Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

4.3.2. Tashqi qurilma uchun ajratkichlar 
 
Ochiq taqsimlash qurilmalariga oʻrnatiladigan ajratkichlar tegishli 
izolyatsiyaga ega boʻlishi va oʻz vazifasini atrof-muhit sharoitlari noqulay 
boʻlganda ham ishonchli bajarishlari shart. 
Oʻz vaqtida kesuvchi tipidagi ajratkichlar keng qoʻllanilar edi. Ularning 
kamchiligi boʻlib pichoqni uzgan holatidagi gabaritining kattaligi hisoblanadi. 
Masalan, РОН (3)-500/2000 ajratkichning pichog’i koʻtarilganda balandligi 9,8 m 
ga yetadi. Pichoqni koʻtarishda sarflanadigan kuchni kamaytirish uchun 
shuningdek, balandligi boʻyicha gabaritlarini kichraytirish uchun ajratkichning 
pichog’i ikki qismdan iborat qilib yasaladi. Ikkita yarim pichoqlari vertikal 
harakatlanadigan shunday (РНВ-500) ajratkich 4.10-rasmda koʻrsatilgan. Uning 
uzilgan holatdagi balandligi 8,45 m. Ajratkich ikkita yerga tutashtiruvchi pichoqqa 
ega boʻlib, bosh pichoqlar yuritmasi - elektr dvigatelli (ПДН), yerga tutashtiruvchi 
pichoqlar qoʻlda harakatlantiriladi.
Gorizontal burilma tipdagi ajratkichlar 10-750 kV kuchlanishga moʻljallab 
ishlab chiqariladi. Bu ajratkichlarning keng qoʻllanilishiga sabab, ular gabaritining 
ancha kichikligi va boshqarish mexanizmining soddaligidir. 

---

89 
4.10-rasm. Vertikal-aylanuvchi РНВ-500 tipidagi tashqi qurilma uchun ajratgich: 1-yerga 
tutashtiruvchi pichoqlarning yuritish mexanizmi; 2-rama; 3-yerga tutashtiruvchi shina; 4-yerga 
tutashtirish pichog’i; 5-izolyator; 6,9,12-ekranlar (toʻsiqlar); 7-kontakt; 8-biriktiruvchi shina; 10-
lamelli bosh pichoq; 11-kurakchali bosh pichoq; 12-ПДН yuritmasi 
Bu ajratkichlarda bosh pichoq РНВ ajratkichlarga oʻxshash ikki qismdan 
iborat, biroq ular izolyatorlar kolonkalariga oʻrnatilgan boʻlib, kolonkalar 
burilganda gorizontal tekislikda harakatlanadi (4.10-rasm). Qutblardan biri 
yetaklovchi boʻlib, unga yuritma ulangan. Boshqa ikkita qutblar (yetaklanuvchi)ga 
tortqichlar orqali harakat beriladi. Ajratkichlar bir yoki ikkita yerga tutashtiruvchi 
pichoqqa ega boʻlishi mumkin. Ajratkichning kontakt qismi pichoqlardan birining 
uchiga mahkamlangan lamellar va boshqa pichoqning oxiridagi kontakt sirtdan 
iborat. Ulanganda pichoq lamellar orasiga kiradi. Kontaktda bosim prujinalar 

---

90 
orqali hosil qilinadi.
Gorizontal burilma ajratkichlarda 
pichoq uzilgandan soʻng u ikki qismga 
«singandek» boʻladi, shuning uchun 
kontaktlar 
muzlangan 
hollarda 
yuritmaning ishi ancha osonlashadi. 
Kesuvchi tipdagi ajratkichlarda muz 
qatlamini 
buzish 
uchun 
pichoqqa 
ilgarilama-aylanma 
harakat 
berilib, 
yuritma kinematikasi murakkablashar 
edi. 
Keng qoʻllanilgan РЛНД tipidagi gorizontal burilma ajratkichlar hozirgi 
paytda konstruksiyasi takomillashgan РНД va РНД (3) (ikki kolonkali yerga 
tutashtiruvchi pichoqlari boʻlgan, tashqi qurilma uchun moʻljallangan ajratkichlar) 
bilan almashtirilmoqda. 330-750 kV li ajratkichlarda kontaktlarni toʻsib turuvchi 
muzdan saqlovchi qoplama bor. 
Ajratkichning yuritmasi ham uzilgan, ham ulangan holatda ishonchli 
qulflanuvchi trosli elektr tortgichidan (лебёдкадан) iborat. Yuritma ajratkichning 
oʻz-oʻzidan ulanib qolishidan saqlovchi tormozga ega.