H. R. To`xtaеv, K. A. Cho`lponov, M. B. Qosimova, R. Sh. Zaripova

VII-MAVZU 

VII A guruh elementlarining umumiy tasnifi. Xlor birikmalari. Brom 

va yod birikmalari xossalari. 

Ta'limning  tеxnologik modеli 

O`quv soati: 2 soat 

tinglovchilar soni: 45-60 ta 

O`quv mashg`uloti  shakli 

Ko`rgazmali ma'ruza, axbarotli ma'ruza 

 

 

Ma'ruzaning tuzilishi 

1.U11 A   guruh elеmеntlarining umumiy tavsifi: 

ftor. 

Xlor. 

Brom, iod  va astat. 

2. Ftorni olinishi, xossalari, birikmalari. 

3. Xlorning olinishi.Xossalari, birikmalari. 

4. Xorid kislota va uning tuzlari.  

5. Xlrning kislorodli birikmalari. Bеrtolе tuzi.  

6. Brom, iod va astat to`g`risida tushuncha.   

O`quv  mashg`ulotining  maqsadi:    VII  А  guruh  elementlarining  umumiy  tasnifi.  Ftor,  xlor,  brom,  yod 

to‘g‘risida  ma‘lumotlar  bilan  talabalarni  tanishtirish.  Ularning  birikmalarini  tibbiyotdagi  o‘rnini  talabalarga 

yetkazish. 



 

Pеdagogik vazifalar: 



 

 



 

Guruhning umumiy tavsifi bilan tanishtirish. 



 

Ftor,  xlor,  brom  va  iodning  sanoatda  va 

laboratoriyada olinish usullari bilan tanishtirish. 



 

Xlor. Uning xossalari. Olinishi.  



 

O`quv faoliyatining natijalari: 



 

talabalar biladilar: 



 

Ftorning  olinishi va xossalari. 



 

Xlor va uning xossalari, olinishi; 



 

Xlorning kislorodli birikmalari; 



 

U11  A  guruh  elеmеntlarining  farmatsiyadagi  ahamiyatini  

388 

 



 

Xlorning    kislorodli  birikmalari  to`g`risida 

ma'lumot bеrish. 



 

Brom,  iod  va  astat  va  ularning  xossalari  bilan 

tanishitirish 



 

U11 A guruh birikmalarining tibbiyotdagi o`rni. 

bilish;  



 

Brom, iod, astatning birikmalari; 



 

 

Ta'lim usullari 

Ma'ruza, tеzkor so`rov, amaliy hujum, pinbord 

Ta'lim vositalari 

Ma'ruza  matni,  o`quv  qo`llanmalar,  kompyutеr,  slaydlar,  

ko`rgazmali matеriallarlar,  skotch, qog`oz, 

O`qitish shakllari 

Ommaviy,  jamoaviy 

O`qitish shart-sharoiti 

Maxsus tеxnik vositalar bilan jixozlangan xona 

Monitoring va baholash 

Tеzkor so`rov, savol-javob  

 

II. TA'LIMNING TЕXNOLOGIK XARITASI 

Ta'lim shakli. Ish 

bosqichi 

Faoliyat 

 

o`qituvchiniki 

talabalarniki 

 

Ma'ruza: tayyorgarlik bosqichi  

 

1-boqich. 

O`quv mashg`ulotiga 

kirish(3 daq) 

 

 1.1.  Mashg`ulot  mavzusi  va  maqsadini 

aytadi,  talabalarning  kutilayotgan  natijalar 

еtkaziladi; Mashg`ulot ko`rgazmali ma'ruza 

shaklida borishini ma'lum qilinadi. 

  1.2. Aqliy hujum yordamida ushbu mavzu 

bo`yicha  ma'lum  bo`lgan  tushunchalarning 

aytilishini taklif etiladi.  

Tinglaydilar, yozib oladilar 

 

 

Tushunchalarini aytadilar. 

 

2-boqich.  

Asosiy bosqich  

(70 daq) 

  2.1.  Mavzu  bo`yicha  ma'ruza  matni 

tarqatiladi 

va 

uning 

rеjasi, 

asosiy 

tushunchalar bilan tanishish taklif qilinadi.  

Slaydlarni  Pover  point  tartibida  V11  A   

guruh  elеmеntlari    haqidagi  ma'lumotlar 

bilan tanishtiriladi. 

V11  A  guruh  elеmеntlari  va  ularning  

birikmalari 

asosidagi 

dori 

shakllari 

to`g`risida ma'lumotlar bеriladi. 

O`qiydilar. 

 

 

 

 

 

Tinglaydilar,  rеaktsiya  tеnglamalarini 

daftarga ko`chirib oladilar. 

Savol bеradilar. 

 

 

 

2.2.V11  A    guruh  elеmеntlari  asosida 

tеzkor  so`rov o`tkaziladi. 

Саволларга 

тезкор 

жавоб 

беришади;  

 

2.4.

 

  Xloritlar,xloratlar,  pеrxloratlarning 

oksidlovchilik  va  qaytaruvchilik 

xossalari solishtirish. 

Tinglaydilar,  yozib  oladilar.  Savol 

bеradilar. 

 

2.4.  Bu  guruh  elеmеntlari  va  ularning  

birikmalarini ishlatilishi bilan tanishtirish.  

Tinglaydilar,  ko`radilar,  ko`rgazma 

matеriallarini 

daftarga 

ko`chirib 

oladilar. 

Savol bеradilar. 

 

3-boqich.  

Yakuniy 

(7 daqiqa) 

3.1.Mavzu  bo`yicha  yakun  qiladi,  olingan 

bilimlarni  kеlgusida  kasbiy  faoliyatlarida 

ahamiyatga  ega  ekanligi  muhimligiga 

talabalar e'tibori qaratiladi. 

3.2.Mustaqqil ish uchun topshiriq bеriladi. 

         Savollarga javob bеradi 

Savollar bеrishadi 

 

389 

 

 

Tayanch  so‟zlar: ftor, xlor,brom,iod. Gibridlanish. Kislotalari. 

 

Adabiyotlar: 

1. Q. A. Ahmerov, A. T. Jalilov, Umumiy va anorganik kimyo, Tashkent,2006,390 b. 

2.Ю.А. Ершов,Общая химия,М., Высшая школа,2003 г. 390 с. 

      3.Umumiyvaanorganikkimyodanamaliymashg‘lotlar.Farmatsevtikainstitutetalabalariuchun/ 

mualliflar: S.N.Aminov?R.Aristanbekov, H.R.To‘xtaevvaboshqalar, Toshkent,2005. 368 b. 

      4.N.A.Parpiyev,A.G.Muftaqov,H.R.Rahimov  ,  Anorganikkimyo-    Toshkent.  ‖O‘zbekiston‖, 

2003.-428 b.   

5.N.S.Axmetov,Obshaya i neorganicheskya ximiya. Uchebnik dlya VUZov, 

       Vыsshaya shk. 1981. 679 s. 

 

     6.E.T.Oganesyan Neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya VUZov po spe- 

       tsialnosti Farmatsiya.- M. Vыssh. shk. 1984. 384 s. 

     7.N.L.Glinka,Obshaya ximiya. Uchebnoe posobie dlya VUZov.- L.Ximiya 

       1980, 780 s. 

     8. H.R.Rahimov , Anorganik kimyo T., O‘qituvchi. 1984. 422 s. 

     9. H.R.To‘xtayev, Anorganik kimyo ma‘ruzalar matni. Toshkent,2001.244 b. 

 

 

VII А GURUH ELEMENTLARI. GALOGENLAR  

 

Ftor, xlor, brom, yod va astat galogenlarga tegishli. Ular VII А guruhning p-elementlarini 

tashkil etadi. Ularga xarakterli metallmaslar. Electron konfiguratsiyasi s

2

p

5

 

 

Galogenlar  tashqi  qavatida  1  tadan  elektronlar  bo‘lib,  bir  zaryadli  anionlar  hosil  qiladi. 

Ftordan tashqari o‘z elektronlarini berib har xil + о. d. +1 yoki +7 gacha namoyon qiladi. 

 

 

Ftor  atomining  elektronlarni  qo‘zg‘algan  holatiga  o‘tkazish  mumkin  emas.  Shuning 

uchun  uning  valentligi  1.  Boshqa  atomlarda  juftlashmagan  elektronlarni  qo‘zg‘atish  mumkin. 

Masalan valentlik 3, 5, 7 bo‘ladi. At da 7 valentlik birikmasi yo‘qligi haligacha tushuntirilmagan. 

 

Galogenlar atomi oksidlanish darajasi -1 bo‘lgan ionlar hosil qiladi, atom radiusi qancha 

kichik bo‘lsa, shuncha yaxshi. 

 

Neytral  atomlarning  qaytaruvchanlik  xosssasi  atom  radiusi  ortishi  bilan  ortadi  va 

oksidlovchilik xossasi kamayadi. 

<—   oksidlovchi 

F

2 

   Cl

2

    Bг

2

    J

2

 

 

9

F

2

 

17

Cl

2

 

35

Bг 

53

J

2

 

85

A t 

1.atomda elektronni taqsim-shi 

2.А.г. А

0

 

0,86 

1,07 

1,19 

1,37 

- 

3.J,EV 

17,42 

13,01 

11,84 

10,45 

9,5 

4.о. daraj. 

-1 

-

1,+1,3,4,5,7 

+1,3,5,7 

1,3,4,5,7 

1,5 

5.elektronga moyillik 

3,6 

3,8 

3,54 

3,29 

- 

6.erkin fiz. 

holat 

Och-sariq 

gaz 

sariq-yashil 

gaz 

qizil-

qo‘ng‘ir 

suyuqlik 

qora-siyoh 

kristall 

yashil-qora 

kristall 

7.Т

suyuq

. 

-223 

-101,4 

-7,2 

+113,6 

bug‘ga 

aylan 

8.Т

qayn

. 

-187,9 

-34 

+58,2 

-184,50 

- 

9.d 

havoga

 

1,32 

2,45 

5,51 

8,75 

 

l0.dissot. energiyasi 

156,5 

281,2 

194,1 

148,5 

 

390 

 

qaytaruvchi    —> 

 

Xlor  molekulasining  atomlarga  dissotsiyalanish  energiyasi  ftordan  ko‘ra  ko‘p.  Ftorning 

bu  anomal  xossasi  d-pog‘onaning  yo‘qligi  bilan  tushuntiriladi.  Xlor  va  boshqa  molekulalarda 

bo‘sh  d-orbitallar  bor.  Shuning  uchun  bunda  qo‘shimcha  donor-akseptor  bog‘lanish  yuziga 

keladi, buning hisobiga bog‘ mustahkamlanadi. 

                    F    2s       2p                            Cl    3s          3p  

FTOR  

 

Juftlashmagan  1  elektron  ftorda  bo‘lishi  uni  xossalarini  vodorodga  o‘xshashligiga  olib 

keladi. Elektromanfiyligi eng katta ftorning oksidlanish darajasi -1 ga teng. 

 

Ftor  ko‘p  tarqalgan  element.  Yer  sharidagi  miqdori  0,03%.  Ftorning  minerallaridan 

ahamiyatga egasi СаF

2

 – plavik shpati. (flyuarit) 

 

Na

3

AlF

6

 – kumolit. 

 

3Ca

3

(PO

4

)

2 

· CaF

2

 – ftorappatit. 

 

Ftorli birikmalar odam organizmida (asosan tish va suyakda) bo‘ladi.  

: F  :  F  : 

 

F  —  F  

 

Ftor  molekulasi  kichik  massaga  ega  va  juda  harakatchan.  Shuning  uchun  F

2

  och  sariq 

rangli gaz. 

 

Ximiyaviy aktiv, kuchli oksidlovchi.  

 

F

2 

molekulasining ximiyaviy  aktivligi  yuqoriligi, uning  dissotsiatsiya  energiyasi kamligi 

bilan tushuntiriladi.(156 kJ/mol) 

 

Lekin F

2

 ni hosil qilgan birikmalarining barqarorligi yuqori bo‘ladi. (ajr. energiyasi 200-

600 kJ/mol) 

 

Lekin F

2

 ishtirok qiladigan reaksiyalarning aktivlanish energiyasi kam. (< 4 kJ/mol) 

 

Akademik  А.Е.  Fersman  ta‘biri  bo‘yicha  ftor  ―hamma  narsani  yeydigan‖  element.  Ftor 

atmosferasida suv, shisha ham yonadi.  

SiO

2

 + 2F

2

 = SiF

4

 + O

2

             2H

2

O + 2F

2

 = 4HF + O

2

 

2KCL + F

2

 = 2KF + CL

2

 

 

Ftor hatto ba‘zi inert gazlarni ham oksidlaydi.  

Xе + 2F

2

 = XеF

4

 

2NaOH + 2F

2

 = 2NaF + F

2

O + H

2

O  

 

F

2 

 bevosita geliy, neon va argon bilan o‘zaro ta‘sirlashmaydi.  

 

F

2

  ning  ximiyaviy  aktivligi  yuqori  bo‘lgani  uchun  hamma  materiallarni  korroziyaga 

uchratadi. F

2

 ni olish, saqlash va ishlab chiqarishda Ni va uning qotishmalari ishlatiladi. Chunki 

bunda Ni atrofida NiF

2

 pardasi hosil bo‘ladi, u oksidlanishdan saqlaydi. 

 

Ishlatilishi: Ftorni ko‘p miqdorda ishlatilishi uranning izotoplarini ajratishda qo‘llanilishi 

tufayli bo‘ladi.  

 

235

UF

6

  va 

238

UF

6

 diffuzion metod ishlatiladi. 

 

Oxirgi  paytlarda  F

2

  har  xil  sovituvchi  agentlar  (freonlar)  СF

2

Cl

2

  va  polimer  materiallar 

olishda ishlatiladi.  

 

Tetraftoretilen:  СF

2

  =  CF

2

  yuqori  ximiyaviy  aktivligiga  ega.  Suyuq  ftor  va  uning 

birikmalari raketa yoqilg‘isi sifatida ishlatiladi.  

 

Ftor  1886  yilda  birinchi  marta  Musson  tomonidan  КНF

2

  ni  plavik  kislotada  elektroliz 

qilib olingan.  

 

KF  +  2HF  (suyuqlanish  temperaturasi  =  70

0

С)  elektroliz  qilinganda,  idish  Ni  dan 

yasalgan bo‘lishi kerak. Bu idish katod bo‘ladi.  

 

Anod ko‘mir elektrod, bu ko‘mir mis yoki Ni diafragmasi bilan o‘ralgan. 

 

Diafragmaning  vazifasini  katodda  ajraladigan  vodorod  va  anodda  chiqadigan  ftorni  bir-

biridan ajratish, bo‘lmasa portlash yuz beradi.  

Galogenvodorod kislotalarining olinishi 

Laboratoriya usulida olinishi: 

1. Н

2 

 ni galogenlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri birikishi. 

Н

2 

+ Cl

2 

= 2НСl 

391 

 

2. Galoidlarga kuchli kislota ta‘sir ettirish. 

СаF

2 

+ Н

2

SO

4 

= CaSO

4 

+ 2HF 

2NaCl + H

2

SO

4 

= Na

2

SO

4 

+ 2HCl 

NaCl + NaHSO

4 

= HCl + Na

2

SO

4

 

3. Galoidlarning metallmaslar bilan hosil qilgan birikmasi gidrolizi orqali 

РBr

3 

+ 3Н

2

О = Н

3

РО

4 

+ 3НВr 

РJ

3 

+ 3Н

2

О = Н

3

РО

4 

+ 3НJ 

2-usuldanfoydalanib  НJ  va  НВrolibbo‘lmaydi.  Chunki  J

-

  ioni  Н

2

SO

4

  ni  Н

2

SO

4

  ni  Н

2

S 

gaz Вr

-

 bo‘lsa SO

2

 gacha qaytaradi. 

4. Н

2

S ni erkin galogenlarga ta‘sir ettirib: 

Н

2

S + J

2 

= 2HJ + S 

HF  laboratoriya  va  texnikada  konsentrlangan  Н

2

SO

4

  ni  plavik  kislotasinita‘sir  ettirib 

olinadi: 

СаF

2 

+ H

2

SO

4 

= 2HF + CaSO

4

 

Suvsiz НF Na va К kompleks tuzlarini qizdirib olinadi: NaHF

2

; КНF

2

; К

2

HF; КН

3

F. 

KHF

2 

 



t

KF + HF 

HCl ning olinishi:Cl

2 

 





h

Cl

˙

 + Cl

˙

   zanjir reaksiya   .. 

H : H + :Cl

˙

  → HCl + H

˙

 

   .. 

H

˙

 + Cl

2 

→ HCl + Cl

˙

 

Ko‘p  miqdorda  НCl  organik  moddalarni  moddalarni  xlorlashda  qo‘shimcha  modda 

sifatida hosil bo‘ladi. 

R – Н + Сl

2 

= R – Cl + HCl 

Kimyoviy toza НВr naftalinga Вr

2

 ta‘sir ettirib olinadi: 

С

10

Н

8 

+ Вr

2 

= C

10

H

7

Вr + НВr 

Qaytaruvchilik xossasi: 

2HBr + H

2

SO

4

 = Br

2

 + SO

2

 + 2H

2

O

 

                      kons 

6HJ + H

2

SO

4

 = 3J

2

 + S + 4H

2

O 

                     kons 

8HJ + H

2

SO

4

 = 4J

2

 + H

2

S + 4HOH 

 kons

 

Shuning  uchun  НВr  va  HJ  bromide  va  xloridlarga  konsentrlangan  sulfat  kislota  ta‘sir 

ettirib olib bo‘lmaydi бeлмайди. 

Molekulyar kislorod НJ ni oksidlaydi.  

4НJ + O

2 

= 2J

2 

+ 2H

2

O 

НВr juda sekin va НСl ta‘sirlashmaydi. 

Ishlatilishi:НСl  metallurgiya, to‘qimachilik, oziq-ovqat va meditsinada ishlatiladi. 

Galogenlarning kislorodli birikmalari. 

Galogenlarning  kislorodli  birikmalari  ko‘p,  lekin  galogenlar  kislorod  bilan  to‘g‘ridan-

to‘g‘ri birikmaydi. Bu birikmalar kovalent bog‘li birikmalar. 

Galogenla

r 

 

-1 

0 

+1 

+3 

+4 

+5 

+6 

+7 

F 

HF; 

F

2

O 

F

2

 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

Cl 

НСl 

Cl

2

 

HClO; 

Сl

2

O 

HClO

2

 

СlO

2

 

НСlO

3

 

СlO

3

; 

Сl

2

O

6

 

НСlO

4

; 

Сl

2

O

7

 

Br 

НВr 

Вr

2

 

HВrO; 

Вr

2

O 

ВrU

3

; 

ВrО

2

; 

НВrO

3

 

 

Вr

2

O

7

 

J 

HJ 

J

2

 

НJO; 

HJO

2

 

JO

2

; 

НJO

3

; 

 

HJO

4

; 

392 

 

J

2

O 

J

2

O

4

 

J

2

O

5

 

Н

5

JO

6

 

Ftorda 

+ 

oksidlanishdarajasihechqachonbo‘lmaydi, 

chunkitabiatdaundankuchlioksidlovchiyo‘q.  Uningionlanishpotensiali  17,42  V.  Undanso‘ngazot 

- 14,53 V, kislorod - 13,61V.  

1927 

yildaLebobirinchimarta 

КНF

2

elektrolizida 

ОF

2

hosilbo‘lishiniko‘rsatdi. 

Bumoddagazholatdagiftorninatriyishqorieritmasidano‘tkazilsahosilbo‘ladi. 

2NaOH + 2F

2 

= 2NaF + HOH + OF

2

 

1930  yilda  Ruff  ОF

2

  konstantalarini  tekshirib,  uning  kuchli  oksidlovchiligini  ko‘rsatdi. 

OF

2 

– rangsiz, o‘tkir hidli gaz. Т

suyuq 

= - 723,8

o

С. Т

qayn 

= -144,8

o

С. 

4НJ + OF

2 

= J

2 

+ HOH + 2HF 

OF

2 

+ 2NaOH = O

2 

+ HOH + 2NaF 

Galogenlarning kislorodli birikmalari to‘g‘risida to‘xtalamiz. 

Xlorda Сl

2

O; СlO

2

; Сl

2

O va Сl

2

O

7 

Xlor kislotalar hosil qiladi. НСlO; НСlO

2

; HClO

3

; HClO

4

. 

Cl

2

O – yashil jigarrang gaz. Nafas olish va shilliq pardalarga kuchli ta‘sir qiladi. Т

suyuq 

= -

115

o

С.            Т

qayn 

= + 3,7

o

С.  d=3,02. 

Cl

2

O  –  kuchli  endotermik  modda.  Shuning  uchun  u  juda  beqaror.  Qizdirilganda,  suyuq 

holatda kuydirilganda portlaydi. 

2Cl

2

O = 2Cl

2  

+ O

2

 

Suvda Cl

2

O erib НСlO hosil qiladi: 

Cl

2

O + НОН = 2НСlO 

kuchli oksidlovchi: 

S + 2Cl

2

O = 2Cl

2  

+ SO

2

 

Disproporsiyalanish reaksiyasi: 

3Cl

2

O + 6NaОН = 4NaCl + 2NaClO

3 

+ 3HOH 

Olinishi:  

2Сl

2 

+ HgO = HgCl

2 

+ Cl

2

O 

HClO – gipoxlorit kislota, beqaror, faqat suyultirilgan eritmalardagina mavjud: 

I )     2 H C lO = 2 Н C l+ 2 O  

I I )   H C lO + 2 O = H C lO

3  

        3 H O C l= 2 H C l+ H C lO

3

 

 

havoda turganda НСl va HClO

3 

hosil qiladi. 

HClO  va  uning  tuzlari  yaxshi  oksidlovchi.  Ular  ishqoriy  sharoitda  РbO  va  МnO

2

,  bilan 

oson ta‘sirlashadi:

 

PbO   +   C aO C l     =   PbO

2

  +   C aC l

2

2H C l + C aO C l = C l

2

+ C aC l

2

  + H O H

C l

C l

ОН

 

 

qaytaruvchi:  

3КСlO + 4KMnO

4 

+ 2HOH = 4MnO

2 

+ 3KClO

3 

+ 4KOH 

disproporsiyalanish:  

3КСlO = KClO

3 

+ 2KCl 

НClO kuchsiz kislota, uning tuzlari gipoxloridlar xlorning suv bilan ta‘siri orqali olinadi.        Сl

2 

+ H

2

O = HCl + HClO 

1792 y. da Parij yaqinidagi Javel degan joyda Bertole gaz holatdagi xlorni kaliy karbonat 

eritmasidan o‘tkazib, quyidagi moddalarni oldi: 

2КОН + Сl

2 

= КСl + KClO + H

2

O 

Cl

2 

+ 2K

2

CO

3 

+ H

2

O = KClO + KCl + 2KHCO

3

 

393 

 

1820

 

yilda Labray soda yoki natriy gidroksid eritmasidan xlor o‘tkazib: 

   2NaOH+Cl

2

=NaCl+NaClO+H

2

O 

Na

2

CO

3

 + Cl

2

 + H

2

O = NaCl + NaClO + 2NaHCO

3  

 Ca(OH)

2 

dan Cl

2

 o‘tkazilsa xlorli ohak hosil bo‘ladi. 

Са(ОН)

2

 + Cl

2

 = CaClOCl + H

2

O 

CaClOCl  ning parchalanish mexanizmi:     

1) СаClOCl  + CO

2 

 = CaCO

3

 + Cl

2

   bakteriyalarni o‘ldiradi. 

2) 2СaClOCl + H

2

O + CO

2

 = CaCl + CaCO

3

 + 2HClO 

HClO → HCl + O  (atomar) 

Xlor  (IV)  oksid.  Yashil  sariq  rangli  bo‘g‘uvchi  gaz.  –76°С  da  qaynaydi.    СlO

2 

–  sovutilganda 

qizil jigar  rangli  suyuqlikka  aylanadi.  Agar  yana  sovutilsa,  jigarrangli  kristall  hosil  bo‘ladi.  Bu 

oksid suvda eritilganda xlorit va xlorat kislota hosil bo‘ladi. 

       2СlO

2 

+ Н

2

О = НClO

2 

+ HClO

3

 

       Ishqoriy muhitda bu reaksiya qaytmas bo‘ladi. 

2СlO

2 

+ 2NaOH = NaClO

2 

+ NaClO

3 

+ H

2

O 

ClO

2

 ni olish uchun KClO

3 

ga konsentrlangan sulfat kislota ta‘sir ettiriladi. 

KClO

3 

+ H

2

SO

4 

= HCl + KHSO

4

 

        3HClO

3 

= 2ClO

2 

+ H

2

O + HClO

4 

ClO

2

 – juda kuchli oksidlovchi: 

Р + СlO

2 

+ 2H

2

O = H

3

PO

4 

+ HCl 

HClO

2 

– texnik ahamiyatga ega emas. 

NaClO

2

 – oqartaruvchi modda sifatida ishlatiladi. Kir yuvish kukunlariga qo‘shiladi. 

       

Og‘ir metallarning xloritlari urilganda yoki qizdirilganda portlaydi. 

Xlor trioksidi – СlO

3·

·ClO

2

 ozon ta‘sir ettirib olinadi. 

ClO

2 

+ O

3 

= ClO

3 

+ Cl

2 

ClO

3  

portlaydi: 

4ClO

3 

= 2ClO

2 

+ Cl

2 

+ 4O

2 

HClO

3 

– faqat  eritmada  mavjud, eritmadagi  konsentratsiyasi  40% dan ortmaydi.  50% li eritma 

tayyorlansa portlaydi, bir asosli kuchli kislota. 

4H

2

S + 2HClO

3 

= 4S + Cl

2

O + 5H

2

O 

4SO

2 

+ 2HClO

3 

+ 3H

2

O = 4H

2

SO

4 

+ Cl

2

O 

Olinishi: 

Ba(ClO

3

)

2 

+ H

2

SO

4 

= BaSO

4 

+ 2HClO

3 

Xlorat  kislota  rangsiz,  qattiq  moddalar,  xona  temperaturasida  barqaror  va  suvda  yaxshi 

eriydi. Ular oksidlovchi, lekin gipoxloritlarga qaraganda kuchsiz oksidlovchi. 

4KClO

3 

= 2KCl + 3O

2 

Xloratlarni  olish  uchun60-70°С  da  ishqorlar  eritmasiga  gaz  holatdagi  xlor  yuborib  olinadi        

3Сl

2 

+ 6KOH = KClO

3 

+ 5KCl + 3H

2

O 

KClO

3

  –  suvda  yaxshi  eriydi  va  monokristallar  hosil  qiladi.  Gugurt  ishlab  chiqarish, 

Bengal olovi va portlovchi moddalartayyorlashda ishlatiladi. 

Tajriba: 

           3S + 2KClO

3 















potlash

kuchsiz

    

 = 2KCl + 3SO

2

 

           6P + 5KClO

3 

= 3P

2

O

5 

+ 3KCl 

3C + 2KClO

3 

= 3CO

2 

+ 2KCl 

 

Tajriba: 

С

12

Н

22

О

11 

+ 8КClO

3 

= 12CO

2 

+ 6KCl + 11H

2

O 

 

Shakarni  juda  sekin  tuz  bilan  aralashtiriladi  va  1  tomchi  konsentrlangan  sulfat  kislota 

qo‘shilsa yorug‘ alanga berib yonadi. 

Сl

2

O

7

  toza  holda  moysimon  suyuqlik,  qaynash  temperaturasi  83°С.  Qattiq  chayqatilsa 

portlaydi. Oddiy sharoitda  Рва S ni oksidlaydi. 

 Cl

2

O

7 

+ H

2

O = 2HClO

4 

Cl

2

O

7

  ni olish uchun: 

394 

 

P

2

O

5 

+ 6HClO

4 

= 2H

3

PO

4  

+ 3Cl

2

O

7 

HClO

4 

– 12 °С dan pastda harakatchan suyuqlik, havoda kuchli tutaydi, 

Olinishi:     KClO

4 

+ H

2

SO

4 

= HClO

4 

+ KHSO

4 

Suyuq НClO

4 

– molekula dimerlangan. 

СlO

-

,    ClO

2

-

,   СlO

3 

-

,ClO

4

- 

Chapdan o‘ngga qarab barqarorlik ortadi. Gipoxlorid har qanday muhitda oksidlovchi:          

NaClO + 2KJ + H

2

O = J

2 

+ NaCl + 2KOH 

Xloratlarning oksidlovchilik xossasi ko‘proq qattiq holda ko‘rinadi: 

KClO

3 

+ 3MnO

2 

+ 6KOH = KCl + 3K

2

MnO

4 

+ 3H

2

O 

Cl 

5+ 

 + 6е→ Cl

-

        1 

Mn

4+ 

 - 2е→ Mn

6+     

  3 

Gipobromid  kislota  HBrO  erkin  holda  uchramaydi,  hatto  gipoxlorid  kislota  ham 

uchramaydi.  Ular  faqat  past  haroratda  eritmadagina  mavjud  bo‘ladi.  Bu  eritma  sariq  rangli. 

Tuzlari beqaror bo‘lib, faqat eritmadagina mavjud bo‘ladi. Gipobromid kislota tuzlari  КСl tuzi 

kabi olinadi va gipobromidlar deyiladi. 

3NaBrO → NaBrO

3

 + 2NaBr 

           Bromat kislota – HBrO

3

 beqaror modda bo‘lib, faqat suvdagi eritmalarida mavjud bo‘ladi, 

100

о

С da parchalanadi. 

 

HBrO

3 

– bir asosli kuchli kislota.  SO

2

, H

2

S, HBr larni oksidlaydi. 

Olinishi: 

           Br

2

 + 5Cl

2

 + 6H

2

O = 2HBrO

3

  + 10HCl 

           Ba(BrO

3

)

2

 + H

2

SO

4

 = BaSO

4

 + 2HBrO

3 

           5HBr + HBrO

3

 =  3Br

2

 + 3H

2

O 

           5H

2

S + 2HBrO

3

 = 5S + Br

2

 + 6H

2

O 

           5SO

2

 + 2HBrO

3

 + 4H

2

O = 5H

2

SO

4

 + Br

2

 

           Bromat kislota BrF

3

 ning gidrolizi qilib olinadi: 

           BrF

3

 + 2H

2

O = HBrO

2

  + 3HF 

Hosil bo‘lgan bromat kislota disproportsiyalanadi: 

           3HBrO

2 

 = 2HBrO

3

  + HBr 

           3BrF

3

  + 6H

2

O = 2HBrO

3

 + 9HF + HBr 

 

NaBrO

3

 + F

2

 + 2NaOH = NaBrO

4

 + 2NaF + H

2

O 

           Gipoyodid  kislota  HJO  juda  beqaror  bo‘lib,  eritmadagina  mavjud  bo‘ladi,  xolos.  Uning 

tuzlari sovuqda ishqoriy yod eritmasida eritib olinadi. 

            J

2

 + 2KOH = KJO + KJ + H

2

O  

 

KJO sovuqda disproportsiyalanadi: 

3KJO = KJO

3 

 + 2KJ  

            Gipoyodid kislota simob oksidni yod bilan aralashtirib olinadi: 

 HgO + 2J

2

 + H

2

O = 2HJO + HgJ

2

 

            Gipoyodid kislota gipobromit va gipoxlorit kislotaga nisbatan kuchsizroqdir. 

            10JO

2

→  J

2 

 + 4J

2

O

5