H. R. To`xtaеv, K. A. Cho`lponov, M. B. Qosimova, R. Sh. Zaripova

 

 

3-MA'RUZA 

ERITMALAR.  GENRI,  DALTON,  SECHENEV  QONUNLARI. 

OSVALTNING  SUEULTIRISH  QONUNI.  QIYIN  ERIEDIGAN 

TYZLARNING  ERUVCHANLIK  KO`PAETMASI.  SUVNING 

ION KO`PAYTMASI pH 

Ta'limning  tеxnologik modеli 

O`quv soati: 2 soat 

tinglovchilar soni: 45-60 ta 

O`quv mashg`uloti  shakli 

Ko`rgazmali ma'ruza, axborotli ma'ruza 

 

 

Amaliy mashg`ulot tuzilishi: 

1. Eritmalar. Eruvchanlik  Mavzularning farmatsiyadagi ahamiyati. 

Kontsеntratsiyani ifodalash usullari. 

Eritmalaraning fiziko -kimyoviy xossalari. 

2. Gеnri –Dalton, Sеchеnеv qonunlari. Osmos. 

155 

 

Noelеktrolitlar moddalar uchun Raul qonunlari.  

Erigan modda molеkulyar massasini aniqlash usullari. 

O`quv mashg`ulotining maqsadi:talabalarda Eritmlar to`g`risidagi bilimlarni shakllantiri. talabalarni 

eritmalar tayyorlashni,eritmalar kontsentrasiyasni aniqlashga o‘rgatish. 

 



 

Pеdagogik vazifalar: 



 

Eritmalar 

kontsеntratsiyasi 

haqidagi 

ma'lumotlar bilan tanishtirish. 



 

Noelеktrolit  va  elеktrolit  moddalar  uchun 

Raul 

va 

Vant 

Goff 

qonunlaridan 

foydalanishga o`rgatish. 



 

Erigan 

moddalar 

molеkulyar 

massasini 

aniqlash usullarini o`rgatish . 



 

Osmotik  bosimni  aniqlash  orqali  erigan 

modda  molеkulyar  massani  aniqlash  usulini 

o`rgatish.Bu 

usulning 

kamchiligi 

va 

afzalliklari bеriladi. 



 

Eritmalarning 

farmatsiyadagi 

ahamiyati 

tushuntiriladi. 

O`quv faoliyatining natijalari: 

talabalar biladilar: 



 

Foiz  kontsеntratsiyali,  normal,  molyar  va  molyal 

kontsеntratsiyali eritmalarni tayyorlashni bilish; 



 

Eritmalarning  kolligativ  xossalarini  bilish  va 

farmatsiyada tadbiq etish; 



 

Osmotik bosimni aniqlash usullarini bilish; 



 

Erigan  moddalar  molеkulyar  massalarini  aniqlash 

usullarini o`rganish;  



 

Eritmalarni farmatsiyadagi ahamiyatini bilish;. 



 

Eritmlar  holatidagi  dori  shakllariga  misollar 

kеltirish; 

Ta'lim usullari 

Ma'ruza, tеzkor so`rov, amaliy hujum, pinbord 

Ta'lim vositalari 

Ma'ruza  matni,  o`quv  qo`llanmalar,  kompyutеr, 

slaydlar,    ko`rgazmali  matеriallarlar,    skotch, 

qog`oz, 

O`qitish shakllari 

Ommaviy,  jamoaviy 

O`qitish shart-sharoiti 

Maxsus tеxnik vositalar bilan jixozlangan xona 

Monitoring va baholash 

Tеzkor so`rov, savol-javoб 

 

II. TA'LIMNING TЕXNOLOGIK XARITASI 

Ta'lim shakli. Ish 

bosqichi 

Faoliyat 

 

o`qituvchiniki 

talabalarniki 

 

Ma'ruza: tayyorgarlik bosqichi  

 

1-boqich. 

O`quv mashg`ul otiga 

kirish(5 daq) 

 

 1.1. 

Mashg`ulot 

mavzusi 

va 

maqsadini 

aytadi, 

talabalarning 

kutilayotgan 

natijalar 

еtkaziladi; 

Mashg`ulot 

ko`rgazmali 

ma'ruza 

shaklida borishini ma'lum qilinadi. 

 1.2.  Aqliy  hujum  yordamida  ushbu 

mavzu  bo`yicha  ma'lum  bo`lgan 

tushunchalarning 

aytilishini 

taklif 

etiladi.  

Tinglaydilar, yozib oladilar 

 

 

Tushunchalarini aytadilar. 

 

156 

 

2-boqich.  

Asosiy bosqich  

(70 daq) 

2.1.  Mavzu  bo`yicha  ma'ruza  matni 

tarqatiladi  va  uning  rеjasi,  asosiy 

tushunchalar  bilan  tanishish  taklif 

qilinadi.  

2.2.Slaydlarni  Pover  point  tartibida 

Eritmalar  va  ularning  farmatsiyadagi 

ahamiyati  haqidaga  ma'lumotlar  bilan 

tanishtiriladi. 

Eritmalar tayyorlash usullari  bеriladi. 

O`qiydilar. 

 

 

Tinglaydilar,qoida  va  formulalarni  

daftarga ko`chirib oladilar. 

Savol bеradilar. 

 

2.3. 

Eritmalardan 

tеzkor 

so`rov 

o`tkaziladi. 

Savollarga tеzkor javob bеrishadi;  

 

2.4. Elеktrolit va noelеktrolitlar uchun 

Raul va Vant Goff qonunlari haqidagi 

ma'lumotlar bilan tanishtirish. 

Tinglaydilar,  yozib  oladilar.  Savol 

bеradilar. 

 

2.5. Eritmalar to`g`risidagi animatsion 

multimеdia      axborot  vostitalari 

ko`rsatiladi.  

Tinglaydilar,  ko`radilar,  rеaktsiya 

tеnglamalarini  daftarga  ko`chirib 

oladilar. 

Savol bеradilar. 

 

2.6. Marsh rеaktsiyasi. Bu usullarning 

kamchiligi 

va 

afzalliklari 

bеriladi.Usulning  rasmi(ilova№3)  va 

vidio rolik ko`rsatiladi.  

Mishyak  va  uning  birikmalarini  va 

miqdor tahlil usullari tushuntiriladi. 

Tinglaydilar,  ko`radilar,    rеaktsiya 

ximizmlarini  daftarga  ko`chirib 

oladilar. 

Savol bеradilar. 

 

2.7. 

Mavzu 

yuzasidan 

asoy 

tushunchalarni  takrorlash  maqsadida 

pinbord usulidan foydalaniladi. 

Asosiy  tushunchalar  muhokama 

qiladilar.  Ma'lumotlarni  daftarga 

qayd qiladilar. 

 

3-boqich.  

Yakuniy(5 daqiqa

) 

3.1.Mavzu  bo`yicha  yakun  qiladi, 

olingan bilimlarni kеlgusida kasbiy 

faoliyatlarida 

ahamiyatga 

ega 

ekanligi 

muhimligiga 

talabalar 

e'tibori qaratiladi. 

3.2.  Mustaqqil  ish  uchun  topshiriq 

bеriladi. 

Savollarga javob bеradi 

Savollar bеrishadi 

 

 

Tayanch  so‟zlar:  erituvchi,  erigan  modda,  eritma,  eruvchanlik,‘ritmalar  kontsentratsiyasi. 

Molyar,normal,  foiz,  molyal    konsentratsiya.  Molyar  qism.  Qattiq,gaz.syuqliklarning  erishi. 

Gitratatsiya, kristallogidratlar, Genri, Dalton, sechenev qonunlari. 

157 

 

 

Adabiyotlar: 

1. Q. A. Ahmerov, A. T. Jalilov, Umumiy va anorganik kimyo, Tashkent,2006,390 b. 

2.Ю.А. Ершов,Общая химия,М., Высшая школа,2003 г. 390 с. 

      3.Umumiyvaanorganikkimyodanamaliymashg‘lotlar.Farmatsevtikainstitutetalabalariuchun/ 

mualliflar: S.N.Aminov?R.Aristanbekov, H.R.To‘xtaevvaboshqalar, Toshkent,2008. 368 b. 

      4.N.A.Parpiyev,A.G.Muftaqov,H.R.Rahimov  ,  Anorganikkimyo-    Toshkent.  ‖O‘zbekiston‖, 

2003.-428 b.   

5.N.S.Axmetov,Obshaya i neorganicheskya ximiya. Uchebnik dlya VUZov, 

       Vыsshaya shk. 1981. 679 s. 

     6.E.T.Oganesyan Neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya VUZov po spe- 

       tsialnosti Farmatsiya.- M. Vыssh. shk. 1984. 384 s. 

     7.N.L.Glinka,Obshaya ximiya. Uchebnoe posobie dlya VUZov.- L.Ximiya 

       1980, 780 s. 

     8. H.R.Rahimov , Anorganik kimyo T., O‘qituvchi. 1984. 422 s. 

     9. H.R.To‘xtayev, Anorganik kimyo ma‘ruzalar matni. Toshkent,2001.244 b.  

     10.Anorganik 

kimyo: 

Farmatsiya-57230500-bakalavriyat 

ta‘lim 

yo‘nalishi 

uchin 

darslik)|H.R.To‘xtayev  (va  bosqalar);  O‘zROliy  va  o‘rta  maxsus  ta‘lim  vazirligi.-

T.:‖Noshir‖,20011.-520 b.  

Genri-Dalton qonuni. 

Agar biror suyuqlikda gazlarning  aralashmasi erisa,  har  bir  alohida  gazning eruvchanligi shu 

gazning parsial bosimiga to‘g‘ri proporsional. 

Sechenov qonuni.  

Eritmada elektrolitning konsentratsiyasi ortishi bilan gazning unda eruvchanligi kamayadi. 

kC

o

e

N

N







 

N

o 

- gazning toza erituvchidagi eruvchanligi; k- Sechenev konst., gaz va elektrolitning tabiatiga 

va haroratga bogliq kattalik;  

C- elektrolit kons-si, N-gazning elektrolit eritmasidagi er-ligi. 

     Gazlar er-gini kamayishi gidratatsiyaga bog‘liq.  

Gidratatsiya  suv molekulalarini ionlar atrofida bog‘laydi  va  gazlarning eruvchanligi kamayadi. 

                          Suyuq eritmalar. 

Suyuqliklar: spirt,  glitsirin suvda cheksiz eriydi.  

Chekli eriydi: fenol+ sovuq suvda  oz  eriydi.  

Harorat ko‘tarilganda  uning eruvchanligi ortadi.   

66,45

o

 S dan yuqori haroratda cheksiz eriydi. 

    Qattiq va  suyuq  moddalarning eruvchanligiga bosim ta‘sir etmaydi. 

   Genri-Dalton  va Sechenev q. tibbiyotdagi  ahamiyati. 

    _G‘ovvoslarda kechadigan kesson kasalligi ana shu Genri q. amal qiladi.  

 Dengiz  sathidan  40  m  pastda  umumiy  bosim  odatdagidan  4  marta  ortib,  qondagi  bosim  ham 

shuncha marta ko‘payadi.  

 Agar  g‘ovvos  tepaga  tez  ko‘tarilsa    uning  bosimi  juda  tez  pastga  tushadi.  Gazlarning 

eruvchanligi  bu  holatda  keskin  kamayib    qonda  gazlarning  pufakchalari  paydo  bo‘ladi.  Bu 

pufakchalar tomirlarning tiqilishi va to‘qimalarning zararlanishiga  va hatto o‘limga olib kelishi 

mumkin.  

   Qorason  (gangrena)  kasalligida  o‘lgan  to‘qimalardagi  mikroblarni  bosim  ostida  chiqarib 

yuborish  usuli  ishlab  chiqilgan.  Buning  uchun  bemor  yuqori  bosimli    barokameralarga 

joylashtirilib  unga kislorod bilan boyitilgan havo qo‘shiladi. Davolash paytida  to‘qimalarning 

kislorod bilan ta‘minlanishi  yaxshilanib kutilgan natijaga  olib keladi. 

    Sechenev q. ko‘ra  qonda O

2 

 va CO

2 

 erishiga nafaqat elektrolitlar, balki oqsillar, lipidlar va 

boshlar  kuchli ta‘sir etadi.  

Qondagi o‘zgarishlar shifokorlarning doimiy nazoratida bo‘lishi tabiiy. 

158 

 

                             Eritmalar konsentratsiyasi  

Erigan  modda  massasining  eritmaning  umumiy  massasiga  nisbati  erigan  moddaning  massa 

ulushi deyiladi. 

;

2

1

m

m

W



.

100

2

1





m

m

W

 

Bir litr eritmada erigan modda miqdoriga molyar konsentratsiya deyiladi. 

;

V

n

C

m



.

V

M

m

C

m





 

Bir kg erituvchida erigan modda miqdoriga molyal konsentratsiya deyiladi: 

.

1000

g

M

m

C







 

 Bir    litr  eritmada  erigan  modda  ekvivalent  miqdoriga  normal  (ekvivalentning  molyar) 

konsentratsiya deyiladi: 

.

V

E

m

C

n





 

         Erigan    moddaning  molyar  ulushi  deb,    erigan  modda  miqdorining  eritmadagi  barcha 

moddalar miqdorlari  yig‘indisiga  nisbatiga aytiladi. 

.

o

n

n

n

N





 

   Bir millilitr eritmada erigan modda milligrammlar soniga  titr. 

.

1000

;

1000

M

C

T

M

C

T

n

m









 

   Eritmaning hajmi,  zichligi  va massasi  o‘zaro bog‘liq: 

;

V

m







 

       Zichligi,  massa  ulushdan konsentratsiyalarini topish: 























%)

100

(

10

%

;

10

%

;

10

%

W

M

W

C

E

W

C

M

W

C

n

m







 

 

                           Eruvchanlik. Erish mexanizmi 

    Ayni  haroratda  ma‘lum  erituvchida  erishi  mumkin  bo‘lgan  modda  miqdori  eruvchanlik 

deyiladi. 

 Biror bir erituvchida moddaning erishi o‘z-o‘zicha borib, bunda  



G 



 O ,  jarayon o‘z-o‘zicha 

boradi. 

     20 

o

S da 100 g erituvchida  10 g ortiq modda erisa bu modda yaxshi eriydigan . 

  0,01 – 1,0 g atrofida erisa  qiyin eriydigan. 

0,01 g dan kam erisa  amalda erimaydigan.  

Solvatlanish;solvatlar  

Agar erituvchi suv bo‘lsa, bu jarayon gidratlanish, mahsulot esa gidratlar deyiladi. 

159 

 

 

     Donor-akseptor ta‘sirlashuv: 

.

4

2

3

OH

NH

O

H

NH





 

     Spirt+ suv dipol-dipol ta‘sirlashuv . 

Qattiq moddalar (KOH, NaOH) eriganda issiqlik chiqadi. NH

4

NO

3

 , NH

4

Cl,KNO

3

   eriganda esa 

issiqlik yutiladi. 

     Kristallogidrat tarkibidagi suvni esa kristallizatsiya suvi deb ataladi. 

CuSO

4

 ·5H

2

O  - mis kuporosi; 

     Na

2

CO

3

 ·10H

2

O – kristall  soda 

     MgSO

4

 ·7H

2

O  - taxir   tuz 

               Eritmalarning  fiziko-kimyoviy xossalari 

     Ideal eritmalar. Komponentlari qo‘shilganda bir xil va turli molekulalar orasidagi o‘zaro ta‘sir 

kuchlari bir xil bo‘ladi.  

 A-A, B-B va A-B molekulalar orasidagi  ta‘sir teng kuchli.  Ideal eritmalarning xossalari alohida 

komponentlar xossalaridan farq qilmaydi.  

Bu eritmalar Vant-Goff va Raul qonunlariga bo‘ysunadi. 

                         Osmos va osmotok bosim. 

    Erituvchi molekulalarining yarim o‘tkazgich parda orqali bir tomonlama diffuziyasiga osmos 

deyiladi.  

    Osmos hodisasini  to‘xtatish uchun yuqori  konsentratsiyali  eritmaga  berilishi zarur bo‘lgan 

bosim osmotik bosim deyiladi. 

 

 

 Osmotik bosimni o‘lchashga imkon beruvchi uskuna. 

       a- osmotik bosimni to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘lchashga  mo‘ljallangan osmometr: 1-sopol idish va  

2-monometr. 

       b-Berkeli  va  Xartli  tomonidan  taklif  etilgan  osmotik  bosimni  o‘lchaydigan  qurilma:    1-

monometr;  2-eritma  solinadigan  idish;  3-yarim  o‘tkazgich  parda;  4-erituvchi  saqlanadigan 

silindr. 

                           Vant-Goff  qonunni.  

Erigan  modda  gaz  holatida  bo‘lib,    eritma  hajmiga  teng  hajmni  egallaganda  hosil  qiladigan 

bosimi shu eritmaning osmotik bosimiga teng bo‘ladi: 

.

T

R

C

P

m







 

160 

 

 P-   osmotik bosim, kPa; C

m

 -   molyar konsentratsiya, mol/l; 

    R -   gaz doimiysi 8,31; T -  mutloq harorat,K. 

     Osmotik bosim  erigan  modda molyar konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional.  

.

;

,

lg

'

,

V

P

T

R

m

M

V

M

T

R

m

P

uchun

ani

bo

V

M

m

V

n

C

m























 

    n-erigan moddaning mollar soni; m- erigan moddaning massasi,g; R- universal gaz doimiysi; 

V- eritmaning litr soni; P- eritmaning osmotik  bosimi, kPa;T-  eritmaning harorati,K.  

    Osmotik  bosimlari  teng  bo‘lgan  eritmalar  izotonik  eritmalar  ,    osmotik  bosimi  yuqori 

eritmalarni gipertonik, 

past bo‘lgan eritmalarni esa gipotonik eritmalar.  

Dengiz suvi osmotik bosimi 2,83

*

10

6

 Pa ga teng. 

 Hayvonlar hujayralaridagi osmotik bosim 300 kPa.   

   Ichni  yumshatuvchi  dori  moddalarining  ta‘siri  oshqozonda  tuzlar  kon-sini  oshiradi,  bu  esa 

oshqozondagi moddalaning suyulishiga olib keladi. 

     Raul q. 1887 yilda fransuz olimi Raul:              

    I – q.:   Suyultirilgan eritmalarda eritma ustidagi erituvchi  to‘yingan bug‘ bosimining nisbiy 

pasayishi  erigan modda molyar ulushiga teng.  

;

;

0

0

0

0

0

n

n

n

P

P

P

N

P

P

P











.

0

n

n

n

N





 

                    P

o

 > P          



 P =  P

o

 - P      

   II  –  q.    Eritma  muzlash  haroratining  pasayishi  erigan  modda    molyal  kons-siga  to‘g‘ri 

proporsional. 

muz

muz

o

muz

muz

t

t

t

C

k

t













;

 

C -molyal kons-siya, mol/kg;  k -krioskopik doimiylik, grad.kg/ mol; 

 K  fizik  ma‘nosi   kons-si 1 mol/kg bo‘lgan nolektrolit modda eritmasining  muzlash haroratini 

toza ertituvchiga nisbatan necha 

o

Sga  pasayishini ko‘rsatadi.  

Eritma qayn.  haroratining  ortishi erigan modda molyal kons-siga to‘g‘ri proporsionaldir. 

qay

o

qay

qay

qay

t

t

t

C

E

t













;

 

   t 

qay

   -   eritma q. h.;  t

o

 qay

    -   toza erituvchi q. h. 



 t 

qay

 -   q. h. ortishi;  E - ebulioskopik doimiylik, grad.kg/mol. 

    E 1 kg  erituvhida 1 mol  noelektrolit modda eriganda eritmaning qay. harorati toza 

erituvchinikidan necha gradusga farq qilishini ko‘rsatadi. 

     K va E erituvchi tabiatigagina bog‘liq kattaliklardir. 

Suv uchun K= 1,86;  E  =  0,52. benzolda K  = 5,12 ;  E  = 2,57. 

   Molekulyar massasini aniqlash:   

;

1000

,

1000

;

;

g

t

m

k

M

g

M

m

k

t

g

M

m

erdaC

bu

C

k

tmuz

muz































 

.

1000

g

t

m

E

M

muz











 

   Eritmaning zarrachalar  soniga  bog‘liq xossalar osmotik   bosim,  muzlash  va qaynash h. va 

to‘yingan bug‘ bosimining o‘zgarishi  kolligativ xossalari deyiladi. 

161 

 

Vant-Goff va Raul q.  noelektrolit moddalarning  elektrolitlar  eritmasi uchun 

             Elektrolitlarda 

 

(i) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

:          

m

m

m

C

E

i

t

C

k

i

tmuz

T

R

C

i

P

























;

;

 

).

1

(

1

;

























m

i

t

t

t

t

P

P

i

naz

qay

taj

qay

naz

muz

taj

muz

naz

taj



 



 -dissotsilanish darajasi; m- har bir molekuladan ionlarning hosil bo‘lish soni. 

    Osmotik bosimning    ahamiyati.  

      Insonning  qon bosimi  37

o

S da  780 kPa bosim. 

  0,9% li  NaCl eritmasida  (O,15 mol/l), 

     Achiq  tuz  (MgSO

4

·7H

2

O)    va  glauber  tuzi  (Na

2

SO

4

·10H

2

O)  ichni  surish    osmos  hodisasiga 

asoslangan.  

 Oshqozonga   tuzlar juda yomon so‘riladi.  

Tuzlar  bosimlaridagi  o‘zgarishlar  tufayli  bu  tuzlarga  qarab  suv  harakat  qiladi  va    surgi  ta‘sir 

yuzaga keladi.                                              

                   Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi 

     1887 yilda shved olimi S.Arrenius: 

1. Elektrolitlar  suvda  eriganda  +  va - zaryadli   ionlarga ajraladi.  Bu jarayonni elekt. dissot-a 

deb ataladi. 

    2.  Elektr  toki  ta‘sirida  musbat  zaryadli  ionlar  katodga,  manfiy  zaryadli    ionlar    anodga 

tortiladi.  Shu sababli ularni      mos ravishda kationlar va anionlar  deb ataladi. 

    3. Dissotsiasiya qaytar jarayondir. 

    Elektrolitlar.   Noelektrolitlar. 

      Arrenius naz. kamchiligi u erituvchi va erigan modda  zarrachalarining  o‘zaro ta‘sirlashuvini 

hisobga olmaydi. gidratlangan holda : 

KA  +  nH

2

O    



    K 

+

(H

2

O)

x

  + A

 -

 (H

2

O) 

n-x 

vodorod ioni eritmada gidroksoniy ioni holida:               

                            H

+ 

  +   H

2

O   



     H

3

O

+

 

                            NH

3 

  +H

2

O  



  [NH

4

]OH                                      

    Qutbli  kovalent  bog‘lanishli moddalar: 

                       HCl 

(g)

  + nH

2

O 



 H(H 

2

O)

+ 

  + Cl(H

2

O)

- 

n-1

 

     E - erituvchining dielektrik o‘tkazuvchanligi(81). 

          Biologik  suyuqliklarda  va  to‘qimalarda  turli  ionlar  juda  mo‘l:  NaCl,  KCl,  HCl,  CaCl

2

, 

NaH

2

PO

4

, NaHCO

3

 . 

 Organizmidan  suv  chiqib ketadi:  peshob orqali, qisman terlash va nafas olish sistemasi orqali.  

Peshobda anorganik ionlar ko‘p. Organizmda suv almashinuvi tuzlarning kirib kelishi va chiqib 

ketishiga bog‘liq.   

                             Dissotsilanish darajasi 

          Ionlarga ajralgan molekulalar sonining  umumiy molekulalar soniga nisbati dissotsilanish 

darajasi deyiladi. 

;

N

n





 



- dissotsilanish darajasi; n-ionlarga ajralgan molekulalar soni;  N- umumiy molekulalar soni. 

     Kuchli elektrolitlar  



  qiymati 30 % dan yuqori: 

- kuchli kislotalar HCl, HBr, HJ, HNO

3

, H

2

SO

4

, HClO

4

, HMnO

4

, H

2

CrO

4

,HClO

3

, H

2

Cr

2

O

7 

 ; 

- kuchli asoslarga I  va II gr.metallarining asoslari (Be(OH)

2

       va Mg(OH)

2

  dan tashqari; 

- barcha suvda eruvchan tuzlar ham kuchli elektrolitlar.         

162 

 

    Kuchsiz elektrolitlar uchun 



  3% dan kam: 

-barcha organik kislotalar (R-COOH) va asoslar (R-NH

2

; R

2

NH; R

3

N); 

-kuchsiz asoslar d- elementlar gidoksidlari va   NH

4

OH. 

-ba‘zi anorganik kislotalar: H

2

S, HNO

2

, H

2

SiO

3

, H

2

CO

3

, HClO, HCN, H

2

SO

3

 . 

      Ba‘zi  organik  va  anorganik  kislotalar    o‘rtacha  kuchli  elektrolitlar:    H

2

C

2

O

4

,  HCOOH, 

H

3

PO

4

. 



  eritma kons-siga, elektrolit tabiatiga va haroratga bog‘liq. 

 

25

o

S  da  sirka  kislota  eritmasi  uchun  dissotsilanish  darajasining  eritma  konsentratsiyasiga 

bo‘g‘liqligi 

C,

M

 

  0,2 

  0,1 

   0,05 

   0,01 

      0,005 

   0,001 



,% 

0,95 

1,40 

   1,90 

   4,20 

     6,00 

   12,40 

]

[

]

[

]

[

;

2

2

2

2

HNO

NO

H

K

NO

H

HNO

















 

   K- dissot. konstantasi; [H

+

]   va [NO

2

–

]- ionlarning molyar konsen-siyasi; [HNO

2

] – dissotsi-

magan ionlarning kons-si. 

,

)

1

(

]

[

;

]

[

;

]

[

2

2

C

HNO

C

NO

C

H

























 

 

.

1

;

1

)

1

(

2

2







































C

K

C

C

C

C

K

 

       1  -   



 = 1 ,   K=   



2

*

C       

.

/ C

K





 

Agar konsentratsiya 100 marta kamaysa, dissotsialanish darajasi 10 marta ortadi.