Guruh: 31520 Bajardi: Sobirov Abdufattoh

---

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari
universiteti
Pedogogika va psixologiya
fanidan 2-Topshiriq
Guruh:31520
Bajardi: Sobirov Abdufattoh
Tekshirdi: Zaripova Dilnoza
Toshkent 2023

---

1.Psixikavaongningrivojlanishinitahlilqilish
Psixikaningrivojlanishbosqichlari:
1.Go'daklik:
Ushbu bosqich hayotning taxminan dastlabki ikki haftasini qamrab oladi.
Burivojlanishning eng qisqa davri. Bu radikal moslashuv vaqti. Yangi
tug'ilganchaqaloqtug'ilishdankeyingihayotgato'rttaasosiyo'zgartirishkiritis
hikerak,ya'ni.
(i) harorato'zgarishiga
(ii) emishvayutish
(iii) nafasolishuchun
(iv) yo'qqilish.
3. Chaqaloqlikvaertabolalik:
(i) qattiqoziq-ovqatolishnio'rganish
(ii) yurishvagapirishnio'rganish
(iii) tanachiqindilarini yo'qqilishni nazoratqilishni o'rganish
(iv) Jinsiy farqlarni va jinsiykamtarlikni o'rganish
(v) O'qishga tayyorlanish
(vi) to'g'ri va noto'g'rini farqlashni o'rganish va vijdonni rivojlantirish.
4. Kechbolalik:
(i) Oddiy o'yinlar uchun zarur bo'lgan jismoniy ko'nikmalarni o'rganish
(ii) o'sibborayotgan organizm sifatida o'ziganisbatan sog'lom
munosabatni shakllantirish
(iii) tengdoshlar bilan tiltopishishni o'rganish
(iv) tegishli erkak yoki ayol ijtimoiy rollarini ishlab chiqish.
(v) o'qish, yozish va hisoblash bo'yicha asosiy ko'nikmalarni rivojlantirish.
(vi) Kundalik hayot uchun zarur bo'lgan tushunchalarni ishlab chiqish
(vii) Vijdonni, axloqiytuyg'uni va qadriyatlar ko'lamini rivojlantirish
(viii) Ijtimoiy guruhlar va institutlarga munosabatni rivojlantirish.
(ix) Shaxsiy mustaqillikka erishish.
5. O‘smirlik:
(i) har ikki jinsdagi tengdoshlar bilan yangi va yetuk munosabatlarga erishish
(ii) Erkak yoki ayollik ijtimoiy roliga erishish
(iii) O'z fizikasini qabul qilish va o'z tanasidan samarali foydalanish
(iv) ijtimoiy mas'uliyatli xulq-atvorni xohlash, qabul qilish va unga erishish
(v) Ota-onalar vaboshqa kattalardan hissiy mustaqillikka erishish
(vi) iqtisodiy martaba uchun tayyorgarlik
(vii) Nikoh va oilaviy hayotga tayyorgarlik
(viii) Xulq-atvor uchun qo'llanma sifatida qadriyatlar va axloqiy tizimni
egallash -mafkurani rivojlantirish.

---

6. Ertavoyagayetganlik:
(i) kasbni boshlash
(ii) Turmush o'rtog'ini tanlash
(iii) turmush o'rtog'i bilan yashashni o'rganish
(iv) oila qurish
(v) bolalarni tarbiyalash
(vi) uyni boshqarish
(vii) fuqarolik mas'uliyatini o'z zimmasiga olish
(viii) qulay ijtimoiy guruhni topish.
7. O‘rta asr:
(i) kattalarning fuqarolik va ijtimoiy mas'uliyatiga erishish
(ii) o'smirbolalargamas'uliyatlivabaxtlikattalarbo'lishgayordamberish
(iii) Kattayoshdagilarningbo'shvaqtinio'tkazishfaoliyatinirivojlantirish
(iv) o'zturmusho'rtog'igashaxssifatidamunosabatdabo'lish
(v) o'rtayoshdagifiziologiko'zgarishlarniqabulqilishvamoslashtirish
(vi) kasbiymartabadaqoniqarlinatijalargaerishishvaunisaqlabqolish
(vii) Qariganota-onalargamoslashish.
8. Keksalik:
(i) jismoniykuchvasalomatlikningpasayishigamoslashish
(ii) pensiyavakamaytirilgandaromadgamoslashish
(iii) turmusho'rtog'iningo'limigamoslashish
(iv) O'zyoshguruhia'zolaribilananiqaloqanio'rnatish
(v) qoniqarlijismoniyyashashsharoitlariniyaratish
(vi) moslashuvchantarzdaijtimoiyrollargamoslashish.
Piagetningintellektual(yokikognitiv)rivojlanishiningto'rtbosqichi:
(Jan Uilyam Frits Piaget shveytsariyalik psixolog bo'lib, bola rivojlanishi
bo'yichao'z ishlari bilan tanilgan. Piagetning kognitiv rivojlanish nazariyasi
va gnoseologikqarashlari birgalikda "genetik epistemologiya" deb ataladi.
Piaget bolalarnitarbiyalashgakatta ahamiyatberdi)
1.
Sensormotor.18-24oygachatug'ilish
2.
Operatsiyadan oldingi. Kichkintoylik (18-24 oy) - erta bolalik
(7 yosh)3.Beton ishlamoqda.7 yoshdan11 yoshgacha
4.Rasmiyoperatsion.O'smirlikdankattalargacha
Sensormotorbosqichi
Dastlabki bosqichlarda, Piagetning so'zlariga ko'ra, chaqaloqlar faqat
ularningoldida nima borligini bilishadi. Ular ko'rgan narsalariga, nima
qilayotganlariga vayaqin atrofdagijismoniyo'zaro ta'sirlargae'tibor
berishadi.

---

Chunki ular hali narsalar qanday reaksiyaga kirishishini bilishmaydi, ular
doimotajriba o‘tkazishadi. Ular narsalarni silkitadilar yoki tashlaydilar,
og'ziga soladilarva sinov va xato orqali dunyoni o'rganadilar. Keyingi
bosqichlar istalgan natijagaolibkeladiganmaqsadgayo'naltirilganxatti-
harakatlarni o'zichigaoladi.
7yoshdan9oygachabo'lgandavrdachaqaloqlarob'ektniendiko'raolmasalarha
mborligini tushuna boshlaydilar. Ob'ektning doimiyligi deb nomlanuvchi
ushbumuhimbosqich -xotirarivojlanayotganiningbelgisidir.
Kichkintoylar emaklashni, tik turishni va yurishni boshlagandan so'ng,
ularningjismoniy harakatchanligi ortishi kognitiv rivojlanishga olib keladi.
Sensimotorbosqichning oxiriga yaqin (18-24 oy) chaqaloqlar yana bir
muhim bosqichga - ertatil rivojlanishiga erishadilar, bu ularning ba'zi
ramziy qobiliyatlarinirivojlantirayotganining belgisidir.
Preoperationalbosqich
Ushbu bosqichda (kichkintoydan 7 yoshgacha) kichik bolalar narsalar
haqidaramziy fikr yurita oladilar. Ularning tildan foydalanishi yanada
etuklashadi.Shuningdek,ularxotiravatasavvurnirivojlantiradilar,buulargao'tmi
shvakelajako'rtasidagifarqnitushunishgavao'ylash
bilanshug'ullanishgaimkonberadi.
Ammo ularning fikrlashi sezgiga asoslangan va haliham to'liqmantiqiy
emas.Ularhali sabab-oqibat, vaqt va taqqoslash kabi murakkabroq
tushunchalarni tushunaolmaydilar.
Concreteoperationalbosqichi
Buvaqtda7yoshdan11yoshgachabo'lganboshlang'ichvao'smirlikdavridagibol
alarmantiqiy,aniq fikrlashninamoyonetadilar.
Bolalarning tafakkuri o'zlariga kamroq e'tibor qaratadi. Ular tashqi
hodisalardantobora ko'proq xabardor bo'lishadi. Ular o'zlarining fikrlari va
his-tuyg'ulari noyobekanligini va boshqalar tomonidan baham ko'rilmasligi
yoki hatto haqiqatning birqismi bo'lmasligi mumkinliginianglay
boshlaydilar.
Ammobubosqichdako'pchilikbolalarhalihammavhumyokifaraziyfikrlayolmay
di.
Formaloperationapbosqich
Intellektual rivojlanishning to'rtinchi bosqichiga erishgan o'smirlar - odatda
11yoshdan katta - algebra va fan kabi mavhum tushunchalar bilan bog'liq
belgilardanfoydalanishi mumkin. Ular tizimli ravishda narsalar haqida
o'ylashlari,nazariyalarni ishlab chiqishlari va imkoniyatlarni ko'rib chiqishlari
mumkin. Ular,shuningdek, adolat kabi mavhum munosabatlar va
tushunchalar haqida o'ylashlarimumkin.

---

2. Sezgiturlarivauningpsixofiziologikasoslari
Sezgi — olamdagi narsa va hodisalar ayrim xossalarining miyadagi
taxlili.Materiyaningsezgiaʼzolarigataʼsirkoʻrsatib,boshmiyapoʻstlogʻinervma
rkazini qoʻzgʻatishi asosida paydo boʻladi. Sezgi dunyoni bilishning
birinchibosqichi va tarkibiy qismidir. Sezgilar asosida hissiy bilishning
idrok, tasavvurkabi shakllari yuzaga keladi. Tashqi qoʻzgʻovchilarning
oʻziga xos xususiyatlarigaqarab, barcha Sezgilar tana Sezgisi (tuyish),
koʻrish Sezgisi, eshitish Sezgisi,
hidbilishSezgisi,taʼmbilishSezgisivaboshqaturlargaboʻlinadi.Sezgifizik,
fiziologik, psixologik jarayonlarda paydo boʻladi. Fizik jarayonda har qanday
narsavahodisalarSezgiaʼzolarigataʼsiretib,tegishlisezuvchinervningchekkau
chlarini qoʻzgʻaydi. Fiziologik jarayonda qoʻzgʻalish nervning oʻtkazuvchi
yoʻliorqali bosh miya poʻstining tegishli markaziy hujayralar tizimiga oʻtadi.
Psixologikjarayonda nerv qoʻzgʻalishida bizga taʼsir etgan qoʻzgʻovchining
analizi paydoboʻladi va u sintezga aylanadi — Sezgi paydo boʻladi. Sezgi
aʼzolari miya kattayarim sharlari faoliyati bilan bogʻliq. Insonda voqelikni
bilishda koʻrish Sezgisiyetakchi oʻrinni egallaydi. Sezgilarni qayerda
joylashganligiga qarab 3 ga ajratishmumkin:
1) ekstroretseptorlar—bularorganizmsirtidaboʻladi,ulargakoʻrish,eshitish,hi
dbilish,taʼm bilish,tuyishSezgilarikiradi;
2) interoretseptorlar—tanamizichidagiSezgilar,bulargaichak,jigar,oʻpkada
giSezgilarkiradi;
3) propriretseptorlar — muskul, pay, boylamlarda boʻladi. Sezgilarning
hammasioʻzigaxosxususiyatvaqonuniyatlarga ega.
Sezgilarning umumiy qonuniyatlari Sezgilarning yuzaga kelishi
ma‘lumqonuniyatlarning asosidayuzberadi
3. Diqqatnidiagnostikaqilishmetodlari
Bolaning sensomotor sohada rivojlanish darajasi haqida uning
atrofidagi turlipredmetlar, jumladan, o‘yinchoqlar bilan harakat qilish
xususiyatlari darak beribturadi. O‘yinchoqdan diagnostik qurol sifatida
foydalanish uning tevarak-atrofidagihodisalarni bilishga intilishi va faollik
darajasi hamda predmetlardan foydalanishdaamaliy ko‘nikmalarning
mavjudligini
aniqlash
imkonini
beradi.
Kattaroq
bolalarnitekshirishdakonkretpsixologikmetodikalardanfoydalanishmumkin.
Chunkixuddishudavrdanboshlab,so‘zlitopshiriqlarnibajarishbo‘yichayo‘l-
yo‘riqlarnitushunaboshlaydi, unda zarur shaxsiy sifatlar shakllangan,
bilishga
qiziqish
rivojlangan,
ukattalarbilanbirgaeksperimentalpsixologiktadqiqotlardanisbatanuzoqroqis
htiroketish holatida bo‘ladi.
SEGENDOSKASI
BumetodikaoligofrenopedagogikaasoschilaridanbiriE.Segentomonidani

---

shlabchiqilganbo‘lib,bolaningshakllarnifarqlashqobiliyatinianiqlashga,

---

motorikaxususiyatlarinio‘rganishgaqaratilgan(N.A.Shivarev,1970).Qattiqqog‘
ozkartonga1-rasmdagifiguralar chiziladi.
1-rasm.Segendoskasi
Keyinularehtiyotkorlikbilanqirqibolinadi.Harbirvariantbir-
biridanmurakkabligi bilan ajralib turadi: 1 - doskada 10 ta har xil butun
figuralar bor; 2 -doskada2tafigurabo‘lib,ularningharbiriikkiqismdaniborat;3-
doskadaharbiriikkivauch
qismdan
iborat4
tafigura;4-
doskadaikkiqismdaniborat 5figura.
Bolaga 10 soniya davomida doska ko‘rsatiladi. Keyin doskadagi
figuralar
stolustigatushadiganqilibag‘dariladi.Eksperimentatorularniaralashtirib,harbi
rfiguranio‘zjoyigaqo‘yishniso‘raydi.Tajribaboshidaeksperimentator2-
3namunaniko‘rsatibberishimumkin.Keyinbolaningo‘zitopshiriqniqandaybaja
rayotganini diqqat bilan kuzatadi. Bunda bola «sinash va xato qilish»
kabiharakatlarqiladimi,figuralarnijoyigaqo‘yishdabolaqanchalikdiqqat-
e'tiborli,buniu qanchalik o‘rganadi, tadqiqotchi shu kabilarga e'tibor berib,
kuzatishi
kerak.Birinchitopshiriqnibajargandanso‘ng,keyingiqiyinroqtopshiriqqao‘tiladi.
Sinaluvchining har bir topshiriqni bajarish vaqti, uning qilgan harakatlari
maxsusqog‘ozga yozib boriladi (3-jadval).Sinaluvchi topshiriqlarni o‘zi
bajara olmasa, 1daqiqadan so‘ngunga yordamlashishmumkin.
3-jadval
Figuralarni joylashtirish bo‘yicha
topshiriqlarnibajarish qarori
Doska№
Sinaluvchi
harakatlari
Ko‘rsatilgan
yordamturi
Topshiriqni
bajarishvaqti
Bumetodikajudasoddabo‘lib,3yoshdankattabolalarnitekshirishdafoydal
anish
mumkin.
Bolalar
figuralarni
o‘yin
deb
qabul
qilib,
bu
topshiriqlarniqiziqib bajaradilar.
P'eron-Ruzermetodikasi

---

Metodikaqurish-
yasashxususiyatlari,maqsadgayo‘nalganko‘nikmalarniegallash
imkoniyatlarini,
harakatlarning
yangi
usullarini
o‘zlashtirishni
o‘rganishgamo‘ljallangan. Bu metodika yordamida ixtiyoriy diqqat hajmi,
uning
barqarorligihaqidabilibolishmumkin.Tajribao‘tkazishuchun10qatordangeom
etrikfiguralarchizilgan maxsusqog‘ozvarag‘ioldindan tayyorlanadi(1-ilova).
Yuqoridagi to‘rtta figuraga turli belgilar qo‘yib chiqilib, qog‘ozdagi
boshqafiguralarga ham xuddi shunday belgilar qo‘yib chiqish sinaluvchiga
taklif
etiladi.
Uo‘zharakatlarininamunabilansolishtirishimumkin.Olingannatijalarnitahlilqili
shva qayta ishlashda 100 ta figurani chizishga ketgan vaqt, ehtimoli bo‘lgan
xatolarsoni, topshiriqni bajarish xarakterini tahlil qilishda yosh me'yorlarini
hisobga olishzarur(4-jadval).
4-
jadval
7-8yoshlibolalaruchunP'eron-
Ruzermetodikasibo‘yichaqog‘oznito‘ldirishnormalari
(M.P.Kononovanatijalari).
To‘ldirishvaqti
Xatolarsoni
Sifati(%)()
1daqiqa15
soniya
-
100
1daqiqa45
soniya
2
60
1daqiqa50soniya
3
50
2daqiqa10
soniya
6
20
Bunda
sinaluvchiningchalg‘iganligi,
ishnidavomettirishzarurligihaqidaeslatilganligivahokazolar e'tiborgaolinadi.
Diqqatning ko‘chishi, uzoq davom etadigan aqliy ishga qobiliyatini
o‘rganishmaqsadida I.V.Kruk (1986) tomonidan taklif etilgan metodikaning
o‘zgartirilganvariantiniqo‘llashmumkin.Uningmazmuniquyidagicha:bola1-
qog‘oznito‘ldirgandanso‘ng,to‘ldirishqo‘llanmasio‘zgartirilib,2-
qog‘oztaklifetiladi;o‘shabelgilarniboshqageometrikfiguralargaqo‘yibchiqishk
erak.Keyin3-qog‘ozko‘rsatiladi:toqqatorlar1-
qog‘oznamunasibo‘yicha,juftqatorlarni2-qog‘oznamunasi
bo‘yicha
to‘ldiriladi. Olingan natijalar quyidagicha qayta ishlanadi. 1 va2-chi
qog‘ozlarni to‘ldirish uchun ketgan vaqt orasidagi farq vaqt etishmovchiligi
–E nianiqlashorqaliamalga oshiriladi:
E=t
1
+t
2
Buerdat–qog‘ozlarnito‘ldirishuchunketganvaqt.
Bundantashqari,xatolarfarqi(XF)quyidagiformulabilananiqlanadi.
XF=3K-/IK+2K/;

---

Buerdak–harbirqog‘oznito‘ldirishdagixatolar.
Xatolarfarqiko‘rsatkichiixtiyoriydiqqatdarajasiningpastligi,aqliyishqobi
liyati yomonligimezonisifatidaqaralishi mumkin.
Bolalarbutopshiriqniqiziqibbajaradilar,yaxshiroqnatijagaerishishgaintila
dilar.5-6yoshlibolalarqog‘oznito‘ldirishniYuqoridagi4tafiguragaqarab

---

bajaradi.9-
10yoshlio‘quvchilaresa1daqiqadanso‘ngbuishlarnieslabqolibmustaqilbajara
di.
2.Diqqat psixodiagnostikasida korrektur sinov va
GorbovShultejadvallaridanfoydalanishmasalalari
Bu metodikadan diqqatning ko‘chish va bo‘linish xususiyatlarini,
sensomotorreaktsiyalartezliginio‘rganishuchunfoydalaniladi.Sinaluvchilarga
1dan25gachasonlarixtiyoriy joylashtirilgan5 tajadvalketma-ketko‘rsatiladi
(2-ilova).
U sonlarni tartib bilan izlab ko‘rsatishi va ovoz chiqarib aytishi kerak.
Har birtopshiriqnibajarish vaqti tadqiqotqarorigayozib boriladi (5-jadval).
Sinaluvchi faoliyatini miqdoriy baholashdan tashqari sensomotor
reaktsiyalartezliginingsifatiytahlilihamamalgaoshiriladi.«Topshiriqnibajarish
xususiyatlari»bo‘limiga sinaluvchi o‘zini qanday tutganligi, verbal va
emotsional reaktsiyalariyozib boriladi. 6-7 yoshli bolalar uchun bitta jadvalni
1-1,5
daqiqa
qarash
me'yoriyhisoblanadi,o‘rtachao‘quvchilaruchun45soniyadan1daqiqagacham
e'yorhisoblanadi. Katta bog‘cha davridagi bolalar va 1-2-sinf o‘quvchilari
ba'zi
sonlarnichalkashtiribYuboradilar.10-
12yoshlibolalaruchunsensomotorreaktsiyalartezligioshishi,harakatlarningav
tomatlashuvixarakterlidir.
5-jadval.
Shultjadvalidanfoydalanishdatadqiqotqar
ori
№
jadval
Topshiriqnibajarishxususiyatlari
Vaqt
(soniya)
Har bir topshiriqni bajarish xususiyatlari hamda 5 ta jadval bo‘yicha
olingannatijalarni tahlil qilib, tadqiqotchi nerv jarayonlari o‘zgarishini,
jismoniy va ruhiyzerikish hodisasini aniqlaydi. Masalan, agar har bir
keyingi topshiriqni bajarishvaqti oshib borsa, tez charchash, ixtiyoriy
diqqat darajasining susayganligidandalolat beradi. Bu metodikadan
foydalanish bolalarning diqqati
xususiyatlarinitajribadao‘rganishimkoniniberadi.