Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
Ikki faza toki farqiga ulangan bitta releli sxema 
 
Tok transformatorlari ikkita fazaga ulanadilar (masalan A va C) ularning 
ikkilamchi chulg’amlarining har xil nomli chiqishlari oʻzaro birlashtirilib unga 
parallel ravishda relening chulg’ami ulanadi. 

---

129 
Simmetrik yuk va uch fazali qisqa tutashuv paytida birlamchi va ikkilamchi 
toklarning oqishi 5.14-rasmda koʻrsatilgan.
5.14- rasmda koʻrsatilgan holdagi tok tarqalishidan koʻrinib turibdiki,
birlamchi zanjirdan musbat I
A
, I
V
, I
S
toklar oqqanda reledagi tok I
R
ikki faza toki I
A
va I
V
ning geometrik farqiga teng boʻladi, yani 
I
R
=I
A
-I
С
(5.9) 
bu yerda 
T
A
А
n
I
I

, 
T
С
С
n
I
I

,
(5.10) 
Koʻrilayotgan sxema faqat fazalararo qisqa tutashuvdan himoyalardagina 
ishlatilishi mumkin. Sxema koeffitsiyenti simmetrik rejimlarda quyidagicha 
topiladi. 
5.6. Elektromexanik relelar haqida umumiy ma’lumot. Releni bajarishda 
elektromagnit prinsiplarini qoʻllash. Elektromagnit relelar. Relelarning 
ishlash va qaytish toki 
Elektr mexanik relelar 
 
Releli himoya va elektr avtomatikasida elektr mexanik relelar, yarim 
oʻtkazgich uskunalar yordamida qurilgan relelar va toʻyinuvchi magnit sistemali 
I
a
 
I
c
 
I
p
= I
a
 -I
c
 
KA1 
5.14- rasm. Ikki faza toki farqiga ulash sxemasi 

---

130 
relelar keng ishlatiladi. Bulardan eng koʻp tarqalgani elektr mexanik relelardir. 
Elektr mexanik relelar katta oʻlchamga ega. Ular ulanadigan tok va 
kuchlanish transformatorlari bilan birgalikda koʻp quvvat iste’mol qiladilar. 
Relelarning 
yarim 
oʻtkazgich asosida qurilishi ularning parametr va 
harakteristikalarining yaxshilashga olib keladi. Shuning uchun ular amalda borgan 
sari koʻproq qoʻllanilmoqda. 
Elektr kattaliklarga ta’sir javob beruvchi relelardan tashqari, bilvosita 
shikastlanish va nonormal rejimlarni harakterlovchi noelektrik kattaliklarda 
ishlovchi relelar keng joriy etilmoqda. 
Masalan, gaz yoki bosimning oshishiga ta’sir koʻrsatuvchi, moyli 
transformator va reaktorlarda qoʻllaniluvchi, haroratni sezuvchi relelar koʻp 
ishlatilmoqda. 
Elektr kattaliklarga ta’sir javob beruvchi relelarni 2 guruhga boʻlish 
mumkin: 
- bir elektr kattalikka (tok yoki kuchlanish) ta’sir javob beruvchi relelar; 
- ikki elektr kattaliklarga (tok va kuchlanish, ikkita kuchlanish); 
Birinchi guruhga tok va kuchlanish relelari, ikkinchi guruhga bir fazali 
quvvat va qarshilik relelari kiradi. 
Elektr mexanik relelar elektromagnit, induksion, elektr dinamik va magnit 
elektrik pritsiplari asoslarida qurilishi mumkin. Sanoatda asosan, elektr magnit 
induksiya prinsipi asosida ishlovchi va xamma talablarga javob beruvchi relelar 
ishlab chiqarilmoqda. 
Elektr mexanik relelarning asosiy qismlari oʻrinni chulg’am va 
kontaktlardan iborat.