Guliston davlat universiteti o’zbek tilshunosligi kafedrasi m. Qambarov Tilshunoslik nazariyasi

Morfologiya – so`z turkumlari, grammatik shakllar va so`zning ma`noli qismlari haqidlagi fan. Morfemika morfologiyaning bir bo`limi sifatida. Morfema haqida tushuncha. O`zak morfema va affiksal morfema. Morfologik qayta bo`linish. Grammatik kategoriya va grammema. Grammatik shakl. Grammatik ma`no. Umumiy grammatik ma`no, xususiy grammatik ma`no, oraliq grammatik ma`no tushunchalari va ular o`rtasidagi munosabat. Grammatik so`zlar, takror, urg`u, ohang.
So`z turkumlari. So`zlarni turkumlarga ajratish mezonlari. Mustaqil so`z turkumlari. Yordamchi so`z turkumlari. O`ziga xos xususiyatga ega bo`lgan so`z turkumlari.
Sintaksis – so`z birikmasi va uning turlari; gap, uning turlari haqidagi bulim sifatida. Sintaktik munosabatni ifodalash yullari. Lisoniy sintaktik qolip. Valentlik. Leksema va grammatik shakl valentligi.
So`z birikmasi turlari: otli birikma, fe`lli birikma, ravishli birikma. So`zlarning o`zaro birikish usullari: boshqaruv, moslashuv, bitishuv. Nominativ birliklar yasash lisoniy sintaktik qolipi.
Gap. Gap muomala vositasining eng muhim birligi sifatida. Kommunikativ birliklar yasash lisoniy sintaktik qolipi. Gapning asosiy belgilari. Gap bo`laklari. Grammatik asos. Gapning ifoda maqsadiga ko`ra turlari. Gapning grammatik asoslar miqdoriga ko`ra turlari. Sodda gap, qo`shma gap va uning turlari.
Gapning tarkibiy qismlari. Gapning aktual bo`linishi. Tillarning shakllanishi va taraqqiyoti. Tilning paydo bo`lishi. Tillarning shakllanishi. Tilning paydo bo`lishi haqida biologik aspekt; ijtimoiy aspekt. Tilning paydo bo`lishi haqidagi nazariyalar, uning talqini, ilmiy asosi.
Jamiyat va til taraqqiyoti. Til taraqqiyotida tashqi va ichki omillar. Til taraqqiyotining tashqi omillari. Diferensiya va intogratsiya. Tillarning o`zaro aloqasi. Bir xil hamda turli xil til oilasiga mansub tillarning o`zaro munosabati. Tashqi ta`sir natijasida tilning fonetik, leksik, grammatik tizimidagi o`zgarishlar.
Til taraqqiyotining ichki omillari. Til tizimi sathlarining notekis rivojlanishi. Fonetik, leksik, grammatik sathlardagi ichki qonuniy o`zgarishlar. Shevalar tilning lug`at boyligini oshiruvchi ichki manba sifatida.
Umumxalq tili. Milliy til. Xalqaro tillar. Sun`iy tillar.
Til tasnifi. Tillarni tasniflash asoslari. Tillarning tasnif turlari. Tillarning tipologik tasnifi. Tillarning geneologik tasnifi. Tipologik tasnif. Til belgilari. Morfologik shakllarning xilma-xilligi. Tillarning morfologik tipologiyasi. Tillarning sintaktik tipologiyasi.