Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
Tok transformatorlarining tuzilishi 
 
35 kV li ichki qurilmalar uchun tok transformatorlari quyma epoksid 
izolyatsiyaga ega. 
Birlamchi chulg’am turiga koʻra g’altakli (3 kV va undan kichik 
kuchlanishlar uchun), bir oʻramli (4.13-rasm) va koʻp oʻramli transformatorlar 
boʻladi. 
Bir oʻramli transformatorlar 600 A va undan yuqori birlamchi tokka 

---

93 
moʻljallab tayyorlanadi; kichik toklarda 
birlamchi 
chulg’amining 
magnit 
yurituvchi kuchi 
1
1
w
I
talab etiladigan 
klass aniqligida ishlash uchun yetarli 
boʻlmaydi.
600 A dan kichik toklarda TPL 
tipidagi 
koʻp 
oʻramli 
transforlar 
qoʻllanilib, ularning birlamchi chulg’ami 
soni kerakli magnit yurituvchi kuchga 
qarab 
aniqlanadigan 
bir 
necha 
oʻramlardan iborat.
Kuchlanish transformatori yuqori 
kuchlanishni standart miqdor 100 yoki 
100/
3
V gacha kamaytirish hamda oʻlchash zanjiri bilan rele muhofazasini yuqori 
kuchlanishli birlamchi zanjirdan ajratish uchun xizmat qiladi. 4.14-rasmda bir 
fazali kuchlanish transformatorining ulanish sxemasi keltirilgan; bunda birlamchi 
chulg’am tarmoqning 
1
U
kuchlanishiga, ikkilamchi chulg’am (
2
U
kuchlanish) ga 
esa oʻlchash priborlari bilan relening g’altaklari parallel ulangan. Xavfsizlikni 
ta’minlash maqsadida ikkilamchi chulg’amning chiqqichlaridan biri yerga 
tutashtirilgan. Kuchlanish transformatori tok transformatoriga nisbatan salt ishlash 
rejimiga yaqin rejimda ishlaydi, chunki priborlar va relening parallel g’altaklari 
qarshiligi katta boʻlib, ular iste’mol qiladigan tok esa 
kichik. 
Transformatsiyaning nominal koeffitsiyenti 
quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
ном
ном
U
U
U
K
2
1

, 
(4.3) 
bunda 
ном
U
1
- nominal birlamchi kuchlanish; 
ном
U
2
4.14-rasm. kuchlanish 
transformatorning ulanish 
sxemasi. 
1 - birlamchi chulg‘am;
2 – magnit o‘tkazgich;
3 - ikkalamchi chulg‘am 
4.13- rasm. TПОЛ-10 tok transformatori:
a - chulg‘amli magnit o‘tkazgichlarning 
joylashuvi; b – tuzilishi; 1 – magnit o‘tkazgich; 
2 – ikkilamchi chulg‘am; 3 – mahkamlovi 
halka; 4 – birlamchi chulg‘am sterjeni 

---

94 
- nominal ikkilamchi kuchlanish. 
Oʻzakdagi magnit oqimining sochilishi va quvvatning yoʻqotilishi 
oʻlchashda xatolikka olib keladi: 
100
%
1
1
2
U
U
U
K
U
U



,
(4.4) 
Tok transformatorlaridagi singari, ikkilamchi kuchlanish vektori birlamchi 
kuchlanish vektoriga nisbatan aniq 180° burchakka surilmagan. Bu burchakli 
xatolikni aniqlaydi. 
Nominal xatolik kattaligiga qarab 0,2; 0,5; 1; 3 aniqlik klasslari boʻladi. 
Xatolik 
magnit 
oʻtkazgichning konstruksiyasi, poʻlatning magnit 
singdiruvchanligi, ikkilamchi yuklama kattaligi va 

cos
ga bog’liq. Kuchlanish transformatorlarining 
konstruksiyasida kuchlanish boʻyicha xatolikni 
birlamchi chulg’amning oʻramlar sonini biroz 
kamaytirish yoʻli bilan kompensatsiyalash koʻzda 
tutilgan, shuningdek, burchakli xatolik maxsus 
kompensatsiyalash 
chulg’ami 
hisobiga 
kompensatsiyalanadi. 
Kuchlanish transformatorining ikkilamchi 
chulg’amiga ulangan rele va oʻlchash priborlari 
chulg’amlarining umumiy iste’moli kuchlanish 
transformatorining nominal quvvatidan oshmasligi 
kerak, chunki aks holda bu xatolikning ortishiga 
olib keladi. 
Kuchlanish transformatorlari vazifasiga koʻra chulg’amlarining turli 
sxemalarda ulanishi qoʻllaniladi. Uchta fazalarara kuchlanishni oʻlchash uchun 
ochiq uchburchaklik sxemasi asosida ulangan, ikkita bir fazali ikki chulg’amli 
transformatorlar НОМ, НOС, НOЛ ishlatish mumkin (4.15- rasm, a), shuningdek, 
4.15-rasm. Kuchlanish transformatorlari 
chulg‘amlarining ulash sxemalari. 

---

95 
chulg’amlari yulduz shaklida ulangan uch fazali ikki chulg’amli transformator 
НTMK qoʻllaniladi (4.15-rasm, b). Yerga nisbatan kuchlanishni oʻlchash uchun 
Y
0
/Y
0
sxema asosida ulangan uchta bir fazali transformatorlar, yoki uch fazali uch 
chulg’amli transformator НTMИ (4.15- rasm, v) ishlatilishi mumkin. Oxirgi holda 
yulduz shaklida ulangan chulg’am oʻlchash priborlarini ulash uchun qoʻllaniladi, 
ochiq uchburchaklik asosida ulangan chulg’amga yerga tutashishdan saqdaydigan 
muhofazalovchi rele ulanadi. Xuddi shunday qilib uch fazali guruhga ЗНOM 
tipidagi bir fazali uch chulg’amli transformatorlar va НKФ kaskadli 
transformatorlar ulanadi.