Guruh 73 0-19 Talaba F. I. Sh Izzatullayev Axadxon

 
 2.1-rasm. Vaqt kadrni umumiy tuzilishi. 
TDMA da ketma-ketlikning davr uzunligi giperkadr deyiladi va u T
g
= 3 soat 28 
min. 53 s 760 ms (12533,76 s) ga teng. 
Giperkadr davomiyligi T
s
= 12533,76/2048 = 6,12 s 2048 ta superkadrga 
bo‘linadi.
Superkadr multikadrlarga bo‘linadi. GSM standartida ikki xil turdagi 
multikadrlar qo‘llaniladi: 
1) multikadrni 26-pozitsiyali TDMA kadr; 
2) multikadrni 51-pozitsiyali TDMA kadr. 
Multikadrlar davomiyligi quyidagilarga teng: 
1) T
m
= 6120/26 = 235,385 ms; 

---

2) T
m
= 6120/51 = 120 ms. 
Har bir TDMA kadrning davomiyligi quyidagiga teng: 
T
k
= 120/26 = 235,385 /51 = 4,615 (60/13 ms). 
TDMA da har bir kadr 0 dan Nf
max
gacha o‘zining tartib raqamiga ega, bunda 
Nf
max
= (26512048) -1 = 2715647. 
Giperkadr davomiyligini kattaligi (2715647 kadr) qo‘llanilayotgan jarayon, kadr 
raqami NF kirish parametri sifatida ishlatilayotgan kriptografik himoya talabi bilan 
tushuntiriladi. 
O‘z navbatida har bir TDMA kadr 8 ta vaqt pozitsiyalariga bo‘linadi, ularning 
davomiyligi quyidagiga teng: 
To = 60/13 : 8 = 576,9 mks (15/26 ms). 
Har bir vaqt pozitsiyasi TN 0 dan 7 gacha raqam bilan belgilanadi. Bu vaqt 
pozitsiyalari davomida nutq xabariga yoki ma’lumotga mos keladigan raqamli axborot 
oqimi bilan tashuvchining modulyatsiyasi amalga oshiriladi. 
GSM standartida raqamli oqimi vaqt pozitsiyalarida joylashtiriladigan paketlar 
ketma-ketliklaridan iborat. Paketlar davomiyligi 0,546 ms ga teng. Bu tarqalish 
kanalida vaqt dispersiyasi borligida xabarni qabul qilish uchun zarur. 
Xabar radio kanal bo‘yicha 270,833 kbit/s tezlik bilan uzatiladi, ya’ni TDMA 
kadrini vaqt intervali axborot bitini davomiyligi 576,9 mks/156,25 = 3,69 mks teng 
bo‘lgan 156,25 bitdan iborat. Har bir bit BN 0 dan 155 gacha raqam bilan belgilanadi, 
davomiyligi 1/4 bitga teng bo‘lgan oxirgisiga 156 raqami berilgan. 
Har xil turdagi axborotni aloqa kanali bo‘yicha uzatish va boshqarish uchun to‘rt 
turdagi vaqt intervallari mavjud: 
1. NB (Normal Burst) - normal vaqt intervali; 
2. FB (Frequency Correction Burst) - chastotani sozlash vaqt intervali; 
3. SB (Synehronization Burst) - o‘rnatish intervali; 
4. AB (Access Burst) – ruhsat intervali. 
Normal vaqt intervali NB aloqa kanallari bo‘yicha axborot uzatish va boshqarish 
uchun xizmat qiladi. NB 114 bit shifrlangan axborot va 30,46 mks davomiylikka ega 
bo‘lgan 8,25 bitli himoya intervali (GP) dan iborat. 114 bitli blok mazkur vaqtda qabul 
qilgichning aloqa kanali xarakteristikalariga mos keluvchi ekvalayzerni o‘rnatish 
uchun qo‘llaniladigan 28 bitli o‘rganish ketma-ketligi bilan bo‘lingan 57 bitli ikkita 
axborot blokiga bo‘linadi. Bundan tashqarii NB uzatilayotgan guruhda nutq axboroti 
yoki signalizatsiya axboroti mavjudligini aks etuvchi ikkita nazorat bitlarni o‘z ichiga 
oladi. 
Agar 
nazorat 
bitlariuzatilayotgan 
guruhda 
signalizatsiya 
axboroti 
uzatilayotganligi haqida xabar bersa, unda axborott kanali signalizatsiyani ta’minlash 
uchun olingan bo‘ladi. 
Shifrlangan bitlar ikki guruhi orasidagi qolgan 26 ta bit, qabul qilgich uchun 
ma’lum bo‘lgan o‘rganuvchi ketma-ketlik hisoblanadi. U quyidagilarni ta’minlaydi: 

---

- qabul qilingan va etalon ketma-ketliklarni solishtirish bilan ikkilik 
razryadlarida xatolar paydo bo‘lish chastotasini baholaydi. Solishtirish jarayonida 
aloqa sifatini baholash uchun xizmat qiladigan parametr hisoblab chiqiladi. Bu 
parametr faqat kanal sifatini baholaydi, hamda «tezkor uzatish» jarayoni bajarilganda 
va radio aloqa bilan qoplangan hududni baholashda aloqaga kirish uchun qo‘llaniladi; 
- qabul qilish traktida moslanuvchan (adaptiv) ekvalayzerni qo‘llash hisobiga 
signal qabul qilish traktini keyinchalik korreksiyalash uchun NB uzatish intervalida 
radio kanalning impuls xarakteristikasini baholaydi; 
- tashkil qilinayotgan aloqa uzoqligini baholash uchun BS va AS orasidagi signal 
tarqali shvaqtini hisoblaydi. Bu o‘lchashlar natijasi BS ma’lumotlar qabul qilayotganda 
bir-biriga qo‘shilmasligi uchun har xil AS dan ma’lumotlar paketini mos ravishda 
uzatishni ta’minlaydi. 
Chastotani sozlash vaqt intervali (FB) AS ni chastota bo‘yicha sinronlash uchun 
qo‘llaniladi. Bu vaqt intervalida 142 bit bor va ularning hammasi noldir, bu esa 
tashuvchi chastota nominal qiymatidan katta bo‘lgan 1625G‘24 kGs chastota siljishli 
modulyatsiyalanmagan tashuvchiga mos keladi. Bunday ketma-ketlik kanallari katta 
bo‘lmagan chastota siljishidagi (200 kGs) o‘z uzatgich va qabul qilgichlarini ishlashini 
tekshirish uchun zarur, bu esa 900 MGs chastota polasasini nominal qiymatini 
tahminan 0,022 % tashkil qiladi. FB da 8,25 bit davomiylikli himoya intervali mavjud. 
Takrorlanuvchi FB chastota o‘rnatish kanalini hosil qiladi. 
Vaqt sinxronlash intervali (SB) BS va AS ni vaqt bo‘yicha sinxronlashtirish 
uchun qo‘llaniladi. SB 64 bitdan iborat bo‘lgan sinxron ketma-ketlikdan iborat, hamda 
TDMA kadr raqami haqida axborot va BS ni identifikatsion kodini tashiydi. 
Takrorlanuvchi SB intervallar sinxronlash kanalini hosil qiladi. 
O‘rnatish intervali DB aloqa kanalini o‘rnanatish va testlashni (tekshirishni) 
ta’minlaydi. DB intervali tuzilishi NB bilan mos keluvchi 26 bitli o‘rnatish ketma-
ketligidan iborat. NB intervalida nazorat bitlari bo‘lmaydi va hech qanday ma’lumot 
uzatilmaydi, faqat uzatgich ishlayotgani haqida axborot berib turiladi. 
Ruhsat intervali (AV) AS ni yangi BS ga ulanishga ruhsat berishni ta’minlaydi. 
Ruhsat so‘ralganda sinxronizatsiya kanalidan keluvchi bu vaqt intervali AS tomonidan 
ajratib olinadi. Signal uzatilish vaqtix ali o‘lchanmaganligi sababli, boshida 8 bitdan 
iborat bo‘lgan tugallash kombinatsiyasi, keyin esa BS uchun 41 bitli sinxronlash 
ketma-ketligi uzatiladi. Bunday uzatilayotgan ketma-ketlikning tuzilishi BS ni 36 
shifrlangan bitlarni to‘g‘ri qabul qilinishini ta’minlaydi. Bundan tashqari AV interval 
68,25 bit davomiylikka ega bo‘lgan katta himoya intervaliga mavjud, bu (signal 
uzatilish vaqtidan qat’i nazar) boshqa AS lar uzatish paketlaridan yetarlicha vaqt 
siljishini ta’minlaydi. 
Himoya intervalini davomiyligi bitta uyada signali uncha katta bo‘lmagan 
ushlanib qolishni ikkilangan qiymatiga mos keladi va uyani maksimal ruhsat etilgan 
o‘lchamini aniqlaydi. GSM standartida uya radiusi tahminan 35 km ni tashkil qiladi, 

---

radio signalni to‘g‘ri va qaytish yo‘nalishidagi tarqali shvaqti 233,3 mks ni tashkil 
qiladi. 
GSM standartida signalni shakllash xususiyatlaridan biri, aloqa seansi davomida 
signallarni chastotasini asta sakrashlari (SFH - Slow Frequency Hopping) qo‘lanishi 
hisoblanadi. Bunday sakrashlar radio to‘lqinlarni ko‘p nurli tarqalish sharoitida radio 
kanallarda chastota farqini ta’minlash uchun zarur. Chastota sakrashlari SFH hamma 
harakatdagi tarmoqlarda kodlash samaraligini oshirish qo‘llaniladi. SFH 
qo‘llanilganda xabarni TDMA kadrda abonent uchun ajratilgan vaqt intervalida (577 
mks) uzatilganda, keyingi kadrlar belgilangan yangi chastotada uzatiladi (qabul 
qilinadi). Chastotani qayta sozlash uchun 1 ms vaqt ajratiladi. Bu chastota bo‘yicha 
sakrashlar jarayonida qabul qili shva uzatish kanallari orasidagi farq 45 MGs saqlanadi. 
GSM standartida qabul qilingan TDMA kadr tuzilishi va signallarni shakllash 
prinsiplari kanaldagi kodlash usullari bilan birgalikda qabul qilish uchun zarur bo‘lgan 
signal-shovqin nisbatini 9 dB gacha kamaytirishga imkon berdi, analog uyali aloqa 
tizim standartlarida esa bu ko‘rsatgich 17-18 dB ni tashkil qiladi.