Gender nazariyasining terminologik xususiyatlari va asosiy komponentlari

Gender nazariyasining terminologik xususiyatlari va asosiy komponentlari
Zamonaviy sotsiologiya fani ikkita tushunchani ajratib ko'rsatadi: jins va jins. "Gender" eng murakkab va noaniq ilmiy kategoriyalardan biridir. Bu soʻzni oʻzining eng umumiy koʻrinishida oʻzaro qarama-qarshi boʻlgan generativ (lotincha genero – men tugʻaman, ishlab chiqaraman) va tegishli xususiyatlar toʻplami sifatida taʼriflash mumkin. Aynan jins asosida erkaklar va ayollarning jamiyatdagi rollari dastlab ajratilgan. Biroq, vaqt o'tishi bilan fanga ma'lum bo'ldiki, agar biz ayollar va erkaklarning faqat biologik xususiyatlarini hisobga olsak, u holda farqlar emas, balki o'xshashliklar ko'proq bo'ladi. Ikkinchisi, asosan, erkak va ayol organizmlarining reproduktiv organlarida namoyon bo'ladi.
Odamlarni faqat biologik sabablarga ko'ra ajratish bilan cheklanib bo'lmaydi: ijtimoiy rollar, faoliyat shakllari, xatti-harakatlar va hissiy xususiyatlardagi farqlar ham muhimdir. Antropologlar, etnograflar va tarixchilar uzoq vaqtdan beri "odatda erkak" yoki "odatda ayol" g'oyasi har doim ham to'g'ri emasligini aniqladilar: bir jamiyatda erkak kasbi deb hisoblangan narsa boshqa jamiyatda ayol kasbi sifatida belgilanishi mumkin. Insonning o'zi haqidagi g'oyasi umumlashtiriladi, tuzatiladi, o'zgartiriladi, tashqi (ijtimoiy) omillar bilan to'ldiriladi, buning natijasida kattalarning yakuniy jinsi va jinsiy o'ziga xosligi shakllanadi (rivojlanishning biologik omillari ijtimoiy omillar bilan to'ldiriladi). Binobarin, erkaklar va ayollarning xulq-atvoridagi ijtimoiy farqlarni faqat biologik omillar bilan bog'lab bo'lmaydi.
"Jinsiy jins" (biologik jins) va "gender" (sotsiomadaniy jins) ikki atama o'rtasidagi farq psixolog R. Stoller tomonidan kiritilgan. Uning gender bilan bog'liq masalalarni o'rganishda biologik va madaniy komponentlarni ajratish taklifi zamonaviy gumanitar bilimlarda alohida yo'nalish - gendershunoslikning shakllanishiga turtki berdi. Gender atamalari lug'atida siz genderning quyidagi ta'rifini topishingiz mumkin - bu jamiyat tomonidan erkak va ayol rollari, xulq-atvori, aqliy va hissiy xususiyatlari va natijasi o'rtasidagi farqlarning shakllanishi (qurilishi)ning murakkab ijtimoiy-madaniy jarayoni. jinsning ijtimoiy tuzilishidir. Gender tizimi jinsiga qarab odamlarga qaratilgan madaniy umidlar va qadriyatlarni aks ettiradi. Gender ijtimoiy jins sifatida jamiyat tomonidan ayollar va erkaklarning ma'lum bir modeli sifatida shakllanadi, bu ularning jamiyat va uning institutlari (siyosiy tuzilishi, oila, madaniyat, iqtisodiyot va ta'lim va boshqalar)dagi o'rni va rolini belgilaydi. Shunday qilib, gender tizimi jinsiga qarab odamlarga xos bo'lgan madaniy baholash va kutishlarni aks ettiradi. Gender tadqiqotlari jarayonida an'anaviy gender assimetriyasi va ierarxiyasini qurish uchun mehnat taqsimoti, ijtimoiylashuv, madaniy qadriyatlar va ramzlar tizimi orqali jamiyat erkaklar va ayollarga qanday rollar, qadriyatlar, me'yorlar, xarakter belgilari belgilanishi ko'rib chiqiladi. kuchdan. Gender munosabatlarini oʻrganishga nazariyotchilar J. Mitchell, G. Rubin, B. Fridan, K. Millet, X. Xartman va boshqalar katta hissa qoʻshib, jinslar oʻrtasidagi munosabatlarni hokimiyat va gender diskriminatsiyasi nuqtai nazaridan tahlil qildilar.
Gender xususiyatlarini ko'rib chiqishda erkaklar va ayollarning o'ziga xosligi va uning tarkibiy qismlari o'rganiladi: vakolatlar, rollar, stereotiplar, gender tabaqalanishi, tabaqalanish va ierarxiya bilan bog'liq munosabatlar. Erkak yoki ayol xarakterining biologik jinsga bilvosita bog'liqligi allaqachon tadqiqotchilarni erkaklik (erkaklik) va ayollik (ayollik) "tabiati" haqida o'ylashga majbur qilgan. Biologik jins emas, balki ijtimoiy-madaniy me’yorlar pirovard natijada ayollar va erkaklarning ichki sifatlari, xulq-atvori, faoliyati, kasb-hunarlarini belgilaydi. Jamiyatda erkak yoki ayol bo'lish shunchaki ma'lum anatomik xususiyatlarga ega bo'lishni emas, balki bizga yuklangan ma'lum gender rollarini bajarishni anglatadi.
Gender rollari - bu ijtimoiy rollarning turlaridan biri, erkaklar va ayollar uchun kutilgan xatti-harakatlar (yoki normalar) to'plami. Bu rollar ma'lum bir jamiyat madaniyatiga ham, tarixiy davrga ham bog'liq. Munosabatlar faoliyatining qat'iy me'yoriyligi va qutblanishi asta-sekin individual o'zgaruvchanlik printsipiga o'z o'rnini bo'shatib bormoqda, bu shaxsning jinsiga bog'liq, lekin hech qanday holatda unga kamaymaydi. Erkaklar va ayollar tabiiy ravishda muayyan ijtimoiy rollarni bajarish uchun yaratilgan emas. Bu haqda birinchi marta M. Mid “Gender and temperament” (u kuzatgan ayollar va erkaklar rol o'ynagan, ba'zan har bir jins uchun qabul qilingan stereotiplarga to'g'ridan-to'g'ri qarama-qarshi). 1970-yillardagi ayollar harakati an'anaviy ayol rollari shaxsiy rivojlanishni orqaga surganini e'lon qildi. Ushbu g'oya Sandra Bem kontseptsiyasining boshlang'ich nuqtasi bo'ldi, u androginiya kontseptsiyasiga asoslanadi, unga ko'ra har qanday odam, biologik jinsidan qat'i nazar, an'anaviy erkak va an'anaviy ayollik fazilatlarini birlashtira oladi. Bu odamlarga gender roli me'yorlariga kamroq rioya qilish, an'anaviy ayol kasblaridan an'anaviy erkaklar kasbiga va aksincha erkin o'tish imkoniyatini beradi. Xuddi shu fikrni J. Plec o'z asarlarida gender rollarining bo'linishi yoki bo'linishi haqida gapirib, erkak yoki ayolning yagona roli yo'qligi haqida gapirgan. Har bir inson turli xil rollarni bajaradi: xotinlar, buvilar, talabalar, opa-singillar, qizlar, qiz do'stlar va boshqalar. Biroq, bu rollar har doim ham bir-biriga mos kelmaydi, bu rollar ziddiyatiga olib keladi. Masalan, onaning roli va "ishbilarmon ayol" roli o'rtasidagi ziddiyat hammaga yaxshi ma'lum. Shunday qilib, gender roli atamasini ma'lum ijtimoiy retseptlarning bajarilishi deb tushunish mumkin.
Jamiyatni o'rganayotganda, xulq-atvorning ayrim shakllari haqida gapiradigan bo'lsak, gender stereotipi (erkaklar va ayollarning o'zini qanday tutishi haqidagi madaniyatda mustahkamlangan umumlashtirilgan g'oya yoki e'tiqod) kabi hodisaning paydo bo'lishini unutmaslik kerak. Gender roli va gender stereotipi tushunchalarini chalkashtirmaslik kerak: gender stereotiplarining paydo bo'lishi tarixan gender farqlari erkak va ayolning shaxsiy farqlaridan yuqorida joylashganligi bilan bog'liq. Aflotun barcha ayollar va erkaklar o'rtasidagi farq haqida yozganida, u ayol ham erkak kabi barcha ishlarda qatnashishi mumkinligiga, lekin ayol hamma narsada zaifroq ekanligiga ishonch hosil qilgan. Gender stereotiplari kundalik ongning ajralmas elementidir. Kollektiv tajribani to'playdigan va boshqalar bilan muloqot qilish va o'rganish jarayonida shaxsga singdirilgan stereotip unga hayotni boshqarishga yordam beradi va uning xatti-harakatlarini ma'lum bir yo'nalishga yo'naltiradi. U ma'lum bir ijtimoiy guruhning munosabatini, munosabatini ifodalaydi. Turli guruhlar va madaniyatlarda mutlaqo qarama-qarshi gender stereotiplari mavjud.
Gender stereotiplarini o'zgartirish uzoq va murakkab jarayondir. Shunga qaramay, ayollarning ijtimoiy roli to'g'risidagi qarashlarning ularni tenglashtirish yo'nalishi bo'yicha bosqichma-bosqich o'zgarishi kuzatilmoqda, garchi bu jarayon chiziqli bo'lmagan va noaniq bo'lsa ham (shu jumladan bizning mamlakatimizda). Ushbu transformatsiya, bir tomondan, ayollarning ijtimoiy mavqeidagi o'zgarishlarni, ikkinchi tomondan, o'z-o'zini anglashdagi o'zgarishlarni, birinchi navbatda, ayollarning o'zini aks ettiradi. Jins, yosh va ma'lumot kabi omillar gender tushunchalari va munosabatlarini o'zgartirishga eng muhim ta'sir ko'rsatadi.
Demak, jins - bu tug'ilishdan boshlab shakllanadigan va jamiyatga ko'ra, shaxsning biologik jinsiga mos keladigan shunday xatti-harakatlarni o'z ichiga olgan ijtimoiy jinsdir. Ko'pgina faylasuflar, tarixchilar, sotsiologlar, psixologlar erkak va ayol farqlarini asoslab berishdi. Biroq, mantiqiy, tajovuzkor, hukmron ayollar yoki shahvoniy, passiv, itoatkor erkaklar yo'qligini ta'kidlab bo'lmaydi. Jamiyatda “sof” erkaklik va ayollik yo‘q. Har bir shaxsda o'z va qarama-qarshi jinsning biologik, psixologik va ijtimoiy xususiyatlarining "aralashmasi" mavjud.
2 Zamonaviy menejment: tahlilga nazariy yondashuvlar

"Menejment" atamasi ingliz tilidan olingan bo'lib, bu erda "manage" fe'li boshqarish, tasarruf qilish deb tarjima qilingan. So'zning o'zi lotincha "manus" (qo'l, kuch) dan kelib chiqqan. Bu atama ilmiy muomalaga nisbatan yaqinda, menejment alohida ilmiy fan sifatida shakllangan paytdan boshlab kiritilgan. Menejment fan sifatida axborot almashinuvi shaklini oladigan va biznes va iqtisodiy jarayonlarni boshqarish bilan bog'liq bo'lgan odamlar o'rtasidagi tashkiliy munosabatlarni tahlil qiladi va tavsiflaydi.

Menejment muammolariga bag‘ishlangan dastlabki ishlarda (F.Teylor, A.Fayol, A.K.Gastev, X.Emerson) u qat’iy sub’ekt-ob’yekt munosabati sifatida ko‘rib chiqilib, bunda yetakchi (boshliq) sub’ekt, bajaruvchi (tobe) ob'ekt edi. ). Bu maʼlum maʼnoda M.Veberning “iqtisodiy” (oqilona) shaxs va ideal byurokratik tashkilot haqidagi tushunchasiga mos kelardi. Klassik nazariya menejmentni ratsionalizatsiyaga to'liq mos keladigan normallashtirilgan munosabatlar tizimi sifatida ko'rib chiqdi.
Noklassik nazorat nazariyasi M.Follet, F.Retlisberger, F.Gersberg, C.Bernard, G.Simonlarda E.Mayo asarlarini talqin qilish natijasida vujudga keldi. Qattiq sub'ekt-ob'ektni boshqarish sxemasi tanqid qilindi va uning o'rnini sub'ekt-sub'ekt sxemasi egalladi: birgalikdagi faoliyat jarayonida inson munosabatlari mehnat unumdorligining ustun omili sifatida e'tirof etila boshlandi. "Iqtisodiy" shaxs o'z o'rnini "ijtimoiy" shaxsga berdi, u uchun norasmiy rahbarning vakolati va birlamchi ijtimoiy guruhning sanktsiyalari rasmiy qoidalar talablaridan kam emas edi.
Umumiy tizimlar nazariyasi (L. fon Bertalanfi, A. Rappoport) va kibernetik boshqaruv nazariyasi (N. Viner, V. O. Eshbi, S. Beer)ning paydo bo'lishi ishlab chiqarish tashkilotlarini maqsadli va o'zini o'zi tartibga soluvchi tizimlar sifatida o'rganishni rag'batlantirdi (C. Bernard, G. Simon, S. Optner, S. Churchman, R. Ackoff), bu strukturaviy - funktsional tahlil kontseptsiyasiga juda mos keladi. Birgalikda mehnat faoliyatining har qanday jarayoni rasmiy va norasmiy quyi tizimlar, tegishli tuzilmalar, maqomlar va rollar va ularni amalga oshirishdan iborat tashkiliy tizim sifatida ko'rib chiqila boshlandi. To'g'ridan-to'g'ri boshqaruv aloqalarini o'rnatish menejerning professional funktsiyasiga aylanadi ("boshqaruvda vaziyatli yondashuv").
Menejmentning mazmunini aks ettiruvchi umumiy funksiyalarini A.Fayol 1916-yilda belgilab bergan. Umumiy va sanoat menejmenti. U tashkil etish, rejalashtirish, muvofiqlashtirish, nazorat qilish va boshqarish kabi funktsiyalarni nomlaydi. Bugungi kunda ularga motivatsiya, ma'lumot va rivojlanish qo'shilishi mumkin.
Menejmentning mohiyatini tushunish uchun bir nechta ta'riflar mavjud:
• Menejment – ​​xo‘jalik yuritishning iqtisodiy mexanizmi tamoyillari, funksiyalari va usullaridan foydalangan holda moddiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish yo‘li bilan bozor sharoitida ko‘zlangan maqsadlarga erishishga qaratilgan professional tarzda amalga oshiriladigan faoliyatning mustaqil turi.
• Menejment - bu qo'l ostidagilar emas, balki institutsional tuzilma (muassasa, tijorat yoki notijorat firma, ularning alohida bo'linmasi) emas, balki biznes rahbariyati.
• Menejment – ​​bir shaxs yoki shaxslar guruhining (menejerlarning) boshqa shaxslarga ta’sir qilish samaradorligi uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olgan holda, belgilangan maqsadlarga erishishga mos keladigan harakatlarga undash uchun ta’siri.
• Menejment – ​​qo‘shma faoliyat ishtirokchilari o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solishning ongli ravishda tuzilgan va yo‘naltirilgan ijtimoiy-madaniy mexanizmi bo‘lib, ijtimoiy jarayonga o‘rnatilgan, ularning manfaatlarini, tashkiliy va o‘zini o‘zi tashkil etishni, rasmiy va norasmiy me’yorlarni uyg‘unlashtirish, ishlab chiqarish maqsadlariga erishish va faoliyat barqarorligini ta’minlaydi. ijtimoiy aloqalar.
Bizning tezisimizda biz oxirgi ta'rifga amal qilamiz.
Rossiya iqtisodiyotini isloh qilish sharoitida menejerning faoliyati strategik, tahliliy, innovatsion va ijodiy e'tiborning kuchayishi, shaxsiy printsipning kuchayishi va qabul qilingan qarorlar uchun javobgarlikning kuchayishi bilan tavsiflanadi. Menejmentning pirovard maqsadi ishlab chiqarish jarayonini oqilona tashkil etish orqali korxona faoliyatida rentabellikni yoki rentabellikni ta'minlash, shuningdek, har bir xodimning malakasi, ijodkorligi va sodiqligini oshirishda inson resurslaridan samarali foydalanishdir.
Ijtimoiy hodisa sifatida boshqaruv hokimiyat (zo'ravonlik tahdidi sifatida majburlash) va o'zini o'zi boshqarish o'rtasida oraliq pozitsiyani egallaydi, shu bilan birga tizimlar tarkibi saqlanib qoladi: hamma joyda sub'ekt, ob'ekt, maqsad va unga erishish vositalarini ajratib ko'rsatish mumkin, lekin mexanizm mexanizmi. va natijalar boshqacha. Zo'ravonlik va majburlash munosabatlari ba'zi odamlarning boshqalarga bo'ysunishiga, pastlarning yuqorilarga bo'ysunishiga asoslanadi.