Geografiya ta’limida kartografik ko’nikmakarni shakllantirish

Kartadagi geografik nomlarni o`rganish. 
Kartada ob`ektlarning joylashishini o`quvchilar eslab qolishlari ancha 
murakkab jarayon. Buning uchun xilma-xil metodik usullarni qo`llashga to`g`ri 
keladi. Odatda kartadagi ob`ektlarni avval o`qituvchi, keyinchalik o`quvchilar 
topadilar. O`qituvchining asosiy vazifasi ko`rsatilgan ob`ekt nomining to`g`ri 
aytilishi va esda saqlab qolishini ta`minlashi kerak. 
O`qituvchi ob`ektlarni qanday ko`rsatish va ularni kartadan qanday qilib
izlash kerakligi xaqidagi yo`l-yuriqlarini aytishi maqsadga muvofiq. Geografik 
nomlarni o`quvchilar eslab qolishi uchun o`qituvchi ob`ekt nomini to`g`ri
talaffuz qilib, uni doskaga yozadi. Keyin shu ob`ektga xos bo`lgan xususiyatlarni 
ya`ni uning shakli, kattaligi, ranggi, yo`nalishining va boshqa tomonlarini aytadi.
Masalan, Apennin yarim orolini etikka, Shri Lanka orolini-tuxumga, Skandinaviya
yarim orolini-arslonga, Qora dengizini-loviya o`simligi doniga o`xshatishadi. 
Ob`ektlarni bunday o`xshatish bir muncha aniq va to`g`ri bo`lmasa ham, 
o`quvchilar ularni tezda esda saqlab qoladilar va kartadan tez topadilar.
Kartadan geografik ob`ektlarni ko`rsatishda o`ziga xos didaktik qoidalarga 
bo`ysunish kerak. Albatta ob`ekt ko`rsatkich (ukaska) yordamida topilishi, gavda 
bilan uni bekitilmasligi, ko`rsatkich punsonga tushishi (uning yonidagi yozuvga 
emas), Yo‘llar va daryolarni ularning yo`nalishi bo`ylab ko`rsatilishi kerak. 
Geografik ob`ektning yaqinidagi boshqa ob`ektlar haqidagi ma’lumotlarga ega 
bo`lishlik asosiy ob`ektning kartadan tez topish imkoniyatiga ega bo`linadi. 
Masalan, Suvaysh kanali Afrika bilan Osiyo qitalari o`rtasida ekanligini yoki 
O`rta dengizni Afrika bilan Yevropa oroligida joylashganini ob`ektning kartadan 
tez topilishiga imkoniyat yaratadi.
Geografiya o`qituvchisi ob`ektlarni o`quvchilar tomonidan mexanik
yodlashlariga yo‘l quymasliklari zarur. Bu esa kartaning formal egallanishiga olib 
keladi. Bu borada ilg`or tajribali o`qituvchilarning ish faoliyatidan unumli 
foydalanish maqsadga muvofiq. Ayniqsa o`quvchilar yer sharida joylashgan 23O 
dan ortiq mamlakatni siyosiy kartadagi o`rnini esda saqlab qolishiga bir muncha 
qiynaladilar. Bunday paytda ularni o`rganishni yengillashtiradigan usullarni 
qo`llash va izlash zarur. Masalan: o`quvchilarga davlatlarni geografik o`rniga 
ko`ra guruhlash asosida quyidagi jadvalni to`ldirish topshiriladi. 
Materikda 
joylashgan 
davlatlar 
Orollarda 
joylashgan 
davlatlar 
Yarim orolda 
joylashgan 
davlatlar 
Dengizga 
chiqa
olmaydigan 
davlatlar 
Tinch 
okean 
bo‘yida 
joylashgan 
davlatlar 
Boltiq dengizi 
akvatoriyasida
joylashgan 
davlatlar 

---

Qachonki, o`quvchilar kartadan davlatlarni mustaqil topib jadvalni to`ldirib 
borsalar va bu boradagi uzluksiz mashqlar albatta o`z natijalarini beradi.
Keyingi yillarda metodik adabiyotlarda geografiya darslarida rasm va boshqa 
chizmalardan foydalanish bo‘yicha bir qancha metodik ko‘rsatmalar ishlab chiqildi. 
Misol tariqasida Gorst, graben, uzilma, platforma, vulqon, yer osti suvlari, 
sharshara, ostona, delta, kabi yuzlab ob`ektlarni faqat rasm va sxemalar yordamida 
aks ettirish ularning o`zlashtirilishini osonlashtiradi.