Genetika genetika so'zi grekcha genetikos — tug'ilishga taalluqli, aloqador degan so'zdan olingan. Genetika barcha tirik organizmlarga xos bo'lgan xususiyat — irsiyat va o'zgaruvchanlik qonuniyatlarini o'rganuvchi fandir. Irsiyat

5.masala.izoh. Daltonik va shapko’rlik hosil qiluvchi genlar retsessiv bo’lib, x jinsiy xromosoma orqali irsiylanadi.onasi shapko’r, otasi daltonik bo’lgan normal ko’radigan ayol, ikki belgi bo’yicha sog` erkakka turmushga chiqsa, oilada har ikki belgi bo’yicha kasallangan bolaning tug`ilish ehtimolligini aniqlang.
6.masala.izoh. Odamlarda rezus-faktor va eritrotsitlarning shaklini ifodalovchi genlar autosomalarda birikkan holda bo’ladi. Rezus manfiy va elliptotsitoz dominant genlarga bog`liq.

Nikohlangan eru xotinning bir ikki belgi bo’yicha geterozigota bo’lib, u o’z otasidan olgan bo’lsa, uning turmush o’rtog`i ayolda rezus musbat eritrotsitlar normal holatdadir. Mazkur oiladagi bolalarning genotiplari va fenotiplari qanday bo’ladi?

7.masala.izoh. Katarakta va polidaktiliya autoomalarda joylashgan dominant genlarga bog`liq bo’lib, birikkan holda avloddan-avlodga beriladi. Lekin bu kamchiliklarning genlari ba`zan birikmagan holda, ya`ni katarakta 5 barmoq geni, polidaktiliya esa ko’zning normal ko’rishi gen bilan birgalikda bo’lishi mumkin.ikki belgi bo’yicha normal erkak onasidan katarakta, otasidan esa polidaktiliya belgilarni olgan ayolga uylandi. Ularning farzanlarida bir vaqta katarakta va polidaktiliya belgili hamda shu ikki belgiga ega bo’lmagan yoki katarakta, yo polidaktiliyaga ega bo’lishi mumkinmi
8.masala.izoh. Katarakta va polidaktiliya autoomalarda joylashgan dominant genlarga bog`liq bo’lib, birikkan holda avloddan-avlodga beriladi. Lekin bu kamchiliklarning genlari ba`zan birikmagan holda, ya`ni katarakta 5 barmoq geni, polidaktiliya esa ko’zning normal ko’rishi gen bilan birgalikda bo’lishi mumkin.

Erkak normal, ayol esa ikki belgi bo’yicha geterozigota bo’lsa ( uning onasi polidaktiliya va kataraktali, otasi normal bo’lgan), farzandlarda bu belgilarning rivojlanishi qanday bo’ladi?

9.masala.izoh. Katarakta va polidaktiliya autoomalarda joylashgan dominant genlarga bog`liq bo’lib, birikkan holda avloddan-avlodga beriladi. Lekin bu kamchiliklarning genlari ba`zan birikmagan holda, ya`ni katarakta 5 barmoq geni, polidaktiliya esa ko’zning normal ko’rishi gen bilan birgalikda bo’lishi mumkin.

Onalari katarakta bilan xastalangan, otalari polidaktiliyaga ega geterozigota erkak va ayoldan tug,ilgan farzandlarda bu ikki belgining rivojlanishi to’g’risida nima deya olasiz?

10.masala.izoh. Odamlarda oyoqlardagi tirnoqlarni hamda tizza kosasi kasalini keltirib chiqaruvchi gen abo qon guruhlarini ifodalovchi gen bilan birikkan bo’lib, boshqa xromosomalarda rezus-faktor va eliptotsitozni hosil qiluvchi gen joylashgan. Oyoqlarda tirnoq kasaligi, eliptotsitoz hamda rezus manfiy dominant holda irsiylanadi. Er-xotinnig biri qayd etilgan belgilar bo’yicha getrozigota bo’lib, iv qon guruhiga ega. U oyoqlaridagi tirnoq kasaligini hamda ii qon guruhini otasidan olgan. Uning turmush o’rtog’i barcha retsessiv genlar bo’yicha gomozigota bo’lib, i qon gurugiga ega.bu nikohdan tug’ilgan farzandlarning genotipini aniqlang.
11.masala.izoh. Odamlarda oyoqlardagi tirnoqlarni hamda tizza kosasi kasalini keltirib chiqaruvchi gen abo qon guruhlarini ifodalovchi gen bilan birikkan bo’lib, boshqa xromosomalarda rezus-faktor va eliptotsitozni hosil qiluvchi gen joylashgan. Oyoqlarda tirnoq kasaligi, eliptotsitoz hamda rezus manfiy dominant holda irsiylanadi. Uning biri oyoqdagi tirnoq kasaligi bo’yicha getrazigota va iv qon guruhidir. Uning otasini oyog’idagi tirnoqlarida kasal bo’lmagan va u iii qon guruhiga ega bo’lgan. Nikohlangan ikki odamning oyoqlaridan tirnoq sog` va i qon guruhiga ega bo’lib, rezus faktor va elliptotsitoz bo’yicha geterozigota hisoblangan. Uning onasida rezus manfiy va elliptotsitoz kuzatilgan. Bu oiladagi farzandlarning fenotipi qanday bo’ladi.

.

12.masala pomidor o’simligida poyaning baland, mevaning sharsimon bo’lishini boshqaruvchi genlar bir xromosomada va poyaning past bo’yli, mevaning noksimon bo’lishini boshqaruvchi genlar esa boshqa xromosomada bo’ladi. Baland bo’yli, sharsimon mevali pomidor past bo’yi, noksimon mevali pomidor bilan chatishtirildi. Birinchi bo’g`in durag`aylari baland bo’yli sharsimon mevali bo’ladi. Olingan durag`aylar past bo’yli, noksimon mevali o’simliklar bilan chatishtirilganda, durag`aylarning 80% boshlang`ich shakllariga o’xshash bo’ladi. Krossingover foizini aniqlang.

13.masala.ii qon guruhli, qo’yko’z, polidaktiliya bilan kasallangan ona va iii guruhli, ko’kko’z, 5 barmoqli otadan i qon guruhli, ko’kko’z, 5 barmoqli farzand tug`ildi (qo’y ko’zlik ko’kko’zlik ustidan, polidaktiliya 5 barmoqli ustidan dominantlik qiladi).

Ota-ona genotipini aniqlang.

14.masala. Otasi polidaktliya, onasi katarakta bo’yicha geterozigota oilada 1-belgi bo’yicha sog’lom 2-belgi bo’yicha kasal bolalarni tug’ilish nisbatini aniqlang ( krosingover kuzatilmagan)

A) 1:2:1b) 3:1 c) 1:1:1:1 d) 1:1

1. Pomidor o‘simligida shoxlarning uzunligi bilan mevasining shaklini ifodalovchi genlar to‘liq birikkan holda irsiylanadi.

Seleksioner uzun poyali (H) va yumaloq mevali (D) gomozigota pomidor bilan kalta poyali (h) va noksimon mevali (d) pomidorni chatishtirib, F1 da 110 ta, F2 da 1200 ta o‘simlik yetishtirgan.

a) F2 da necha xil genotipik sinf yuzaga keladi?

b) F2 da nechta o‘simlik kalta poyali, noksimon

mevali bo‘ladi?

1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 300 ta; 4) 600 ta; 5) 900 ta;

6) 1200 ta; 7) 3 xil
A) a-5; b-1 B) a-7; b-3 C) a-2; b-4 D) a-7; b-6
2. Pomidor o‘simligida shoxlarining uzunligi bilan mevasining shaklini ifodalovchi genlar to‘liq birikkan holda irsiylanadi. Seleksioner uzun poyali (H) va yumaloq mevali (D) gomozigota pomidor bilan kalta poyali (h) va noksimon mevali (d) pomidorni chatishtirib, F1 da 110 ta, F2 da 1200 ta o‘simlik yetishtirgan.

a) F2 da uzun poyali va yumaloq mevali o‘simlik qancha?

b) F1 da necha xil gameta hosil bo‘ladi?

1) 2 xil; 2) 4 xil; 3) 300 ta; 4) 600 ta; 5) 900 ta 6) 1200 ta; 7) 3 xil

A) a-5; b-1 B) a-7; b-3 C) a-2; b-4 D) a-7; b-6
3. Pomidor o‘simligida meva shoxlarining uzunligi bilan meva shaklini ifodalovchi genlar bir xromosomada joylashib, to‘liq birikkan holda irsiylanadi. Uzun poyali (A), yumaloq mevali (B) gomozigota pomidor kalta poyali (a), noksimon mevali (b) pomidor bilan chatishtirilib, F1 da 110 ta, F2 da 1200 ta o‘simlik yetishtirilgan. F2 bo‘g‘inda nechta uzun poyali yumaloq geterozigota genotipli pomidor hosil bo‘ladi?

A) 600 ta B) 300 ta C) 1200 ta D) 1090 ta