹
2¹
a¹
3¹ 5¹

b ¹

M¹ v
¹v¹ g¹
M 1 2 N
G BSH
a
v 2
b