Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
 
 

---

185 
6.7. Transformatorlarning differensial tokli himoyalari. Differensial 
himoyalarning ishlash tokini tanlash 
 
Differensial himoyaning ishlash tamoyili himoyalanayotgan parallel 
oʻrnatilgan qurilmalarning fazalaridagi toklarini mos fazalar boʻyicha taqqoslashga 
(koʻndalang differensial himoya) yoki himoyalanayotgan qurilmaning boshi va 
oxiridagi toklarini taqqoslashga (boʻylama) asoslangan. 
Yuqorida koʻrilgan maksimal tokli himoyadan farqli oʻlaroq differensial 
himoyalar (tanlovchanlik boʻyicha) mutlaq tanlovchanlikka egadir. 
Differensial tokli himoyalar quvvati 6,3 MVA va undan yuqori quvvatli 
transformatorlarning asosiy tezkor himoyasi sifatida qoʻllaniladi. Shuningdek 
parallel ishlayotgan quvvati 4 MVA va undan yuqori boʻlgan transformatorlarda 
hamda quvvati 1 MVA va undan katta quvvatli transformatorlarda tokli kesim 
yetarlicha sezgirlikka ega boʻlmagan va maksimal tokli himoyaning sabr vaqti 1 
sekunddan koʻp boʻlgan hollarda oʻrnatiladi.
Transformatorlarning differensial himoyasi elektr tarmoqlarning koʻndalang 
differensial himoyasiga nisbatan bir qator oʻziga xos xususiyatlariga egadir. 
Birinchidan himoyalanayotgan transformatorning normal ish holatining 
oʻzida (differensial himoyaning ish zonasida shikastlanishlar boʻlmagan holatda) 
himoyaning boshi va oxiridagi fazalardagi toklari qiymati boʻyicha farq qiladi. 
Ushbu holatni himoya yelkalaridagi toklarni tenglashtirish maqsadida kerakli 
transformatsiya koeffitsiyentiga ega boʻlgan tok transformatorlarni (yuqori va past 
kuchlanish tarafdagi tok transformatorlar) tanlash orqali yechish mumkin. 
Shuningdek differensial himoyani loyihalash uchun maxsus РНТ va ДЗT relelari 
ishlab chiqilgan. Ushbu relelarning tenglashtiruvchi oʻrami boʻlib unda himoya 
yelkalardagi 
toklarni 
tenglashtirish 
maqsadida 
qoʻllaniluvchi 
rostlovchi 
chulg’amlardan iborat. 
Ikkinchidan himoyalanyotgan transformatorning yuqori va past kuchlanish 
tarafidagi toklar fazalar boʻyicha ham farq qilishi mumkin, qachonki yuqori va past 
chulg’amlarning ulanishi bir – biridan farq qilsagina (yulduz/uchburchak 
yoki 

---

186 
uchburchak/yulduz 
). Ushbu holatda ikkilamchi toklarni tenglashtirish 
maqsadida tok transformatorlarning ikkilamchi chulg’amlarining ulanish usullarini
oʻzgartirish orqali amalga oshiriladi ya’ni transformator chulg’amlari 
«yulduz/uchburchak» (
) koʻrinishida ulangan boʻlsa, transformatorning yulduz 
ulanishli 
tomoniga 
tok 
transformatorlarining 
uchburchak 
koʻrinishida, 
transformatorning uchburchak ulanishli tomoniga tok transformatorlarini yulduz 
koʻrinishida va aksincha ulanadi (6.22 - rasm). 
Uchinchidan differensial himoyaning ishlash 
tokini 
tanlayotganda 
himoyalanayotgan transformatorni ishga tushirish natijasidagi magnitlovchi 
tokning sakrashini hisobga olish lozim. 
Toʻrtinchidan, himoyaning ishlash tokini tokning nobalansidan sozlashda 
ushbu tokning ikkita qoʻshimcha tashkil etuvchisini hisobga olmoq lozim. Birinchi 
tashkil etuvchi tok transformatorlarni tanlashda ikkilamchi toklari toʻliq 
rostlanmaganligi yoki tenglashtiruvchi oʻramlarda chulg’amlarning yaxlitlangan 
qiymatlarini qoʻyishga majbur boʻlganligimizdan kelib chiqadi. Ikkinchi tashkil 
etuvchi transformatorning kuchlanishini yuklama ostida rostlash natijasida kelib 
chiqadi. 
Transformatorning differensial himoyalarining quyidagi turlari keng 
tarqalgan: differensial tokli kesim, tez toʻyinuvchi tok transformatorli differensial 
himoya hamda tormozli differensial himoya.