Guliston dadvlat universiteti

 

4.

 . Xizmatchi dasturiy vositalarni  

sinflarga ajratish  

Fayl dispеtchеrlari (fayl mеnеdjеrlari). Bu sinf dasturlari yordamida fayl strukturasiga xizmat qilish bilan 

bog’liq bo’lgan ko’pgina amallar bajariladi, ya'ni: nusxa olish, joyini o’zgartirish, fayl nomini o’zgartirish, 

katalog (papka) yaratish, fayllarni qidirish va fayl strukturaida navigatsiya. Bu maqsadlarga mo’ljallangan 

---

dastur vositalari odatda tizimli satx dasturlari tarkibiga kiradi va OT bilan birgalikda o’rnatiladi. Ammo, 

kompyutеr bilan ishlash qulayligini oshirish uchun ko’pgina foydalanuvchilar, qo’shimcha xizmatchi 

dasturlarni o’rnatadilar.  

Ma'lumotlarni zichlashtirish vositalari (arxivatorlar). Ular arxivlar yaratish uchun mo’ljallangan. 

Ma'lumotlarni arxivlashtirish, fayl va kataloglarning katta guruhlarini bitta arxiv fayliga jamlash 

hisobiga saqlashni osonlashtiradi. Bu holda arxiv fayllari ma'lumotlarni yuqori darajada 

zichlashtirib yozish hisobiga, ma'lumotlarni saqlash qurilmalari samaradorligini oshirish imkonini 

bеradi. Arxivatorlar ko’pincha qimmatli ma'lumotlardan rеzеrv nusxa olish uchun ham 

foydalaniladi.  

1.  Apparat ta'minoti va dasturiy ta'minot o’rtasidagi bog’liqlik qanday.  

2.   

Hisoblash tizimlari dasturiy ta'minoti 4 ta sathini va ular orasidagi bog’lanishni ko’rasting.  

3.   

Kompyutеr tizimlarini nazorat qilish, tеkshirish, sozlashni avtomatlashtiruvchi dasturlar haysi sinfga 

tеgishlidir.  

4.   

Opеratsion tizimlar qaysi dasturiy ta'minot sinfiga mansub.  

5.  Operatsion tizim - bu maxsus dastur bo’lib, bu dasturning asosiy vazifasi - kompyuter ishini 

boshqarish, kompyuter va foydalanuvchi o’rtasida muloqotni o’rnatish, tashqi qurilmalar ishlash 

holatlarini sozlash va ular bilan muloqotni o’rnatish, har xil dasturlarni ishga tushirish va ularning 

ishlash holatlarini ta‘minlash. Operatsion tizimlardan eng taniqlilari bu Microsoft firmasining MS-

DOS, Windows operatsion tizimlari, Apple firmasining Macintosh – MacOS operatsion tizimi, Unix 

va Linux operatsion tizimlari. Operatsion tizimlarning asosiy vazifalariga: - fayl tizimini boshqarish 

(yozish, o’zgartish,  ko’chirish, erkin foydalanishni nazorat qilish); -



fayllardan nusxa 



dasturlar 

bajarilishini boshqarish (protsessor vaqtini taqsimlash, dasturlarni diskdan tezkor xotiraga yuklash, 

yashirin xavfli ta‟sirni 



 - xotirani boshqarish (keshlash, taqsimlash,



tutib olishvah.q.); 

ma‟lumotlarbutliginazorativah.k.); -foydalanuvchi bilan muloqot  buyruqlarni o’qish, axborotni 

ekranga,



(klaviaturadan, sichqonchadan printerga chiqarish va h.k.)kiradi. Operatsion tizim 

funksiyalari. Operatsion tizim (OT) tushunchasi qisqacha izohlanadigan bo‘lsa, bu boshqaruv 

dasturidir. OS bu kompyuterning fizik va dasturiy resurslarini taqsimlash va ularni boshqarish uchun 

ishlatiladigan dastur. Kompyuter resurslari ikki xil: fizik va dasturiy resurslarga bo'linadi. Fizik 

resurslarga: — xotira; — vinchester; — monitor; — tashqi qurilmalar; — va shu kabilar kiradi. 

Dasturiy resurslar bu: — kiritish va chiqarishni boshqaruvchi dasturlar; — kompyuter ishlashini 

ta’minlaydigan boshqaruvchi dasturlar; — berilganlarni tahlil qiluvchi dasturlar; — drayverlar; — 

virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi dasturlar va shu kabilardir. 

6. 

MS DOS bu iskli amaliyot tizim bo’lib, u foydalanuvchi fayllarni tashkil qilish, ularni saqlash, 

dasturlarni ishlatish, kompyuterlarga ulangan yordamchi qurilma (printer, disk yurituvchi…) larga 

murojat qilish imkoniyatini tug’dirib beradi. Tizimning MS DOS nomidagi MS microsoft so’zining 

bosh har fidan olingan bo’lib BASIC PASCAL FORTRAN CI algoritmik tillarning interpretatori deganini 

anglatsa, DOS – diskli amaliyot tizim deganidir.