Geografiya darslarida geoaxborot tizimlari(gis)dan foydalanish

GEOGRAFIYA DARSLARIDA GEOAXBOROT TIZIMLARI(GIS)DAN FOYDALANISH

Ushbu metodik tavsiyada GIS texnologiyalari haqida tushuncha, geografiya darslarida o’qituvchi va o’quvchilarning geoaxborot texnologiyalaridan foydalanilishi,uslubiy tarqatmalar tayyorlash hamda ulardan foydalanish usullari haqida tushunchalar berilgan. GIS texnologiyalari o‘qituvchilarni geografik xaritalar bilan ishlash bo‘yicha turli ko‘nikmalar bilan qurollantiradi, an’anaviy maktabdan raqamli maktabga o‘tishga yordam beradi, bunda raqamli texnologiyalardan samarali foydalanish orqali ta’lim natijasiga erishiladi.

ANDIJON VILOYATI JALAQUDUQ TUMANI 18-MAKTAB GEOGRAFIYA FANI O’QITUVCHISI ABDURAHMONOVA HILOLANING METODIK TAVSIYASI

Geografiya darslarida geoaxborot tizimlari (GIS)dan foydalanish
Ushbu metodik tavsiyada GIS texnologiyalari haqida tushuncha, geografiya darslarida o’qituvchi va o’quvchilarning geoaxborot texnologiyalaridan foydalanilishi,uslubiy tarqatmalar tayyorlash hamda ulardan foydalanish usullari haqida tushunchalar berilgan. GIS texnologiyalari o‘qituvchilarni geografik xaritalar bilan ishlash bo‘yicha turli ko‘nikmalar bilan qurollantiradi, an’anaviy maktabdan raqamli maktabga o‘tishga yordam beradi, bunda raqamli texnologiyalardan samarali foydalanish orqali ta’lim natijasiga erishiladi.
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar barcha sohalarga kirib keldi.Shu jumladan,navqiron fanlardan biri hisoblangan geografiya fani ham hozirgi kunda informatika fani integratsiyalashishga ulgurdi.Geografiya va informatika fanlari oralig’ida yangi fan –geomatika yuzaga keldi.Maktabdagi geoaxborot texnologiyalari, birinchi navbatda, maktab o'quvchilarini o'qitishning interfaol vositasi, raqamli ma'lumotlar bilan ishlash vositasi hamda o'qituvchilar uchun uslubiy materiallarni tayyorlash vositasidir. Shu bilan birga, geografiya fani o'qituvchilari axborot texnologiyalarining GIS kabi tomoni haqida juda kam ma'lumotga ega. Geografik axborot tizimlari xorijiy mamlakatlarning maktab geografiya o'quv dasturiga kiritilgan va ehtimol bir necha yil davomida bu yo'nalish geografiya fanidan yakuniy imtihonlar dasturiga kiritiladi.
GIS texnologiyalaridan foydalangan holda yaratilgan geografik ob'ektlar, jarayonlar yoki hodisalarning vizual modellari sizga o'quvchilarning vizual idrokiga asoslangan kontseptsiyaning ta'rifini kiritish imkonini beradi, shunda kontseptsiya yaxshi ma'noli, vizual tarzda taqdim etilgan va tuzilgan tasvir bilan qo'llab-quvvatlanadi. Tegishli geografik ob'ekt yoki jarayon; atamani tasavvur qilish; yashirin geografik munosabatlar, ayniqsa, sabab-oqibat munosabatlari, qonuniyatlari va tendentsiyalari aniq shaklda mavjud; idrok etish qiyin bo'lgan nazariy bilimlarni taqdim etish; geokomponentlar, jarayonlar va hodisalar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik va bog'liqlikni ko'rsatish; muammoni hal qilish uchun maslahatlar topish mumkin.
Maktab geografik ta'limida foydalanish mumkin bo'lgan geografik axborot tizimlari ro'yxati xilma-xildir. Unda yigirmadan ortiq dasturlar mavjud. Eng keng tarqalganlari ArcGIS oilasining Esri dasturlari turli xil dasturiy paketlarga ega - ArcView, ArcEditor, ArcInfo, ArcGIS Online bulut platformasi ish stoli mahsulotlari va boshqalar. Ushbu dasturiy platformaning funksionalligi raqamli vektor va rastr xaritalarini yaratish va tahrirlash, o'lchovlarni amalga oshirish uchun vositalarga ega va raqamli xaritada hisob-kitoblar, qoplama operatsiyalari, 3D modellarni yaratish, rastr ma'lumotlarini qayta ishlash, masalan, masofadan zondlash ma'lumotlari, raqamli sun'iy yo'ldosh tasvirlari, tematik xaritalash vositalari, xaritalarni nashr etish va nashr qilish uchun tayyorlash, ma'lumotlar bazalari bilan talabalar faoliyati uchun vositalar.ArcGIS - bu Amerikaning ESRI kompaniyasining geoaxborot dasturiy mahsulotlar to'plami. Ular yer kadastrlari, yer tuzish vazifalari, ko'chmas mulk ob'ektlarini hisobga olish, muhandislik kommunikatsiyalari tizimlari, geodeziya va yer qa'ridan foydalanish va boshqa sohalarda qo'llaniladi.
Geografiya o`qitish metodikasi nuqtai nazaridan GIS dan foydalangan holda o`quv jarayonining samaradorligi geografik muammolarni hal qilish uchun zarur bo`lgan turli xil o`quv faoliyati usullarini shakllantirish bilan bog`liq. Raqamli xaritada mavjud bo'lgan geografik ma'lumotlarni qidirish va tahlil qilish, masshtablash, masofalarni, yo'nalishlarni, nuqtalarning balandligini, geografik koordinatalarini, xaritadagi geografik ob'ektlarning joylashishini, hajmini va maydonini aniqlash. Bu, shuningdek, geografik ob'ektlarning xususiyatlari va xususiyatlarini tavsiflash, geokomponentlarning o'zaro bog'liqliklarini aniqlash, masalan, iqlim va relef, iqlim o'rtasidagi o'zaro bog'liqliklarni aniqlash uchun bir xil hudud uchun turli mazmundagi xaritalarni taqqoslash, qoplash usullarini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, GIS dan foydalangan holda talabalarga uch o'lchovli relef modelini qurish va mavjud mavzuli qatlamlar asosida o'zlarining raqamli xaritalarini yaratish, raqamli kontur xaritalarini tahrirlash, taqdimot uchun xaritalar tayyorlash (xarita maketini bajarish) - ayniqsa fazoviy geografik fikrlashni rivojlantirishga hissa qo'shadigan qimmatli GIS funktsiyalari hisoblanadi.
ArcGIS dasturining Arcmap ilovasi yordamida kartografik tarqatmalarni o’qituvchi ham o’quvchilar ham o’zlari mustaqil tayyorlasa bo’ladi.
GIS texnologiyalaridan foydalanib turli uslubiy tarqatmalar tayyorlash mumkin.Masalan,1-rasmda 8-sinflarda “O’zbekistonning ma’muriy-hududiy tuzilishi”,”Ozbekiston iqtisodiyotini hududiy tashkil etish” mavzularini o’rganishda o’quvchilarning kartografik bilimlarini oshirishda ushbu tarqatmalardan foydalanish mumkin.Tarqatmalarni o’quvchilarga tarqatib kartochkadagi qaysi viloyat hududi tasvirlanganini,uning markazi qaysi shahar ekanligini yoki qaysi hududlar bilan chegaradosh ekanligini so’rash mumkin.

1-rasm.
2-3-4-5-rasmdagi kartochkalarda qaysi iqtisodiy rayon hududi tasvirlangani,qaysi viloyatlar yoki respublikadan tashkil topgan ekanligini aniqlash topshirilishi mumkin.

2-rasm

3-rasm

4-rasm

5-rasm
6-7-rasmdagi tarqatmalardan o’quvchilarning fikrlash,geografik qonuniyatlarni tushunib tavsiflay olish qobiliyatlarini rivojlantirish mumkin.