Gravimetrik analiz nima?

Gravimetrik analiz nima?
Gravmetrik analiz laboratoriya usullaridan biri boʻlib, bunda modda massasining oʻzgarishini oʻlchash orqali uning massasi va konsentratsiyasi aniqlanadi. Miqdoriy analiz qilinayotgan kimyoviy modda baʼzan analit deb ataladi. Gravimetrik analiz usulidan foydalanib, biz quyidagi savollarga javob berishimiz mumkin:
Eritmada analitning konsentratsiyasi qancha?
Namunamiz qanchalik toza? Bunda namuna qattiq holatda yoki eritma tarkibida boʻlishi mumkin.
“Gravimetrik” soʻzi nimani anglatadi?
Gravimetrik tahlilning keng tarqalgan 2 turi mavjud. Ikkala turida ham analitning faza oʻzgarishi sodir boʻladi va aralashmadan ajralib chiqadi, bu esa oʻz navbatida massa oʻzgarishiga olib keladi. Siz bu usullardan birini yoki ikkalasini ham eshitgan boʻlishingiz mumkin, shuningdek, quyida ularning taʼriflari berilgan.
Lyuis Kerollning “Alisa moʻjizalar mamlakatida” asaridan, “Meni ich” yozuvli jigarrang idish ushlab turgan Alisaning rasmi.
Lyuis Kerollning “Alisa moʻjizalar mamlakatida” asaridan, “Meni ich” yozuvli jigarrang idish ushlab turgan Alisaning rasmi.
Odatda sirli suyuqlikni ichish tavsiya etilmaydi! Ehtimol, Alisa shisha ichida nima borligini aniqlash uchun gravimetrik tahlildan foydalanishi mumkin edi. Kumushning eriydigan tuzlari borligini u qanday tekshirishi mumkin? Alisaning rasmi Wikimedia Commonsʼdan, jamoat mulki
Gravimetrik haydash usulida namunani qizdirish yoki kimyoviy parchalash orqali aralashmadagi moddalar ajratib olinadi. Qizdirish yoki kimyoviy parchalashda aralashma tarkibidagi har qanday uchuvchan moddalar ajralib chiqadi, natijada namuna massasi oʻzgaradi va biz ushbu massani oʻlchaymiz. Ushbu maqolaning keyingi boʻlimida haydash usuliga doir misollarni batafsilroq koʻrib chiqamiz.
Kimyoda "uchuvchan" nimani anglatadi?
Gravimetrik choʻktirish usulida choʻkma hosil qilish bilan boradigan reaksiyadan foydalanilib, aniqlanayotgan modda qattiq birikma holida choʻkmaga tushiriladi va ajratib olinadi. Bunda fazaning oʻzgarishi sodir boʻladi, yaʼni analit suyuq fazadan, reaksiyaga kirishib, qattiq choʻkma holatiga oʻtadi. Choʻkma filtrlash orqali suyuq fazadan ajratilib olinadi. Choʻkmaning massasini hisoblash orqali eritmadagi ionli birikmalarning miqdorini yoki konsentratsiyasini aniqlash mumkin.
Ushbu maqolada biz kimyoviy laboratoriya sharoitida gravimetrik haydash usuliga doir misollarni koʻrib chiqamiz. Shuningdek, gravimetrik tahlil boʻyicha tajriba qilayotganimizda baʼzi jarayonlar biz kutgandek natija bermasligini va bu bizning natijalarimizga qanday taʼsir qilishi mumkinligini muhokama qilamiz.
Misol: gravimetrik haydash usulidan foydalanib, metall gidratli aralashmaning tozaligini aniqlash
Yomon xabar! Hozirgina bizga noshud laborantimiz Ilhom metall gidrat – \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text turgan idishga tasodifan nomaʼlum miqdorda \text{KCl}KClstart text, K, C, l, end text ni qoʻshib yuborganini aytdi. Aralashma tarkibidagi sof \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning miqdorini aniqlash uchun biz 9{,}51 \,\text g9,51g9, comma, 51, start text, g, end text aralashmani olib qizdiramiz va namuna tarkibidagi suvni bugʻlatib, chiqarib yuboramiz. Qizdirganimizdan soʻng, namunaning massasi 9{,}14 \,\text g9,14g9, comma, 14, start text, g, end text gacha kamaydi.
Dastlabki aralashmada \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning massa ulushi qancha?
Gravimetrik analiz masalalari bu – shunchaki stexiometriya asosida yechiladigan masalalar boʻlib, bir nechta bosqichlarda amalga oshiriladi. Istalgan stexiometrik hisoblashlarni amalga oshirish uchun bizga tenglashtirilgan kimyoviy tenglamalardagi koeffitsiyentlar kerak boʻlishi yodingizda deb umid qilaman.
Dastlab namunamizni qizdirganimizda nima sodir boʻlishini tahlil qilamiz. Biz suvsiz \text{BaCl}_2(q)BaCl
2
​
(q)start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, q, right parenthesis olish uchun \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ni qizdirib \text H_2 \text O (g)H
2
​
O(g)start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, left parenthesis, g, right parenthesis ni bugʻlatdik. Qizdirish jarayoni tugaganidan soʻng, aralashma tarkibida suvsiz \text{BaCl}_2(q)BaCl
2
​
(q)start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, q, right parenthesis va \text{KCl}(q)KCl(q)start text, K, C, l, end text, left parenthesis, q, right parenthesis qolishi kerak. Quyidagi taxminlardan kelib chiqqan holda biz keyingi hisoblashlarni amalga oshirishimiz kerak:
Baʼzi bir boshqa turdagi parchalanish jarayonlardan farqli ravishda namunadagi yoʻqotilgan massaning hammasi \text H_2 \text OH
2
​
Ostart text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning bugʻlanishi hisobiga boʻladi.
Barcha suv \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ni degidratlanishidan hosil boʻldi.
Eslatma: biz aralashmada qancha miqdorda \text{KCl}KClstart text, K, C, l, end text borligini bilmaymiz. Bu massa ulush 0-100 \% \,\text{KCl}0−100%KCl0, minus, 100, percent, start text, K, C, l, end text atrofida boʻlishi mumkin! Ehtimol, u 100\% \,\text{KCl}100%KCl100, percent, start text, K, C, l, end text emas, chunki biz aralashmani qizdirganimizda suv bugʻi ajralib chiqdi.
Biz degidratlanish reaksiyasini quyidagi tenglashtirilgan kimyoviy tenglama orqali ifodalashimiz mumkin:
\text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O(q)\rightarrow \text{BaCl}_2 (q)+ 2 \text H_2 \text O(g)BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O(q)→BaCl
2
​
(q)+2H
2
​
O(g)start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, left parenthesis, q, right parenthesis, right arrow, start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, q, right parenthesis, plus, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, left parenthesis, g, right parenthesis
Yuqoridagi tenglashtirilgan kimyoviy tenglamadan har 1 \,\text{mol BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O1mol BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O1, start text, m, o, l, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text dan 2\,\text{mol H}_2 \text O(g)2mol H
2
​
O(g)2, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, left parenthesis, g, right parenthesis hosil boʻlayotganini koʻrib turibmiz. Biz bu stexiometrik nisbatdan foydalanib, bugʻlangan suvning miqdoridan dastlabki namunadagi \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning miqdorini aniqlaymiz. Nima uchun tenglamaga KCl ni kiritmaymiz?
Keling, bosqichma-bosqich hisoblash tartibini koʻrib chiqamiz.
111-bosqich: namunadagi massa oʻzgarishini hisoblash
Qizdirish jarayoni davomida namunaning oʻzgargan massasini hisoblash orqali chiqarib yuborilgan suvning miqdorini aniqlashimiz mumkin.
\begin{aligned}\text{Suvning massasi } \text H_2 \text O &= \text{Namunaning boshlangʻich massasi} - \text{Namunaning oxirgi massasi} \\ &= 9{,}51\,\text{g}-9{,}14\,\text{g} \\ &=0{,}37\,\text{g H}_2 \text O \end{aligned}
Suvning massasi H
2
​
O
​
=Namunaning boshlangʻich massasi−Namunaning oxirgi massasi
=9,51g−9,14g
=0,37g H
2
​
O
​
222-bosqich. Bugʻlangan suv massasini molga aylantirish
Mol nisbatidan foydalanib chiqarib yuborilgan suv miqdoridan \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text miqdorini topish uchun dastlab bugʻlangan suv massasini molga aylantirishimiz kerak. Buning uchun suvning molekulyar massasidan 18{,}02\,\text{g/mol}18,02g/mol18, comma, 02, start text, g, slash, m, o, l, end text foydalanamiz.
\text{Suvning massasi}=0{,}37\,\cancel{\text{g H}_2 \text O} \times \dfrac{1 \,\text{mol H}_2 \text O}{18{,}02\,\cancel{\text {g H}_2 \text O}} =2{,}05 \times 10^{-2}\,\text{mol H}_2 \text OSuvning massasi=0,37
g H
2
​
O
​
×
18,02
g H
2
​
O
​
1mol H
2
​
O
​
=2,05×10
−2
mol H
2
​
Ostart text, S, u, v, n, i, n, g, space, m, a, s, s, a, s, i, end text, equals, 0, comma, 37, start cancel, start text, g, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, times, start fraction, 1, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, divided by, 18, comma, 02, start cancel, start text, g, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, end fraction, equals, 2, comma, 05, times, 10, start superscript, minus, 2, end superscript, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text
333-bosqich. Suvning miqdoridan \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text miqdorini topish
Biz muvozanatda turgan reaksiyaning mol nisbatidan foydalanib suv molidan \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text molini topishimiz mumkin.
\text{mol BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O=2{,}05 \times 10^{-2}\,\cancel{\text{mol H}_2 \text O} \times \dfrac{1\,\text {mol BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O}{2 \,\cancel{\text {mol H}_2 \text O}}=1{,}03 \times 10^{-2} \,\text{mol BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text Omol BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O=2,05×10
−2
mol H
2
​
O
​
×
2
mol H
2
​
O
​
1mol BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O
​
=1,03×10
−2
mol BaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, m, o, l, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, equals, 2, comma, 05, times, 10, start superscript, minus, 2, end superscript, start cancel, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, times, start fraction, 1, start text, m, o, l, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, divided by, 2, start cancel, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, end fraction, equals, 1, comma, 03, times, 10, start superscript, minus, 2, end superscript, start text, m, o, l, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text
444-bosqich. \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text molini grammlardagi massaga aylantirish
Biz \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text massa ulushini topishimiz uchun dastlabki namuna tarkibidagi \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text massasini bilishimiz kerak boʻladi. \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text molekulyar massasidan foydalanib, \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning mollarini massaga oʻzgartirishimiz mumkin.
\text{Massa BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O=1{,}03 \times 10^{-2} \,\cancel{\text{mol BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O} \times \dfrac{244{,}47\,\text {g BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O}{1 \,\cancel{\text{mol BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O}}=2{,}51\,\text{g BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OMassa BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O=1,03×10
−2
mol BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O
​
×
1
mol BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O
​
244,47g BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O
​
=2,51g BaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, M, a, s, s, a, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, equals, 1, comma, 03, times, 10, start superscript, minus, 2, end superscript, start cancel, start text, m, o, l, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, times, start fraction, 244, comma, 47, start text, g, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, divided by, 1, start cancel, start text, m, o, l, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, end fraction, equals, 2, comma, 51, start text, g, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text
555-bosqich. Dastlabki namuna tarkibidagi \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning massa ulushini hisoblash
444-bosqichda topilgan massani namunaning dastlabki massasiga nisbatidan foydalanib massa ulushini hisoblashimiz mumkin.
Massa% BaCl2⋅2H2O=2,51gBaCl2⋅2H2O9,51garalashma massasi×100%=26,4%BaCl2⋅2H2O (Ilhomga rahmat aytishga arziydigan sabab yoʻq!)
Qisqartirilgan usul: biz, shuningdek, 222 dan 444 gacha boʻlgan bosqichlardan bitta ifoda tuzib, ularni birlashtiramiz mumkin (lekin birliklarimizga alohida eʼtibor qaratishimiz lozim). \text H_2 \text{O}H
2
​
Ostart text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning massasidan \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning (hisoblayotganda joyni tejash maqsadida men “gidrat” deb atayman) massasini topish uchun quyidagi tenglamani yechishimiz mumkin edi.
\text{Gidrat massasi}~=~\underbrace{0{,}37\,\cancel{\text{g H}_2 \text O} ~\times~ \dfrac{1 \,\cancel{\text{mol H}_2 \text O}}{18{,}02\,\cancel{\text {g H}_2 \text O}}} ~\times~\underbrace{ \dfrac{1\,\cancel{\text {mol gidrat}}}{2 \,\cancel{\text {mol H}_2 \text O}}} ~\times~\underbrace{ \dfrac{244{,}47\,\text {g gidrat}}{1 \,\cancel{\text{mol gidrat}}}}~=~2{,}51\,\text{g}Gidrat massasi =
0,37
g H
2
​
O
​
×
18,02
g H
2
​
O
​
1
mol H
2
​
O
​
​
​
×
2
mol H
2
​
O
​
1
mol gidrat
​
​
​
×
1
mol gidrat
​
244,47g gidrat
​
​
= 2,51gstart text, G, i, d, r, a, t, space, m, a, s, s, a, s, i, end text, space, equals, space, start underbrace, 0, comma, 37, start cancel, start text, g, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, space, times, space, start fraction, 1, start cancel, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, divided by, 18, comma, 02, start cancel, start text, g, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, end fraction, end underbrace, space, times, space, start underbrace, start fraction, 1, start cancel, start text, m, o, l, space, g, i, d, r, a, t, end text, end cancel, divided by, 2, start cancel, start text, m, o, l, space, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end cancel, end fraction, end underbrace, space, times, space, start underbrace, start fraction, 244, comma, 47, start text, g, space, g, i, d, r, a, t, end text, divided by, 1, start cancel, start text, m, o, l, space, g, i, d, r, a, t, end text, end cancel, end fraction, end underbrace, space, equals, space, 2, comma, 51, start text, g, end text ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~\text{2-bosqich:} ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~\text{3-bosqich:} ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~\text{4-bosqich:} 2-bosqich: 3-bosqich: 4-bosqich:space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, start text, 2, negative, b, o, s, q, i, c, h, colon, end text, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, start text, 3, negative, b, o, s, q, i, c, h, colon, end text, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, start text, 4, negative, b, o, s, q, i, c, h, colon, end text
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~\text{H}_2\text{O molini topish}~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~\text{mol nisbat}~~~~~~~\text{g BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ H
2
​
O molini topish mol nisbat g BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, space, m, o, l, i, n, i, space, t, o, p, i, s, h, end text, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, start text, m, o, l, space, n, i, s, b, a, t, end text, space, space, space, space, space, space, space, start text, g, space, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space, space
Boʻlishi mumkin boʻlgan xatolar
Biz hozirgina aralashmaning tozaligini aniqlash uchun gravimetrik tahlildan muvaffaqiyatli foydalandik! Lekin baʼzan laboratoriyada ishlar bunday oson kechmasligi mumkin. Maqsadga muvofiq bormaydigan jarayonlarga quyidagilarni kiritish mumkin:
Stexiometriya xatoliklari, masalan, \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text degidratlanish tenglamasiga stexiometrik koeffitsiyentlar qoʻyib, tenglashtirmaslik.
Laboratoriya xatoliklari, masalan, suv bugʻlanishi uchun yetarli vaqt berilmasligi yoki tarozida idishning ogʻirligini ayirishni unutish.
Yuqorida keltirilgan holatlar masala javoblariga qanday taʼsir koʻrsatadi?
111-holat: biz tenglamani tenglashtirishni unutdik
Bu holatda 333-bosqichdagi amalda notoʻgʻri mol nisbatlaridan foydalangan boʻlar edik. Biz toʻgʻri \dfrac{2 \,\text H_2 \text O}{1 \,\text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O}
1BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O
2H
2
​
O
​
start fraction, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, divided by, 1, start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end fraction nisbatning oʻrniga \dfrac{1 \,\text H_2 \text O}{1 \,\text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text O}
1BaCl
2
​
⋅2H
2
​
O
1H
2
​
O
​
start fraction, 1, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, divided by, 1, start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end fraction nisbatidan foydalangan boʻlardik. Bu esa 333-bosqichda hisoblangan metall gidratning molini ikki marta oshirib, \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning umumiy massa ulushini ham ikki marta oshirib yuborardi. Natijada namuna aslidan koʻra ancha yuqori tozalikka ega degan xulosaga kelgan boʻlar edik!
Nazorat savoli: 111 - holatda metall gidratining massasi qanchaga teng boʻlardi?
Javobni koʻrish
Yuqoridagi holatni keltirishimizdan maqsad nima? Doimo barcha reaksiya tenglamalarini toʻgʻri tenglashtirilganini ikki martalab tekshiring!
222-holat: suv bugʻlanishi uchun berilgan vaqt tugadi, ammo suvning hammasi bugʻlanib ketishga ulgurmadi
Qoʻlda ushlab turilgan soat oynasi. Soat oynasida oq rangli kukunsimon mis (II) sulfat va unga suv qoʻshilishidan keyin, oq kukun oʻrtasida hosil boʻlgan och koʻk rangli mis (II) sulfat gidrati.
Qoʻlda ushlab turilgan soat oynasi. Soat oynasida oq rangli kukunsimon mis (II) sulfat va unga suv qoʻshilishidan keyin, oq kukun oʻrtasida hosil boʻlgan och koʻk rangli mis (II) sulfat gidrati.
Baʼzi holatlarda metall gidrati va uning suvsiz birikmasining ranglari bir-biridan farqlanadi. Masalan, mis (II) sulfat oq rangli qattiq birikma, lekin gidratlanish reaksiyasidan keyin och-koʻk rangli kristallogidrat hosil qiladi. Shunin uchun degidratlanish jarayonini nazorat qilish uchun rang hamda massa oʻzgarishidan foydalanishingiz mumkin. Rasm manbasi: Benjah-bmm27 on Wikimedia Commons, Jamoat mulki
Ikkinchi holatda namunadan suvni toʻliq chiqarib yubormadik. Afsuski, bunday holat koʻp sabablarga koʻra sodir boʻlishi mumkin. Masalan, bizning vaqtimiz yetmasligi mumkin, harorat juda past oʻrnatilgan boʻlishi mumkin yoki namunani issiqlik manbaidan oʻylamasdan erta olib qoʻygan boʻlishimiz mumkin. Bu narsa bizning hisoblashlarimizga qanday taʼsir qiladi?
Bu holatda 111-bosqich boʻyicha hisoblab topilgan massa farqi haqiqiy qiymatdan kamroq boʻladi, shunga muvofiq ravishda 222-bosqich boʻyicha hisoblangan suvning miqdori ham kamroq boʻladi. Bu esa \text{BaCl}_2 \cdot 2 \text H_2 \text OBaCl
2
​
⋅2H
2
​
Ostart text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, dot, 2, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ning massa ulushi namunaning toʻliq degidratlashdan olingan qiymatdan koʻra kamroq boʻlishiga olib keladi. Natijada biz sof metall gidratning massa ulushini notoʻgʻri hisoblagan boʻlardik.
Kimyogarlar odatda 222-holatning oldini olishga harakat qilishadi, yaʼni namunani oʻzgarmas massaga kelguncha quritishadi. Bu degani, siz namunani qizdirib quritayotgan paytingizda massa oʻzgarishini tekshirib borasiz, toki massa oʻzgarmas holatga kelguncha (bu, shuningdek, laboratoriya tarozisining aniqligiga ham bogʻliq). Namunani birinchi marta qizdirayotgan paytingizda suv bugʻlanib chiqqayotgani sababli massaning keskin kamayishini kuzatishingiz mumkin. Namunani qizdirishda davom etganingizda massa kam oʻzgaradi, chunki namunada bugʻlanish uchun kam suv qoladi. Qandaydir onda massani keskin oʻzgarish uchun yetarli suv qolmaydi, shuning uchun avvalroq oʻlchab olingan massa bir nechta oʻlchovlar davomida ham deyarli oʻzgarishsiz qoladi. Shu ondan boshlab namunangiz quruqligiga ishonch hosil qilishingiz mumkin!
Laboratoriyada kerak boʻladigan maslahatlar: namunadan uchuvchan moddalarni chiqarib yuborishda har doim sirt yuzasi asosiy omil boʻlib kelgan. Katta sirt yuzaga ega boʻlgan birikmalarda bugʻlanish tezligi ham oshadi. Siz sirt yuzani kattalashtirishingiz mumkin, buning uchun namunani idishga imkon boricha siyrak qatlam bilan joylashtirib qizdiring yoki qattiq moddaning yirik boʻlaklarini maydalang, chunki namlik yirik boʻlaklarning ichida saqlangan boʻlishi mumkin.
Agar men biror narsani tara qilishni esdan chiqarsam nima boʻladi?
Xulosa
Gravimetrik analiz bu analit miqdorini yoki konsentratsiyasini hisoblash uchun massa oʻzgarishidan foydalanadigan laboratoriya usullaridan biri. Gravimetrik analizning bir turi haydash usuli boʻlib, bunda uchuvchan birikmalar chiqarilib yuborilgandan soʻng, oʻzgargan massa oʻlchab olinadi. Masalan, metall gidrat qizdirilib, suv chiqarilib yuboriladi. Soʻng massa oʻzgarishidan foydalanib, metall gidratnig miqdori yoki tozaligi aniqlanadi. Gravimetrik analiz tajribasi va uning hisoblari uchun baʼzi foydali maslahatlar:
Stexiometrik nisbatlarni takror tekshiring va tenglamalar muvozanatda turganiga ishonch hosil qiling.
Namunadan uchuvchan moddalar chiqarilib yuborilayotganda ular oʻzgarmas massagacha quriganiga ishonch hosil qiling.
Idishingiz massasini doimo hisobga oling!
Gravimetrik analizning boshqa turi haqida koʻproq bilishni istasangiz, gravimetrik choʻktirish usuli toʻgʻrisidagi maqolaga qarang.
Qoʻshimcha maʼlumotlar va manbalar