gurux matchonov bekzod

2.6 gurux MATCHONOV BEKZOD

O`ZZBEKISTONDA IJTIMOIY PEDAGOGIKANING RIVOJLANISH TARIXI

REJA

1.«Avesto» va adabiy manbalarda ijtimoiy-pedagogik g’oyalar

2.O’rta asrlarda O’rta Osiyo qomusiy olimlarining ijtimoiy-pedagogik g’oyalari 3.XVIII-XIX asr ma`rifatparvarlarining ijtimoiy-pedagogik qarashlari. XX asr boshlarida ijtimoiy-pedagogik faoliyat

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi oziga xos xususiyatga ega- fan, ilmiy bilimlar sohasida maxsus amaliy faoliyat hamda oquv fani sifatida. Qadim antik davrlardayoq bolani himoya qilish maqsadida oz ijtimoiy pedagogik tarbiyaga oid muammolarni oldinga surganlar.
Eramizdan avvalgi 7-6 asrlar markaziy osiyo xududida jahon dinlari orasida eng qadimgi din zardushtiylik dini xukumronlik qildi. Bu din insoniyatga katta tasir qildi, yani insonni birinchi iringa olib chiqdi. Zardushtilar muqaddas kitobi “Avesto” (olovga siginish) oz erasining oziga xos qomusiy asari deb hisoblash mumkin
Zardushti dinda axloqiy meyorlar asosi (axloqiy mezonlar) uchlikka tayangan edi. “Avesto”da-inson yaxshi fikrlarga ega bilishi, faqat yaxshi sozlar va sabovli ishlar qilishi lozim deb yozilgan (xulq atvor).
“Avesto”ning katta qismi bilgan “ Yasna’larda inson kamolini korsatuvchi axloq–odob mezoni ana shu uchlikda
xumata (gumata)–yaxshi fikr, xukta (gukta) – yaxshi soz va xvarsha (gvarshta)–yaxshi ishlarda ifodalanadi
“Men yaxshi fikr, yaxshi soz, yaxshi ishga shon shavkat baxsh etaman. Men yaxshilikdan iborat qonunga shon shavkat baxsh etaman” (“yasna”, 14), deyiladi.
“Avesto” tadqiqotchisi A.O.Makovelskiy inson fikri, sozlari va ishlariga ikki qaramaqarshi kuch: Voxu Mana (“Ezgu fijr”) va Apo Mana (“Yoviz fikr”) tasr korsatadi deydi. Barcha fikrlar, sozlar va ishlar ichida aslida ezgulik va yovizlik yotadi. “Yaxshi fikr” deganda ilohiy-qonun ruxidagi
kishisiga meshribon bolish, maqsadlarga kimaklashishga, yovuzlikka qarshi kurashishga tayyor turish, kishilarni baxtsaodati uchun harakat qilish, ahillik va dostlik, totuvlikda yashashga intilish ruxidagi niyatlar va fikrlar musaffoligi tushunilgan.
Pedagogika fani tarixi qadimgi davrlariga borib taqaladi. Kop ming asrlar mobaynida pedagogika falsafaning ichida rivojlandi. Qadimgi zamonlardan buyon olamda insonning orni va roli, shaxsning axloqiy shakllanishida madaniyat va dinning ahamiyati barkamol shaxs rivojlanishi masalalari va shu kabilar
Sharq uygonish davri (9 –11asrlar) qomusiy olimlari Abu Nasr al Farobiy (873 –1037) shunday ijtimoiy pedagogik goyalarni aytib itganlarki, bolani ayni godaklik chogidanoq tarbiyalay boshlashning zarurati, shuningdek, bolaning tarbiyasiga tabiat atrof muhitning tasiri va boshqa fikrlar kabidir.
Maxmudxija Bexbudiy (1874 –1919), Munavvar qori Abdurashidov (1878 –19q1), Abdulla Avloniy (1878 – 19q4), Abduqodir Shakuriy (1875 –194q), X.X.Niyoziy (18q9 –1929) va boshqalarning asarlarida sham koplab keltirish mumkin. Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida vujudga kelishi 20 asr 20- 30 yillari alohida orin titadi.
Bu davrda A.Avloniy, A.Shakuriy, M.Qori Abdurashidov, X.X.Niyoziy, V.F.Lubensov, N.P.Arxongeliskiy, O.Sharofiddinov kabi pedagoglarning faoliyati muhim ahamiyatga molik. Ular avvalo ijtimoiy izdan chiqib ketayotgan bolalarga yordam korsatish, Yani bu allomalar ijtimoiy pedagoglar bilib, ular tashkil etgan maktablar shuningdek, boshqa pedagoglar tajribalariga tayanganlar.
A.Avloniy tarbiya xaqida gapirar ekan shunday degan edi: tarbiya bizlar uchun, yo shayot, yo momot, yo najot, yo halokat, yo sadoqat, yo falokat masalasidir.
Rasuli akrom Nabiyi muxtaram salloloxu alayxu vasallam afandimiz: «Insonlarning karami dinidadir, muruvvati aqlidandir, nasabi axloqdandir, -demishlar»
Jamiyat hayoti markazlashtirilgan bir sharoitda shaxsning ijtimoiy harakatchanligi ham, ya`ni jamiyatdagi o’z mavqeini istaklari va qobiliyatlariga muvofik o’zgartirish imkoniyati juda kam edi. Odamning shayotdagi o’z o’rni haqidagi tasavvuri bilan real mavqei o’rtasida farq bo’lgan bir sharoitda ijtimoiy maqomni shaxsiy talablar, qobiliyatlar va qadriyat yo’nalishlariga muvofik o’zgartirish mumkin emas edi.
TINGLAGANINGGZ UCHUN
KATTA RAXMAT
TOSHKENT 2022 YIL