Genetika genetika so'zi grekcha genetikos — tug'ilishga taalluqli, aloqador degan so'zdan olingan. Genetika barcha tirik organizmlarga xos bo'lgan xususiyat — irsiyat va o'zgaruvchanlik qonuniyatlarini o'rganuvchi fandir. Irsiyat
Download 1.94 Mb. Pdf ko'rish
|
GENETIKA
|
F 1 , aabb x AaBb Gametalar ab AB, Ab, aB, ab F 2 AaBb AAbb aaBb aabb kulrang kulrang qora qora tanli, tanli, tanli, tanli, uzun kalta uzun kalta qanot qanot qanot qanot 25% 25% 25% 25% lekin unday bo‘lib chiqmadi. Morgan bunday chatishtirishning oxirida 4 xil duragaylar o‗miga faqat 2 xilini, ya‘ni ota-ona belgilariga o‗xshagan kulrang uzun qanotli va qora kalta qanotli duragaylami oldi. Bu chatishtirishda belgilardan kulrang bilan uzun qanot birikkan holda nasldan-naslga o'tishini kuzatish qiyin emas 1-tajriba (Morgan) 1) P | | X | | 2) P | | X | | F 1 | | bu erkak geterozigota pashshani retsessiv F 2 | | | | genli urg‘ochi pashsha bilan chatishtiramiz 50% 50% Bu tajriba natijasi shuni ko'rsatadiki tananing rangi va qanotlarning shakli bitta gen ishtirokida yuzaga chiqmasdan har xil genlar ta ‘sirida yuzaga chiqar ekan. Lekin bu genlar bir-birlari bilan birikkan holda bolganligi uchun keyingi avlodlarga birgalikda o‗tadi. Tananing kulrang bo‗lishini yuzaga chiqaruvchi gen qanotning uzun (normal) bo‗lishligini yuzaga chiqaruvchigen bilan birikkan bo‗lishi mumkin. Genlarning bunday birikkan holda nasldan-naslga o'tishini shu genlarning bitta xromosomada joylashganidagina kuzatish mumkin. Masalan A,B genlari bitta xromosomada va shu xromosomaga gomologik bo'lgan ikkinchi xromosomada esa a,b genlar joylashgan. Bunday holda birinchi avlod duragaylari | | geni bo‗lgan bitta xromosomani otadan olsa, | | geni bo‗lgan ikkinchi xromosomani esa onadan oladi. Tabiiyki, bu ikkita gen hujayralaming bo‘linishi paytida bitta xromosomada joylashganliklari uchun keyingi avlodlargabirgalikda o ‗tadi. Shuning uchun birinchi avlod duragaylari 4 xil emas, faqat 2 xil gameta hosil qiladi. Genlarning bunday birikishini to‗liq birikish deyiladi. Genlarning bog‘langan holda nasldan-naslga o‗tishini o‗rganish natijalari Mendelning genlami mustaqil taqsimlanishiqonuniga zid bo‘lib chiqdi. Genlar qachonki alohida-alohida xromosomalarda, ya‘ni A,a va B,b genlari 4 ta xromosomada joylashsagina ular mustaqil taqsimlanishi mumkin. Morgan drozofila pashshalarini chatishtirishdan olgan natijalari asosida quyidagi xulosaga keldi. 1. Agar ikki juft genlar, ya‘ni 4 ta gen 4 ta xromosomada joylashgan bo‗lsa, jinsiy hujayralaming hosil bo‘lishida bu genlarning har biri alohida alohida gametalarga tushadi va mustaqil holda nasldan-naslga o‗tadi. 2. Agar ikki juft allel genlar gomologik xromosomalarda, ya‘ni 2 ta gen bitta xromosomada joylashgan bo‘lsa, bu genlar keyingi avlodga birgalikda, ya‘ni bir-biriga birikkan holda o‗tadi. Bunga genlarning to‘liq birikkanligi deyiladi. |
