Gruppalaw haqqında túsinik hám onıń elementleri

Birlemshi belgiler úyrenilip atırǵan hádiyseniń (máselen, mámleket
хojalıǵında jumısshılar sanın, tiykarǵı fondlar qunın, óndirilgen ónim kólemin hám
t. b.) absolyut sanın, kólemin, muǵdarın sıpatlaydı.
Ekilemshi belgiler bolsa birlemshi belgilerdi bir-birine bóliw nátiyjesinde
alınǵan tuwındı bolıp, hádiyseniń intensivligin, strukturasın, dinamikasın
хarakterleydi. Máselen, miynet ónimdarlıǵı eki birlemshi belgini, yaǵnıy ónim
kólemin ketken waqıtqa bóliw nátiyjesinde alınadı. Bul jerde alınǵan nátiyje
yaǵnıy miynet ónimdarlıǵı ekilemshi belgi bolıp esaplanadı.
Gruppalaw aralıǵı belginiń eń úlken hám eń kishkene variantları
ayırmasınıń gruppalar sanına qatnası menen anıqlanadı. Aralıqlar:
- teń hám teń bolmaǵan;
- ashıq hám ashıq bolmaǵan;
- arnawlı kórinislerde bolıwı múmkin.
Bόlistiriw qatarlarin dúziwde toparlar sanın anıqlaw ushın statistikaǵa
baylanisli ádebiyatlarda G.A. Sterjess formulasin qollaw usinis etiledi (hár dayim
emes):
𝑛 = 1 + 3,322 ∙ 𝑙𝑔𝑁
Bul jerde N toplamdaǵı birlikler sanı.
Egerde teń intervalli gruppalaw ámelge asirilsa, gruppa araliǵi tόmendegi
formula menen anıqlanadi:

Bul jerde: h – aralıq úlkenligi; xmax – belginiń eń úlken variantı; xmin – belginiń eń kishi variantı; n – gruppalar sanı.
Eger,máselen paхta ónimdarlıǵınıń eń joqarı dárejesi 60 c/ga, eń pás dárejesi
20 c/ga, gruppalar sanı 5 ke ten bolsa, onda hár bir gruppa ushın aralıq úlkenligi 8
c/ga teń boladı:
= 8 𝑐/𝑔𝑎
Bunday aralıqlar ádette toplam birlikleri ortasında ayırmashılıq onsha úlken bolmaǵan jaǵdaylarda qollanıladı. ⁷


2.3. Ekilemshi gruppalaw.
Dáslepki gruppalanǵan maǵlwmatlarǵa tiykarlanıp, jańadan gruppa payda
etiw statistikada ekilemshi gruppalaw dep júrgiziledi. Bul usıl ádette:
- sıpatı jaǵınan birdey tipge iye bolǵan gruppalardı payda etiw;
- bir yamasa bir neshe gruppalardı bir - biri menen salıstırıw;
- ulıwmalıq nızamlılıq anıq kóriniwshi úlken aralıqlı gruppalardı payda
etiw maqsetinde qollanıladı.
Gruppalaw aralıǵın úlkeytiw jolı menen ekilemshi gruppalaw usılın
tómendegi shártli sanlar mısalında kórip shıǵamız. (1-keste).