Geomatika muhandisligi

TOSHKENT ARXITEKTURA-QURILISH UNIVERSITETI MUXANDISLIK FAKULTETI “GEOMATIKA MUHANDISLIGI” KAFEDRASI TOSHKENT ARXITEKTURA-QURILISH UNIVERSITETI MUXANDISLIK FAKULTETI “GEOMATIKA MUHANDISLIGI” KAFEDRASI “geodeziya ii” fanidan MUSTAQIL ISH mavzu: barometrik nivelirlash va uning mohiyati

Tuzuvchi: Ziyomiddinov S.

Tekshirdi:Saidov B.

Reja:

• 1 . Fizik nivelirLash va uning turlari.
• 2.Barometrik nivelirlash va uning mohiyati.

Nivelirlash

• Joyda ikki nuqtaning sathiy yuzalari orasidagi nisbiy balandlikni aniqlashga nivelirlash deyiladi.
• Nivelirlash (fransuz tilida nivellement yoki
• nivélement – “tekislash”, niveau – “tekislik” maʼnosini bildiradi. Ish sharoiti, qoʻllaniladigan usul va asbob uskunalarga qarab nivelirlash quyidagi turlarga boʻlinadi: Geometrik nivelirlash;Trigonometrik nivelirlash; Fizik nivelirlash ; Stereofotogrammeteik nivelirlash

Fizik nivelirlash turlari

• Fizik nivelirlash sifatida Barometrik va Gidrostatik nivelirlash usullarini koʻrish mumkin.
• Barometrik nivelirlashda nnisbiy balandlikni oʻlchash dengiz sathiga nisbatan turlicha balandlikdagi nuqtalarda atmosfera bosimining oʻzgarishiga asoslanadi.

Barometrik nivelirlash mohiyati

Yer yuzasining har xil qismida atmosfera bosimi har xil qiymatga ega. Chunki dengiz sathidan koʻtarilgan sari atmosfera bosimi kamayib boradi. Nisbiy balandlikni aniqlash shu qonuniyat asosida hisoblash formulalari orqali hisoblab topiladi

Barometrik nivelirlash natijasida nuqtalarning

balandliklari 1-2 m aniqlikda oʻlchanadi. Shuning uchun aniqlikda nivelirlash talab qilinmaydigan ishlarda turli ekspeditsiyalarda , geologik, geografik va boshqa tekshirish ishlarida qoʻllaniladi. Barometrik nivelirlash dastlab Fransiyda davlatida bajarilgan.

Bosimni oʻlchaydigan asboblar

• Barometrik nivelirlashda nisbiy balandlikni aniqkash uchun atmosfera bosimini oʻlchaydigan asboblardan foydalaniladi. Havo bosimini oʻlchaydigan asboblardan bir nechtasini koʻrib oʻtamiz.
• 1. Simobli, metal va differens barometrlar.
• 2.Gipostermometrlar.
• 3.Barograflar va boshqalar.

SiMoBli barometr

• a) idishli, b) sifonli.

Barometr aneroid

• Dala sharoitida Ish uchun eng qulay aneroid deb ataladigan metall barometrlardir).
• Metal barometr
• 1.Metal quticha)(havosiz).2.Prujina.3.Sterjen.
• 4.Richag.5.Valik.6.Strelka

AnEroidning ishlash prinsipi

Aneroidning asosiy qismi havosi chiqarilgan metall qutichadir. Bu qutichaning qopqog‘i gofrirlangan yuzadan iborat. Aneroid mexanizmi quyidagi tartibda harakatlanadi: atmosfera bosimi- ning o'sishi bilan gofrirlangan qopqoq qutichaning ichini egadi va prujina 2 ni o’ziga tortadi, prujinani 3 sterjen itaradi, richag 4 ni harakatga keltiradi. Richag 5 valikni aylantiradi va strelka 6 ni harakatga keltiradi. H avo bosim ining kam ayishi bilan teskari hodisa ro‘y beradi. A neroidning ko‘rsatishi o‘sha joyning atmosfera bosimiga mos kelishi kerak. Lekin bir necha sabablarga ko‘ra aneroid sanog'i atm osfera bosim iga m os kelmaydi. Shuning uchun aneroid ko‘rsatkichi simob barometri ko‘rsatkichiga keltiriladi, ya’ni aneroid ko'rsatkichiga tuzatma kiritiladi. Buning uchun quyidagi formula qo‘llaniladi:

B = A + a + b t+ c (760 - A),

• Bir necha sabablarga koʻra aneroid sanogʻi atmosfera bosimiga mos kelmaydi. Shuning uchun aneroid koʻrsatkichi simobli barometr koʻrsatkichiga keltiriladi yaʼni tuzatma kiritiladi.
• Buning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: B=A+a+bt+c(760-A)
• B-simob barometrik koʻrsatishiga keltirilgan aneroid koʻrsatkichi, A- aneroid koʻrsatkichi,
• a-shkala holatining tuzatmasi, b-temperaturaning koeffitsiyenti, t- aneroid temperaturasi,c- shkalaning bitta boʻlagi uchun tuzatma.

Differensial Barometr

• Differensial barometr g ‘oyasi quyidagicha: Ballon Q egilgan trubka bilan kran m yordam ida tashqi havo bilan ulangan . Agar asbobni A nuqtaga o ‘rnatib m kranni ochsak, m anom etrdagi suyuqlik sathi balandlikka ko'tariladi. Chunki m anom etr ikki tom onidagi havo bosimi bir xil bo’ladi. Agar kran m ni yopib, asbobni B nuqtaga o ‘tkazsak, havo bosim ining o'zgarishi bilan m an o m etrdagi suyuqlik sathi o ‘zgaradi. M anom etrdagi suyuqlik farqi b o ‘yicha bu n uqtalar orasidagi nisbiy balandlikni topish m um kin.

xulosa

• Barometrik nivelirlash aniqligi jihatidan past bo’lgan nivelirlash hisoblanadi shu sababli aniqlik darajasi katta bo’lmagan ishlarda ishlatiladi. Bu usul nivelir ishlatib bo’lmaydigan
• keskin baland pastliklarda ishlash qiyin sharoitlarda ishlatiladi .

Ishlatilgan adabiyotlar

• A. G’. Qodirov “Geodeziya 1”.
• D. O. Jo’rayev “Geodeziya 2”.