Globallashuv sharoitida erkin savdo va proteksionizm savdo siyosatlari o‘rtasidagi nisbat

2 variant

1. 
   Globallashuv sharoitida erkin savdo va proteksionizm savdo siyosatlari o‘rtasidagi nisbat
   
2. 
   Globallashuv sharoitida erkin savdo va proteksionizm savdo siyosatlari o‘rtasidagi nisbat.
   
3. 
   Transmilliylashuv indeksining qanday turlari mavjud?
   

1. 
   Davlat iqtisodiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida savdo siyosati chora-tadbirlari orqali milliy ishlab chiqaruvchilar manfaatlari va jahon bozorining rivojlanish tendensiyalari o‘rtasidagi mutanosiblikni ta’minlab kelgan va ta’minlamoqda. Bu iqtisodiyotni rivojlantirishning qisqa, o‘rta va uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun tashqi omildan eng samarali foydalanish imkonini beradi. Mamlakatlar va ularning kompaniyalarining raqobatbardosh pozitsiyalari ko'p jihatdan xalqaro iqtisodiy o'zaro hamkorlikda ishtirok etish xususiyatiga bog'liq. O‘z navbatida, tadbirkorlik sohasi faoliyati va manfaatlari davlat darajasida savdo siyosati sohasida qarorlar qabul qilinishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
   

Savdo siyosati davlat tomonidan tartibga solish chora-tadbirlaridan mutlaqo xoli bo'lishi mumkin emas va mamlakatlarning, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarning iqtisodiy o'sishi tashqi bozorlarga chiqish sharoitlariga ham, milliy bozorning ochiqlik darajasiga ham bog'liq. Shuni ta'kidlash kerakki, Erik Reynert va Jozef Stiglitsning asarlarida erkin savdoni tanqid qilish savdo siyosatining birinchi kontseptsiyalari paydo bo'lganidan beri davom etayotgan muhokamaning davomidir. Nazariy adabiyotlarda protektsionizm va erkin savdo munosabatlari haqidagi qarashlar doimo rivojlanib borgan. Merkantilistlar E.Raynert va J.Stiglitsdan ancha oldin himoya choralari zarurligini asoslab berganlar, savdoni himoya qilish choralariga faqat mamlakat ichida resurslarni to‘plash zarurati nuqtai nazaridan e’tibor qaratganlar. Shu bilan birga, erkin savdo tarafdorlari tashqi bozorlardan milliy iqtisodiy o'sish va ishlab chiqarishni kengaytirish uchun rag'batlantirish sifatida foydalanish nazariyasini targ'ib qildilar. Birinchi marta savdo erkinligi xalqaro tovar ayirboshlashning asosiy printsipi sifatida klassik siyosiy iqtisod vakillari - Adam Smit va Devid Rikardo tomonidan asoslab berilgan, ammo subsidiyalar va hukumatga lobbichilik bosimining imkoniyatlari allaqachon Smitning asarlarida ko'rib chiqilgan. Shu munosabat bilan, janob Reynert Adam Smit nazariyasiga bo'ysundirilgan tanqidga to'liq qo'shilish qiyin, ammo empirik tajriba asosida shakllangan ba'zi qoidalar munozarali emas. Birinchi marta savdo erkinligi xalqaro tovar ayirboshlashning asosiy printsipi sifatida klassik siyosiy iqtisod vakillari - Adam Smit va Devid Rikardo tomonidan asoslab berilgan, ammo subsidiyalar va hukumatga lobbichilik bosimining imkoniyatlari allaqachon Smitning asarlarida ko'rib chiqilgan. Shu munosabat bilan, janob Reynert Adam Smit nazariyasiga bo'ysundirilgan tanqidga to'liq qo'shilish qiyin, ammo empirik tajriba asosida shakllangan ba'zi qoidalar munozarali emas. Birinchi marta savdo erkinligi xalqaro tovar ayirboshlashning asosiy printsipi sifatida klassik siyosiy iqtisod vakillari - Adam Smit va Devid Rikardo tomonidan asoslab berilgan, ammo subsidiyalar va hukumatga lobbichilik bosimining imkoniyatlari allaqachon Smitning asarlarida ko'rib chiqilgan. Shu munosabat bilan, janob Reynert Adam Smit nazariyasiga bo'ysundirilgan tanqidga to'liq qo'shilish qiyin, ammo empirik tajriba asosida shakllangan ba'zi qoidalar munozarali emas.
Nemis iqtisodchisi, publitsist va siyosatchisi, protektsionizm kontseptsiyasi muallifi, "ta'lim protektsionizmi" tizimini rivojlanayotgan sanoatni qo'llab-quvvatlash bo'yicha hukumat choralari majmui sifatida shakllantirgan Fridrix List ingliz klassik siyosiy iqtisodini tanqid qildi, chunki u iqtisodiy rivojlanishning milliy xususiyatlari kontseptsiyasi hisobga olinmagan. "Siyosiy iqtisod xalqaro savdoga nisbatan o'z ta'limotini tajribaga asoslashi, u taklif qilayotgan chora-tadbirlarni hozirgi zamon ehtiyojlari va har bir alohida davlatning o'ziga xos holatini hisobga olgan holda ko'rib chiqishi, shu bilan birga, kelajak va butun insoniyat talablari e'tibordan chetda qolmasligi kerak. Shuning uchun u falsafa, siyosat va tarixga tayanadi” , - deb yozgan edi u.
Zamonaviy savdoni qanday erkin deb hisoblash mumkin? Xalqaro savdoni tartibga solishning zamonaviy tizimi Tariflar va savdo bo'yicha Bosh kelishuvga (TSBK) asoslangan bo'lib, uning maqsadi urushdan keyingi davrda umumiy qabul qilingan va o'zaro qo'llaniladigan tamoyillar asosida savdo munosabatlarini tiklashdir.
O’z mahsulotlarini chet elda sotish uchun firma xalqaro marketing muhiti xususiyatlarini aniqlab olishi lozim. Eng muhim o’zgarishlar sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
• jahon iqtisodiyotining baynalminallashuvi – xalqaro savdoning jadal suratlar bilan o’sishi, chet elda kapital joylashtirishning o’sishi;
• xalqaro moliya tizimining shakllanishi;
• turli mamlakatlarda talab shartlari va iste’mol xususiyatlarini tenglashtirish tendensiyasining o’sishi;
• jahon bozorlarida raqobatning kuchayishi; xaridorlarning mamlakatga import qilinuvchi tovarlarning sifati, dizayni, yangiligi va boshqa ko’rsatkichlariga bo’lgan talabining o’sishi sababli tashqi bozorga etkazib beriluvchi tovarlar sifatida sezilarli o’zgarishlarning yuz berishi;
• XXR, MDH, Arab mamlakatlari va boshqa mamlakatlarning yirik bozorlariga asta-sekinlik bilan kirib borish.
Xalqaro marketing muhitini o’rganish xalqaro savdo va kooperasiya tizimi, iqtisodiy, siyosiy-huquqiy va madaniy muhit, tovar va xizmatlar xalqaro bozorini o’rganish, xalqaro raqobat va xalqaro marketingni tashkil etish bilan bog’liq masalalarni hal qilishni o’z ichiga kiritadi.
Xalqaro savdo tizimi dunyoning barcha mamlakatlari tashqi savdosi yig’indisini aks ettiradi – u mamlakatlar o’rtasidagi savdo bo’lib, tovar va xizmatlar importi va eksportidan iborat bo’ladi. Mamlakatning tashqi savdosini davlat tartibga solib boradi. Bunda har bir mamlakat o’ziga xos tashqi savdo siyosatini yuritadi. Buning uchun tarifli va notarif tartibga solish vositalaridan foydalaniladi. Masalan, import boji muayyan mamlakatga nisbatan qaysi ta’rif qo’llanishiga (masalan, Kanadada AQSH bilan savdoda maxsus tariflarning olti xil turi mavjud) bog’liq bo’ladi. Boshqa mamlakatlarda mahsulotni sotishni tashkil etishda firma turli xil cheklovlarga duch 53 kelishi mumkinligi sababli xalqaro marketing muhitini sinchiklab o’rganish zarur. Davlatning tashqi savdo strategiyasining to’rt turini ajratib ko’rsatish mumkin:
• izolyasiya strategiyasi (siyosiy va mafko’raviy qoida-jihatlarga asoslanadi);
• proteksionizm strategiyasi (o’z tovar va xizmatlar bozorini himoya qilishga asoslanadi);
• erkin savdo strategiyasi (tashqi savdo faoliyatini erkinlashtirishga asoslanadi);
• defitsitli bozorni himoya qilish yoki «teskari proteksionizm» strategiyasi (defisit bozorni to’ldirishga asoslanadi).
Davlatning tashqi savdo siyosati siyosiy, iqtisodiy, tarixiy, jug’rofiy, madaniy va boshqa xususiyatlarga bog’liq bo’ladi.

3. TMKlarni tahlil qilishda “transmilliylashuv indeksi” tushunchasidan foydalaniladi. Transmilliylashuv indeksining ikki turi mavjud:

1.Kompaniyalarning transmilliylashuv indeksi xorijda tovar va xizmatlar ishlab chiqarishda muayyan TMKning ishtirok etish darajasini aks ettiradi. U uchta miqdorning yig'indisi sifatida hisoblanadi:

• 
  TMKlarning umumiy aktivlarida xorijdagi aktivlarning ulushi;
  
• 
  ushbu TMKning umumiy sotish hajmida chet elda sotish ulushi;
  
• 
  xorijdagi xodimlarning ushbu korporatsiya xodimlarining umumiy sonidagi ulushi.
  

2.Mamlakatlarning transmilliylashuvi indeksi xorijiy TMKlarning muayyan mamlakat uchun ahamiyatini baholaydi. U to'rtta miqdorning yig'indisi sifatida hisoblanadi:

• 
  to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning mamlakat ichidagi barcha kapital qo‘yilmalardagi ulushi;
  
• 
  mamlakatda to‘plangan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning mamlakat yalpi ichki mahsulotiga nisbati;
  
• 
  xorijiy korporatsiyalar filiallarining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi;
  
• 
  ushbu filiallar xodimlarining mamlakatdagi jami xodimlar sonidagi ulushi.