Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Vakuumli uzgichlar. Ma’lumki, vakuum oraliqning elektr mustahkamligi 
atmosfera bosimidagi havo oralag’iga nisbatan bir necha marta katta. Bu 
xususiyatdan vakuum yoy soʻndiruvchi kameralar КДВ da (4.5-rasm) 
foydalaniladi. Kontaktlar bir-biridan ajralganda ularning kontakt yuzalari tez 
kamayadi, shuning uchun tegib turgan nuqtada undan oʻtayotgan tok hisobiga 
harorat keskin koʻtarilib, erigan metalldan koʻprikcha hosil boʻladi. Bu koʻprikcha 
juda qisqa vaqt ichida qiziydi va bug’lanadi. Metall bug’lari muhitida yoy yonadi. 

---

82 
Kuchli vakuum ostida zaryad-langan zarrachalar atrofdagi boʻshliqqa tez 
diffuziyalanadi. 
Tok noldan oʻtishida yoy soʻnadi. 
Taxminan 10 mks dan soʻng kontaktlar 
orasidagi vakuumning mustahkamligi tikla-
nadi. Metall bug’lari kameraning shisha 
korpusini ifloslanishdan saqlovchi poʻlat 
ekranlar 5 va 8 ga oʻtiradi. Kontaktlarning 
bug’lanishini kamaytirish uchun qiyin 
eriydi-gan metalldan tayyorlangan kontakt 
uchliklar qoʻllaniladi. КДВ-5 kamerasi 
(4.5-rasm) silindrik shisha korpusga ega 
boʻlib, uning ichiga yuqorigi flanes 10 
orqali qoʻzg’almas kontakt kiradi, pastki 
flanes bilan silfon zichlagich orqali esa 
qoʻzg’a-luvchan 
kontakt 
kiradi. 
Qoʻzg’aluvchan kontakt 4 mm gacha 
soʻriladi. 
Kameradan 
havo 
yuqorigi 
flanesga payvand-langan nippel orqali 
chiqariladi. Kameradagi bosim 10
-4
Pa. 
Kameraning hamma qismlarini vakuumli 
zich choklar bilan biriktiriladi. Uzishdagi 
kontaktlarning 
bug’lanishi 
hisobiga 
vakuum pasayadi, biroq kontaktlar qiyin 
eruvchi metalldan tayyorlansa, u holda kamera katta uzish miqdorlariga chidaydi. 
10 kV kuchlanishli koʻrilayotgan kamera 600 A li tokni 500 martadan koʻp uzadi, 
200 A li tokni esa 30000 martagacha uzadi. Tok boʻlmaganda kamera vakuumni 
buzmasdan 100000 operatsiyaga chidaydi. Kameraning eng katta uzish toki 1000 
A, sinaladigan kuchlanishi 42 kV. Uziladigan tok nisbatan kichik boʻlganligi 
uchun vakuum uzgichlarni qisqa tutashuv tokini uzish uchun ishlatib boʻlmaydi. 
4.5-rasm. 
Vakuumli 
uzgichning 
yoy 
so’ndiruvchi kamerasi: 1, 9-po’lat vtulkalar;
2-silfon; 3-qo’zg’aluvchan kontakt;
4, 6-volfram uchliklar; 5, 8-metall to’siq 
(ekran)lar; 7- qo’zg’almas kontaktlar; 10, 
12-po’lat flaneslar; 11-shisha ballon 

---

83 
Ular sig’im toklarini uzish uchun qoʻllaniladi, (yuqori kuchlanishli yuksiz 
liniyalar, kondensatorlar batareyalari). Yuqori kuchlanishli uzgichlar yaratish 
uchun bir necha yoy soʻndiruvchi kameralar ketma-ket ulanadi. Uziladigan tokni 
koʻpaytirish uchun ham magnitli puflash qoʻllanilib, u yoyning kontaktlar sirti 
boʻyicha tez aylanishiga olib keladi. 
4.6- rasm. 10-20 kV zamonaviy vakuumli uzgichlarning tashqi kurinishi 
Dunyo amaliyotida yuklamaning vakuum uzgichlari 500 kV va undan kichik 
kuchlanishli qurilmalarida qoʻllaniladi. 
Vakuum uzgichlarining kamchiligi boʻlib, uncha katta boʻlmagan toklarni 
uzishi va kichik induktiv toklarni uzishda kommutatsion oʻtakuchlanish hosil 
boʻlishining mumkinligi (bunda kamerada yoyning oʻchishi tok tabiiy noldan 
oʻtganida shunday boʻladi).